Residivə görə cəza təyin edilməsi barədə Vəkillərin İxtisas Komissiyasının üzvü
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ V nömrə
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 49 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ V nömrə
- B. Xərclər və məsrəflər
- 50 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ V nömrə
- Andre Uampax İzabel Berro‐Lefevr Bölmə katibinin müavini Sədr
- HAKİM DEDOVUN XÜSUSİ RƏYİ
- 51 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ V nömrə
- A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ V nömrə 52 Yerli mətbuat səhifələrindən
- Mənbə
- A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ V nömrə A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ V nömrə
|
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ V nömrə 4 May 2000); Lavents Latviyaya qarşı” (Lavents v. Latvia, no. 58442/00, § 114, 28 November 2002) və
nos. 29458/04 and 29465/04, § 24, 20 July 2006)). Konvensiyanın 6‐cı maddəsinin 1‐ci bəndinin mənasında qanun anlayışı yalnız məhkəmə orqanlarının yaradılması və səlahiyyətini tənzimləyən qanunvericiliyi deyil, eyni zamanda, ölkədaxili qanunvericiliyin pozulduğu təqdirdə bir və ya bir‐neçə hakimin işə baxılmasında iştirakının qanun pozuntusuna səbəb olacağı istənilən müddəasını əhatə edir (digər qərarlarla yanaşı bax: yuxarıda qeyd edilmiş Lavents işi, 114‐cü bənd; “Qorqiladze Gürcüstana qarşı” (Gorguiladzé v. Georgia, no. 4313/04, § 68, 20 October 2009) və “Pandcikidze və Digərləri Gürcüstana qarşı” (Pandjikidzé and Others v. Georgia, no. 30323/02, § 104, 27 October 2009)). 31. Hazırkı işdə Məhkəmə qeyd edir ki, Hökumətin də etiraf etdiyi kimi Cinayət Prosessual Məcəlləsinin 109‐cu maddəsinə görə hakim əvvəllər adi yurisdiksiyalı məhkəmələrin üç səviyyəsindən hər hansı birində baxılmasında iştirak etdiyi işdə iştirak etməkdən kənarlaşdırılmalıdır (yuxarıda 12‐ci bəndə bax). Müvafiq ölkədaxili məhkəmə təcrübəsi də bu qaydanın aydın təfsirini vermişdir. Buna görə belə vəziyyətdə olan hakim hətta tərəflər etiraz etmədikdə belə işə baxmaqdan avtomatik olaraq kənarlaşmalıdır (yuxarıda 14‐cü bəndə bax). Hazırkı işdə hakim N.H. məhz belə bir vəziyyətdə olduğundan Məhkəmə belə bir nəticəyə gəlir ki (yuxarıda da qeyd edildiyi kimi Hökumət bunu qəbul edir), ərizəçinin eyni cinayət işi üzrə hüquqi məsələlərlə bağlı ikinci kassasiya şikayətinə baxmış Ali Məhkəmənin tərkibi müvafiq ölkədaxili qanunvericiliyin tələblərinə zidd olmuşdur. Buna görə də burada Konvensiyanın 6‐cı maddəsinin 1‐ci bəndinin mənasında qanun əsasında yaradılmış məhkəmə olmamışdır. 32. Beləliklə də, Konvensiyanın 6‐cı maddəsinin 1‐ci bəndi pozulmuşdur. II. KONVENSİYANIN DİGƏR İDDİA OLUNAN POZUNTULARI 33. Ərizəçi, həmçinin Konvensiyanın 6‐cı maddəsi əsasında şikayət edərək barəsində həyata keçirilmiş cinayət prosesində ona hüquqi yardımın təmin edilmədiyini bildirmişdir. 34. Lakin Məhkəmə işdə olan bütün materialları nəzərə alaraq barəsində şikayət edilən məsələlərin onun səlahiyyətinə aid olan hissəsi ilə bağlı qeyd edir ki, bu materiallar Konvensiyada və ya Protokollarda təsbit edilmiş hüquq və azadlıqların hər hansı pozuntusu faktını üzə çıxarmır. Buradan belə çıxır ki, ərizə bu hissədə açıq‐aşkar əsassızdır və Konvensiyanın 35‐ci maddəsinin 3‐cü bəndinin a) yarımbəndi və 4‐cü bəndinə uyğun olaraq rədd edilməlidir. III. KONVENSİYANIN 41‐Cİ MADDƏSİNİN TƏTBİQİ 35. Konvensiyanın 41‐ci maddəsində bildirilir: “Əgər Məhkəmə Konvensiyanın və ona əlavə Protokolların pozulduğunu müəyyən edərsə və əgər Yüksək Razılığa Gələn Tərəfin daxili hüququ kompensasiyanın yalnız qismən ödənilməsini mümkün hesab edirsə, Məhkəmə, zəruri olduğu təqdirdə, zərərçəkmiş tərəfə ədalətli təzminatın ödənilməsi barədə qərar çıxarır.”
