Rəyçi və ön sözün müəllifi: Əziz ƏLƏKBƏRLİ

AZƏRBAYCANIN ELM ADAMI

MİRZƏ KAZIM BƏY*
XIX yüzilliyin əvvəllərində Azərbaycanın Rusiyaya ilha­qın­dan (1813) sonra bir çox Azərbaycan elm adamı Rusiyada fəaliyyət göstərməyə başladılar. Mirzə Cəfər Topçubaşov, Mirzə Kazım bəy, M.Abidinov kimi elm adamları Rusiyada şərqşü­naslıq elminin inkişafı üçün müstəsna fəaliyyət gös­tərdilər. Bü­növrəsi Mirzə Cəfər Topçubaşov tərəfindən qo­yu­lan Rusiya şərq­şünaslığı Mirzə Kazım bəy və qardaşı Əb­dül­səttar bəy, daha sonra da Abu Turab Vəzirov, Mirzə Mə­həmməd Şəfi, Sadıq bəy Cəfərov, Mirzə Abdulla Vəzirov, Mirzə Həsən Tahirov, Mirzə Abdulla Qafarov, Mirzə Cəfər Rzayev kimi alim və müəllimlər tərəfindən davam və inkişaf etdirilmişdir.

Bu elm adamları Rusiyada şərq elminin müstəsna də­rəcədə təbliğatçıları olmuşlar. Rusiya şərqşünaslıq elminin inkişafında bu görkəmli elm adamlarına çox borcludur. Bunun bir örnəyi də 1846-cı ildə Rusiyada arxeologiya cəmiyyətinin qurucusu olan Mir­­zə Cəfər Topçubaşovun fəaliyyətidir. Rus, ingilis və şərq dil­lərini mükəmməl bilən yuxarıda adları çəkilən Azərbaycan elm adamları bir çox diplomat, alim, şair və elm adamlarının da müəl­limi olmuş, ya da şərq dillərini öyrən­mək­də onlara kömək etmişlər.

Prof. Ağababa Rzayev uzun müddət apardığı tədqiqatın nəticəsi olan “Azərbaycan şərqşünaslığı” (Bakı, 1970) adlı ki­tab­da yazır ki, Mirzə Cəfər Topçubaşov A.S.Puşkinin poetik yaradıcılığına təsir göstərmişdir.

Rus şərqşünaslıq elmində müstəsna xidmətləri olan, bütün ömrünü Rusiyada maarifin və şərqşünaslığın inkişafına sərf edən Mirzə Kazım bəyin (1802-1870) maraqlı həyat tarixçəsi vardır.

Azərbaycanın Quba şəhərində anadan olan Mirzə Kazım bəyin atası sonralar Qubadan Dərbəndə köçmüşdür. Hələ kiçik