36. Ərizəçi ona vurulmuş maddi ziyana görə 100000 avro məbləğində kompensasiyanın ödənilməsini tələb etmişdir. Bu məbləğ əldə buraxılmış faydanı ehtiva edirdi, belə ki, o və on səkkiz ailə üzvü bir‐neçə il ərzində hər hansı kənd təsərrüfatı fəaliyyəti ilə məşğul ola bilməmişdir. 37. Hökumət iddia olunan pozuntu ilə tələb arasında hər hansı səbəbiyyət əlaqəsinin olmadığını və ərizəçinin tələblərini təsdiq etmək üçün hər hansı sübut təqdim edə bilmədiyini qeyd etmişdir. 38. Məhkəmə təsbit edilmiş pozuntu ilə iddia olunan maddi ziyan arasında hər hansı səbəbiyyət əlaqəsi müəyyən etməmişdir; buna görə də o, tələbi rədd edir. 49 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ V nömrə 2. Mənəvi ziyan 39. Ərizəçi mənəvi ziyana görə 50000 avro məbləğində kompensasiyanın ödənilməsini tələb etmişdir. 40. Hökumət məbləğin həddən artıq çox olduğunu bildirmişdir. O qeyd etmişdir ki, bu işdə pozuntu faktının müəyyən edilməsi ərizəçinin məruz qaldığı hər hansı mənəvi ziyana görə qənaətbəxş kompensasiya olacaqdır. 41. Məhkəmə təkrar edir ki, ərizəçi Konvensiyanın 6‐cı maddəsində nəzərdə tutulmuş təminatların pozulmasına baxmayaraq məhkum edilmişdirsə, o, mümkün olduğu qədər bu müddəaların tələblərinin pozulmayacağı təqdirdə olacağı vəziyyətə qaytarılmalıdır və mahiyyət etibarı ilə, belə vəziyyətdə hüquqların bərpasının ən münasib forması ərizəçinin işinə lazımı qaydada, müvafiq təminatlara əməl olunmaqla yenidən baxılmasını təmin etmək olardı (bax: mutatis mutandis, Qurov Moldovaya qarşı” (Gurov v. Moldova, no. 36455/02, § 43, 11 July 2006)). Məhkəmə qeyd edir ki, hazırkı işdə Azərbaycan qanunvericiliyinə görə (yuxarıda 13‐cü bəndə bax) belə bir imkan mövcuddur. Belə ki, ərizəçi xahiş edəcəyi təqdirdə Məhkəmənin onun işinə qanun əsasında yaradılmış məhkəmə”tərəfindən baxılmadığına dair qəbul etdiyi qərarı nəzərə alınaraq həmin işə hüquqi məsələlər üzrə yenidən baxılmasına nail olmaq mümkündür. 42. Məhkəmə hazırkı işin faktlarını və yuxarıda qeyd edilənləri nəzərə alaraq hesab edir ki, bu işdə pozuntu faktının təsbit edilməsi ərizəçinin məruz qaldığı istənilən mənəvi ziyana görə qənaətbəxş kompensasiyanı təşkil edir. Buna görə də Məhkəmə mənəvi ziyana görə kompensasiya ödənilməməsini qət edir.
43. Ərizəçi işə Avropa Məhkəməsində baxılması ilə bağlı çəkilmiş xərclərə görə 2000 avro məbləğində vəsaitin ödənilməsini tələb etmişdir. Tələbini təsdiq etmək üçün o, özü ilə vəkili arasında imzalanmış sazişin sürətini təqdim etmişdir. Bu sazişə əsasən bu haqq Məhkəmə tərəfindən pozuntunun olduğuna dair qərar qəbul edildiyi halda ödəniləcəkdi. Ərizəçi, həmçinin özü və on səkkiz ailə üzvünün cinayət işi ilə bağlı ölkə məhkəmələrinin iclaslarında iştirak etmək və başqa dövlət orqanlarının nümayəndələri ilə görüşmək üçün nəqliyyat xərclərinə çəkdiyini iddia etdiyi 6600 avro və ölkə daxili proseslərlə bağlı poçt xidmətlərinə görə çəkdiyini iddia etdiyi 15048 avro məbləğində vəsaitin də ödənilməsini tələb etmişdir. 44. Hökumət qeyd etmişdir ki, ərizəçi ilə vəkili arasında bağlanmış saziş ölkədaxili qanunvericiliyə əsasən hüquqi xidmətlərə görə kontrakt hesab oluna bilməz, belə ki, burada tərəflərin hüquq və vəzifələri, kontraktın şərtləri göstərilməmiş və o, notarial qaydada təsdiq olunmamışdır. Buna görə də Hökumət sazişin məcburi xarakterə malik olmadığını, ərizəçinin vəkilə haqq ödəmək vəzifəsinin olmadığını və buna görə də onun məhkəmə xərcləri ilə bağlı tələbinin rədd edilməli olduğunu bildirmişdir. 45. Bundan əlavə, Hökumət qeyd etmişdir ki, nəqliyyat xərcləri ilə bağlı tələb müvafiq sübutlarla təsdiq olunmamışdır və bu xərclərin çəkilməsi zəruri deyildi. Poçt xərclərinə gəlincə, Hökumət qeyd etmişdir ki, ərizəçi bu tələbini təsdiq etmək üçün ümumi məbləği yalnız təxminən 1 Azərbaycan manatı olan qəbz təqdim etmişdir. Buna görə də Hökumət bu tələbi 1 AZN məbləğində qəbul edir. 46. Məhkəmənin presedent hüququna görə ərizəçiyə çəkdiyi xərc və məsrəflərə görə o zaman kompensasiya ödənilir ki, o, bu xərclərin həqiqətən də və zəruri olaraq çəkildiyini və məbləğinin ağlabatan olduğunu sübut edə bilsin. 47. Məhkəmə xərclərinə gəlincə, Avropa Məhkəməsi həyata keçirdiyi proseslərlə əlaqədar ədalətli təzminatın ödənilməsi ilə bağlı qərar qəbul edən zaman heç də mütləq şəkildə ölkədaxili qanunvericiliyin hüquqi xidmətlər üzrə kontraktın formasına dair tələbləri ilə bağlı olmur. Məhkəmə ərizəçi ilə vəkili arasında bağlanmış yazılı sazişi nəzərə alaraq hesab edir ki, bu, 50 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ V nömrə ərizəçinin işə Məhkəmədə baxılması ilə bağlı məhkəmə xərcləri çəkdiyinin sübutudur. Lakin hazırkı işdə zəruri olan və ağlabatan iş yükünü nəzərə alaraq, Məhkəmə hesab edir ki, tələb olunan məbləğ həddindən artıqdır və ərizəçiyə ödəniləcək məbləğdən tutulacaq istənilən vergi də daxil olmaqla ona 1000 avro məbləğində vəsait ödənilməlidir. 48. İddia olunan poçt xərclərinə gəlincə, Məhkəmə qeyd edir ki, ərizəçi tərəfindən təqdim edilmiş qəbzlər lazımı qaydada konkretləşdirilmədiyinə və çox zaman tam şəkildə oxuna bilmədiyinə baxmayaraq, onların məbləği Hökumətin iddialarının əksinə 1 AZN‐dən artıq olmuşdur. Lakin bununla belə, bu ümumi məbləğ ərizəçinin iddia etdiyi kimi 15048 avro deyil. Hər bir halda Məhkəmə istər ölkə daxilində işə baxılması ilə bağlı nəqliyyat xərcləri, istərsə də poçt xərcləri ilə bağlı hesab edir ki, tələblər şişirdilmiş, müvafiq sübutlarla təsdiq olunmamışdır və hazırkı işdə təsbit edilmiş pozuntu kontekstində onların işə aidiyyəti yoxdur. Bu səbəblərə görə Məhkəmə bu tələbləri rədd edir.
197. Məhkəmə ödənilməyən məbləğə görə faiz dərəcəsinin Avropa Mərkəzi Bankının faiz dərəcəsinə uyğun olaraq hesablanmasını və bura üç faiz əlavə edilməsini münasib hesab edir. BU SƏBƏBLƏRƏ GÖRƏ MƏHKƏMƏ 1. Yekdilliklə ərizəni Ali Məhkəmənin tərkibi ilə bağlı hissədə mümkün və digər hissədə mümkünsüz
2. 6 səs lehinə, 1 səs əleyhinə olmaqla Konvensiyanın 6‐cı maddəsinin 1‐ci bəndinin pozulduğunu qət edir; 3. Yekdilliklə qət edir ki, pozuntu faktının müəyyən edilməsi ərizəçinin məruz qaldığı istənilən mənəvi ziyana görə qənaətbəxş ədalətli kompensasiyadır; 4. Yekdilliklə qərara alır ki, (a) Konvensiyanın 44‐cü maddəsinin 2‐ci bəndinə uyğun olaraq cavabdeh Dövlət qərarın qüvvəyə minməsindən sonra üç ay ərzində ərizəçiyə çəkdiyi məhkəmə xərclərinə görə, tutulacaq vergi də daxil olmaqla, 1000 avro (min avro) məbləğində vəsaiti ödəmənin həyata keçirilməsi zamanı mövcud olan məzənnəyə uyğun olaraq Azərbaycan manatı ilə ödəməlidir; (b) yuxarıda qeyd edilən üç ayın keçməsindən sonra ödəmənin həyata keçirilməsinə qədər gecikdirilən müddət üçün yuxarıda göstərilən məbləğdən Avropa Mərkəzi Bankının faiz dərəcəsinə uyğun olaraq faizlər ödənilməli və buna üç faiz də əlavə edilməlidir; 5. Yekdilliklə ərizəçinin ədalətli kompensasiya tələbini digər hissələrdə rədd edir. Qərar Məhkəmənin Prosedur Qaydalarının 77‐ci Qaydasının 2 və 3‐cü bəndlərinə uyğun olaraq 2013‐cü il 30 may tarixdə ingilis dilində və yazılı şəkildə tərtib edilmişdir. Andre Uampax İzabel Berro‐Lefevr Bölmə katibinin müavini Sədr Konvensiyanın 45‐ci maddəsinin 2‐ci bəndi və Məhkəmənin Prosedur Qaydalarının 74‐cü qaydasının 2‐ci bəndinə uyğun olaraq hakim Dedovun xüsusi rəyi bu qərara əlavə edilir.
Mən bu işdə Məhkəmənin qərəzsizlik məsələsi ilə bağlı verdiyi təhlillə razılaşmıram. 28‐ci bənddə Məhkəmə qeyd edir ki, işə ikinci dəfə baxan Ali Məhkəmə tərkibinin qanun əsasında yaradılmış məhkəmə hesab edilə bilinib‐bilinməməsi hakimin obyektiv qərəzsizliyi ilə bağlı istənilən şübhədən daha böyük önəm təşkil edir. Sonra Məhkəmə milli Ali Məhkəmənin hakimlərinin tərkibinin ölkədaxili qanunvericiliyə uyğun olaraq müəyyən edilib‐edilmədiyini araşdırır. 51 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ V nömrə Lakin milli Ali Məhkəmə mahiyyəti üzrə qərar qəbul etmək üçün faktiki əsasların olmaması səbəbi ilə aşağı məhkəmənin qərarını ləğv etmişdir. Belə olan halda, hakimin obyektiv qərəzsizliyi yalnız o zaman sarsıla bilər ki, həmin hakim həmin işə aşağı (və ya yuxarı) məhkəmədə baxılması zamanı iştirak etsin. Beləliklə, hakimlərin obyektiv qərəzsizliyini qorumaq məqsədi daşıyan təhlükəsizlik tədbirləri elə bir qaydada yaradılmalıdır ki, həmin hakimin özü üzərində nəzarəti həyata keçirə bilməməsi təmin olunsun və bununla da maraqlar münaqişəsi aradan qaldırılsın. İşin materialından göründüyü kimi, müvafiq hakim iki dəfə işə eyni qisimdə baxmışdır. Məhkəmə bu cür maraqlar münaqişəsinin qarşısını almağa yönəlmiş ölkədaxili qanunvericiliyi təfsir etməyə meylsiz olmuşdur. Halbuki, onun bunu etməsinin qarşısını heç nə almamışdır, belə ki, Cinayət Prosessual Məcəlləsinin 109.1.6‐cı maddəsinin mətni (qərarın 12‐ci bəndinə bax) çox geniş şəkildə müəyyən edilmişdir. Belə formal yanaşma Razılığa Gələn Dövlətlərin milli məhkəmə sistemlərinin fəaliyyətinə mənfi təsir göstərə və heç bir ağlabatan və proporsional əsas olmadan çətinliklər yarada bilər.
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ V nömrə 52 Yerli mətbuat səhifələrindən “Bəs hakimlər kimdir və yaxud saxta məhkəmədə hansı vəkillikdən söhbət gedə bilər?!” Son günlər ölkə vətəndaşı kimi hər birimizi narahat edən və təbii olaraq müzakirə olunan əsas mövzulardan biri də Xankəndində qondarma məhkəmə qarşısına çıxarılan həmyerlilərimiz ilə bağlı məsələdir. Bu məsələ ilə bağlı ölkə ictimaiyyətindən müxtəlif fikirlər səsləndirilir, təkliflər verilir və təşəbbüslər irəli sürülür. Xüsusilə, bu həssas məsələyə hüquqi aspektdən yanaşma, problemin həllinin hüquqi mexanizmləri hamıda böyük maraq doğurur. “Azərbaycan Hüquq İslahatları Mərkəzi” İctimai Birliyinin sədri, Vəkillər Kollegiyası Rəyasət Heyətinin üzvü, hüquq elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Anar Bağırov son günlər ən çox müzakirə olunan mövzu ilə bağlı öz fikirlərini bölüşüb. Bu yaxınlarda həmyerlilərimizin iştirakı ilə Xankəndində səhnəyə qoyulmuş “məhkəmə teatrı” bir azərbaycanlı kimi məni də çox narahat edir. Lakin bir hüquqşünas kimi məni narahat edən daha bir nüans da bu problemin həllinin, s o y d a ş l a r ı m ı z ı n müdafiəsinin düzgün hüquqi m e x a n i z m l ə r i n i n tapılmasıdır. Son
günlər mətbuatda bəzi h ü q u q ş ü n a s l a r ı m ı z ı n qondarma məhkəmə qarşısına çıxarılan g i r o v l a r ı m ı z ı n hüquqlarının qorunması üçün Xankəndinə getmək təşəbbüsü ilə çıxış etmələrinə rast gəldim. Onların bu təşəbbüslərində olan xeyirxah niyyətlərini təqdir edirəm, lakin hesab edirəm ki, bu yanlış hüquqi mexanizmdir. Qoy bəzi həmkarlarım inciməsinlər, onlara sualım var. Bəs hakimlər kimdir və yaxud saxta məhkəmədə hansı vəkillikdən söhbət gedə bilər?! Bu, dolayısı yolla qondarma Dağlıq Qarabağ rejimini qəbul etmək, düşmən dəyirmanına su tökməkdir” – deyə A.Bağırov bildirib. “Bizə aydındır ki, vətəndaşlarımız ölkəmizin ərazisində sərbəst hərəkət etmək hüquqlarından xoş məramla istifadə etmişlər. Lakin ermənilər bu hadisəyə saxta don geyindirmiş, həmvətənlərimizi diversant kimi qələmə vermişlər. Bu hadisə bir daha sübut edir ki, azərbaycanlılardan heç biri, o cümlədən hüquqşünaslarımız ora gedəcəkləri təqdirdə analoji hallardan siğortalanmayıb. Dağlıq Qarabağda olan “bespredel” rejimdən hər şey gözləmək mümkündür” – deyə vəkil bildirib. Hüquqşünas daha bir önəmli məqama diqqət yetirib. Belə ki, vəkilin sözlərinə görə, Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 5‐ci və 6‐cı maddələrində göstərilmişdir ki, hər bir şəxs yalnız səlahiyyətli məhkəmə tərəfindən məhkum olunduqdan sonra qanuni həbs oluna bilər, eyni zamanda hər kəs ona qarşı hər hansı cinayət ittihamı irəli sürülərkən, qanun əsasında yaradılmış müstəqil və qərəzsiz məhkəmə vasitəsi ilə işinin ədalətli və açıq araşdırılması hüququna malikdir. Burada isə qanun əsasında yaradılmış və səlahiyyətli məhkəmədən söhbət gedə bilməz. Hətta qorxaq qondarma Dağlıq Qarabağ rejimi tərəfindən bu “məhkəmədə” “hakimlik” edən şəxsin kimliyi gizlədilir. Bununla aşkarlıq prinsipi də pozulmuşdur. A.Bağırov bildirir ki, həmin qondarma məhkəmə qanunsuz olduğu üçün təbii olaraq onun qəbul edəcəyi istənilən qərar heç bir hüquqi qüvvəyə malik ola bilməz. Ona görə, soydaşlarımız nəinki azad olunmalı, əksinə bu biabırçı “məhkəmə”ni quranlar, onda iştirak edənlər (hakim və s.) qanun qarşısında ciddi cavab verməli, məsuliyyətə cəlb olunmalıdırlar. “Fikrimcə həmyerlilərimizin müdafiəsi üçün ən optimal yol Ermənistan barəsində Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə şikayət ərizəsi təqdim etməkdir. Belə ki, Şahbaz Quliyev və Dilqəm Əhmədovun qanunsuz olaraq tutulması ilə bağlı məsələyə Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının norma və prinsiplərinin pozulması nöqteyi‐nəzərindən baxılması zəruridir.
53 Məhz bu baxımdan Ermənistanın adı çəkilən şəxslərin qanunsuz tutulması və Avropa Konvensiyası ilə tanınmış hüquq və azadlıqlarının pozulması ilə nəticələnmiş hərəkətlərə görə məsuliyyəti meydana çıxa bilər. Çünki “Dağlıq Qarabağ Respublikası”nın beynəlxalq hüququn subyekti sayılmaması mübahisəsizdir. Eyni zamanda nəzərə almalıyıq ki, Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonlar üzərində nəzarət etmək kimi bir hüquqa malik olmasa belə, Ermənistan öz işğalçı siyasəti nəticəsində həmin ərazi üzərində hərbi və iqtisadi baxımdan effektiv nəzarəti həyata keçirir. Qısacası, Dağlıq Qarabağ Azərbaycan Respublikasının ayrılmaz tərkib hissəsidir. Beləliklə də, münaqişə Azərbaycan Respublikasının daxili məsələsidir. Bu baxımdan hər hansı kənar dövlət tərəfindən bu məsələyə müdaxilə edilməsi beynəlxalq hüquq baxımından tamamilə yolverilməzdir” – deyə tanınmış hüquqşünas qeyd edib. Anar Bağırov: Bunları nəzərə alaraq belə qənaətə gəlmək mümkündür ki, soydaşlarımızın Avropa Konvensiyasının 3‐cü (“İşgəncələrin qadağan olunması”), 5ci (Azadlıq və toxunulmazlıq hüququ”), 6‐cı (“Ədalətli məhkəmə araşdırması hüququ”) və 8‐ci (“Şəxsi həyata və ailə həyatına hörmət hüququ”) maddələri ilə tanınmış hüquqları kobud şəkildə pozulmuşdur və Ermənistan dövləti buna görə məsuliyyət daşımalıdır. Avropa Məhkəməsinin buna bənzər işlər üzrə müxtəlif dövlətlərə qarşı kifayət qədər qərarları da vardır (“İlaşku və digərləri Moldova və Rusiyaya qarşı”, “Katan və digərləri Moldova və Rusiyaya qarşı”, “Drozd və Yanoçek Fransa və İspaniyaya qarşı” işlər və s. )”. “Sonda bildirmək istəyirəm ki, hal‐hazırda “Azərbaycan Hüquq İslahatları Mərkəzi”nin vəkil üzvləri tərəfindən Xankəndində girov saxlanılan həmyerlilərimizin hüquqlarının effektiv müdafiəsi üçün populizmdən çox‐çox uzaq olan lazımi hüquqi tədbirlər görülməkdədir və yaxın zamanlarda ictimaiyyətə bu barədə dolğun məlumat veriləcəkdir” – deyə hüquqşünas qeyd edib. Mənbə: http://www.qafqazinfo.az/xeberazrbaycanhuququnaslarhrktkecdit101497.html Vergi cinayətləri nə zaman, necə və kimlər tərəfindən törədilir? Təcrübə göstərir ki, bazar münasibətlərinin formalaşması və sürətli inkişaf müasir Azərbaycanda müsbət amillərlə yanaşı, həm də çətin, ziddiyyətli və mürəkkəb proseslərin yaranmasına təkan verir. Belə ki, ölkəmiz müstəqillik qazandıqdan sonra, bazar münasibətlərinin inkişafının ilk illərindən etibarən dövlət çox saylı vergi ödəyicilərinin vergi ödəməkdən yayınması halları ilə qarşılaşır. Şübhəsiz ki, bu hal büdcənin gəlir hissəsindən əhəmiyyətli dərəcədə itkilərin müşahidə olunması ilə nəticələnir. Bununla əlaqədar, hüquq‐mühafizə orqanlarının qarşısında vergidən yayınanlarla mübarizə kimi məsul bir vəzifə durur. Çünki, statistika göstərir ki, vergi cinayətləri ilbəil artır. Bakı Hüquq Mərkəzinin (BHM) hüquq məsləhətçisi İsrafil Əlili vergi cinayətləri, onların istintaqı, bu cür cinayətlərin törədilməsinə şərait yaradan amillər, vergi cinayətlərinin subyektləri və s. barədə qısa məlumat verib. Hüquqşünas: “Ölkəmizin vergi sistemində cinayətlərin ibtidai araşdırılmasını və əməliyyat‐axtarış tədbirlərini həyata keçirən struktur kimi Vergilər Nazirliyi yanında Vergi Cinayətlərinin İbtidai Araşdırılması Departamenti fəaliyyət göstərir. Vergilər Nazirliyi yanında Vergi Cinayətlərinin İbtidai Araşdırılması Departamenti vergi ödəməkdən yayınma və vergi orqanlarının səlahiyyətlərinə aid edilmiş digər cinayətlər üzrə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada yoxlayır, təhqiqat və istintaq aparır, əməliyyat‐axtarış fəaliyyətini həyata keçirir, daha sonra vergi ödəməkdən yayınma və vergi orqanlarının səlahiyyətlərinə aid edilmiş digər cinayətlərə qarşı
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ V nömrə 54 mübarizə sahəsində vergi orqanlarının hüquq‐mühafizə orqanları ilə, o cümlədən, xarici dövlətlərin hüquq‐mühafizə qurumları ilə işgüzar münasibətlər yaradır və zəruri hallarda xidməti vəzifələrinin icrası zamanı vergi orqanlarının əməkdaşlarının şəxsi təhlükəsizliyini təmin etmək üçün müəyyən edilmiş qaydada tədbirlər görür. Hüquqşünas bildirib ki, yuxarıda qeyd olunan vəzifələrin həyata keçirilməsi üçün Departamentə Azərbaycan Respublikası CM‐nin 192‐ci (Qanunsuz sahibkarlıq), 193‐cü (Yalançı sahibkarlıq) və 213‐cü (Vergi ödəməkdən yayınma), 213.1 (Aksiz vergisini ödəməkdən yayınma) maddələri üzrə cinayət işlərinin təhqiqatı və istintaqı başlanması, habelə Azərbaycan Respublikası prezidentinin "Sahibkarlığın inkişafına mane olan müdaxilələrin qarşısının alınması haqqında" 28.09.2002‐ci il tarixli Fərmanı ilə CM‐nin 192,193, və 213‐cü maddələrilə cinayət işləri başlandıqda bu cinayətlərin ibtidai istintaqı zamanı həmin məcəllənin daha 26 maddəsində nəzərdə tutulan cinayətlər üzrə, o cümlədən, 178‐ci (Dələduzluq), 179‐cu (Mənimsəmə və ya israf etmə), 308‐ci (Vəzifə səlahiyyətlərindən sui‐istifadə etmə), 309‐cu (Vəzifə səlahiyyətini aşma), 311‐ci (Rüşvət alma), 312‐ci (Rüşvət vermə), 313‐cü (Vəzifə saxtakarlığı), 314‐cü (Səhlənkarlıq) və iqtisadi fəaliyyət sahəsində törədilən cinayətlərlə bağlı digər maddələr üzrə ibtidai istintaqın aparılması səlahiyyəti də Vergi cinayətlərinin ibtidai araşdırılması Departamentinə verilmişdir. Əgər vergi cinayətlərini kriminalistik baxımdan nəzərdən keçirsək, demək olar ki, onların əsasında vergi orqanlarının simasında dövlət və vergi ödəyiciləri arasında olan konflikt dayanır. Vergi cinayətlərinin yaranması səbəbləri nəinki digər sahələr üzrə olan cinayətlərdən, həmçinin iqtisadi sahədə olan cinayətlərdən də öz spesifik cəhətləri ilə fərqlənir. Bu cinayətlərin törədilməsinə əsas təkan verəcək səbəblər kimi aşağıdakıları qeyd etmək olar: Ölkənin iqtisadi həyatında baş verən köklü dəyişikliklərin doğurduğu iqtisadi səbəblər (məsələn, istehsalın aşağı düşməsi və ya kapitalın xaricə daşınması), Vergi qanunvericiliyinin yetkin olmaması, onda olan qeyri‐stabillikdən yaranan hüquqi səbəblər, Vətəndaşların əksəriyyəti üçün səciyyəvi olan vergi sisteminə mənfi münasibətdən doğan psixoloji səbəblər. Hüquqşünasın sözlərinə görə, vergi cinayətlərini törədə biləcək şəxslərin dairəsi kifayət qədər geniş aparıla bilər. Bir çox hallarda bu kateqoriya cinayətlər qabaqcadan əlbir olan şəxslər tərəfindən törədilə bilir. Eyni zamanda bir faktoru da nəzərə almaq lazımdır ki, təcrübədə bu cinayəti törədən elə şəxslərə rast gəlinir ki, onlar bu cinayəti bilməyərəkdən törədirlər. Konkret desək, onlar bu cinayətin əsl icraçısının tapşırıqlarını yerinə yetirərək, cinayət törətdiklərinin fərqində olmurlar. Ona görə də cinayətin törədilməsinə birbaşa aidiyyatı ola biləcək şəxslərinin dairəsinin müəyyən edilməsi bu tip cinayətlərin istintaqı üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu , müstəntiqi böyük həcmli lazımsız işlərin yerinə yetirilməsindən azad edir. “İstintaq və məhkəmə təcrübəsi, eyni zamanda elmi tədqiqatlar göstərir ki, vergi cinayətlərini törədənlərin böyük əksəriyyəti kişilərdir. Bu kateqoriyadan olan işlər üzrə cinayətlərin törədilməsində təqsirkar olan 20 yaşından aşağı olan şəxslərə isə ümumiyyətlə rast gəlinmir. Statistikaya əsasən, vergi cinayəti törədənlərin böyük əksəriyyəti ali təhsilli, hətta elmlik dərəcəsi olan insanlardır.” –deyə hüquq məsləhətçisi bildirib. Sonda hüquqşünas sözlərinə əlavə edib ki, vergiləri və məcburi dövlət sosial sığorta haqlarını ödəməkdən yayınma əməli başlıca olaraq iki qrup üsulla törədilə bilər: 1) vergilərin və məcburi dövlət sosial sığorta haqlarınınödəyicisi tərəfindən saxta mühasibat və vergi sənədlərinin tərtib edilməsi, həmin sənədlərə yanlış məlumatların daxil edilməsi, əmlakın, gəlirlərin və ümumiyyətlə, vergitutma obyektinin gizlədilməsi, işçilərin sayının düzgün göstərilməməsi, işçilərlə əmək münasibətlərinin rəsmiləş‐dirilməsi, onların real əmək haqlarının gizlədilməsi və s. üsullarla; 2) mühasibat və vergi sənədlərində hər şeyin qaydasında olmasına baxmayaraq, vergilərin və məcburi dövlət sosial sığorta haqlarının ödənilməməsi. Vergiləri ödəməkdən yayınma fiziki şəxslər tərəfindən daha çox qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş hallarda gəlirlər haqqında bəyənnamə təqdim etməməklə, gəlirlərin həcmini azaltmaqla və ya xərclərin həcmini artırmaqla, əmlakı uçotdan gizlətməklə, öz fəaliyyəti və əlavə gəlir mənbələri haqqında məlumatları təhrif etməklə, bəyannamə verməyə borclu olan şəxs olduğunu gizlətməklə, vergi güzəştləri əldə etmək üçün saxta sənədlər təqdim etməklə və digər üsullarla, hüquqi şəxslər tərəfindən isə mühasibat və vergi sənədlərinə gəlirlərin azaldlmasına, xərclərin artırılmasına və ya vergi tutulması üçün əhəmiyyət kəsb edən digər faktların qəsdən saxtalaşdırılmasına yönəlmiş həqiqətə uyğun gəlməyən, yalan məlumatların daxil edilməsi, əmlakın gizlədilməsi, təşkilatın həyata keçirdiyi kommersiya və ya başqa təsərrüfat‐maliyyə əməliyyatlarının qeydiyyata alınmaması və s. üsullarla törədilə bilər.
|