Саьламлыг  здоровье

Material  və  metodlar:  Tədqiqat  iĢinə  ATU-nun  Onkoloji  Klinikasında 
2013-2015-ci illər arasında müayinə və müalicə edilmiĢ, 26 xoĢxassəli sümük ĢiĢi, 
19  birincili  bədxassəli  sümük  ĢiĢi  və  35  metastatik  sümük  ĢiĢi  olan  xəstə  daxil 
edilmiĢdir.  Müqayisə  məqsədilə  onkoloji  xəstəliyi  olmayan  25  nəfər  sağlam  Ģəxsin 
qan  serumu  tədqiq  olunmuĢdur.  Müayinə  qrupuna  daxil  olan  bütün  xəstələrin 
qan  serumunda  sümük  metabolizminin  biokimyəvi  markerlərindən  olan 
osteopontin,  osteokalsin,  oksiprolin,  kalsium,  fosfor  və  qələvi  fosfataza  (ALP) 
yoxlanılmıĢdır.  
Kalsiumun  və  fosforun  qan  serumunda  konsentrasiyası  Almaniyanın 
―Human‖ firmasının istehsal etdiyi reaktiv dəsti vasitəsilə kolorimetrik üsulla təyin  
edilmiĢdir.  
Sərbəst  oksiprolinin  təyini  onun  xloramin  T  ilə  oksidləĢməsi  və 
paradimetilaminobenzaldehidlə kondensasiyası prinsipinə əsaslanmıĢdır. 
Osteokalsinin  və  osteopontinin  konsentrasiyaları  Almaniyanın  ―ĠBL‖ 
firmasının reaktiv dəsti vasitəsilə immunoferment üsulla təyin edilmiĢdir. 
Qan  serumunda  qələvi  fosfataza  fermentinin  aktivliyinin  təyini 
fermentin  təsirindən  p-nitrofenolfosfatın  hidrolizi  nəticəsində  alınan 
pnitrofenolun  qələvi  mühitdə  sarı  rəngli  birləĢmə  əmələ  gətirməsi  prinsipinə 

 
ə
saslanmıĢdır. 
AlınmıĢ  nəticələr  və  onların  müzakirəsi:  Xəstələrin  qan  serumunda 
sümük  metabolizminin  biokimyəvi  markerlərinin  təyininin  nəticələri  cədvəldə 
göstərilmiĢdir. 
Жядвял  № 1. 
Müxtəlif sümük şişlərində sümük metabolizminin biokimyəvi markerlərininin göstəriciləri 
           Qruplar 
 
Göstəricilər 
 
Kontrol 
N=25 
Xoşxassəli sümük 
şişləri       
N=26 
Bədxassəli sümük 
şişləri 
N=19 
Metastatik sümük 
şişləri 
N=35 
Osteopontin nq/ml 
149.7±5.8 
156.2±6.8 
173.8±7.1 ⃰   
196.1±9.0*** 
Osteokalsin pq/mq 
16.6±0.7 
17.9±0.8 
14.6±0.9 
12.2±0.5*** 
Oksiprolin mkq% 
159.8±6.9 
169.3±8.6 
173.5±10.2 
188.6±9.1 ⃰   
Kalsium, mg% 
8.83±0.11 
8.63±0.17 
8.47±0.17 
8.21±0.11*** 
Fosfor, mmol/l 
1.26±0.05 
1.32±0.06 
1.48±0.07* 
1.55±0.05*** 
ALP, U/l 
237.4±7,8 
270±6.6** 
447,2±114,8* 
560,3±93.6**  
* p<0.05; ** p<0.01; *** p<0.001 kontrol qrupa nisbətən 
Cədvəldən göründüyü kimi  tədqiq edilən göstəricilər xoĢxassəli sümük ĢiĢi 
olan  xəstələrdə  kontrol  qrupdan  fərqlənmir.  Deməli,  xoĢxassəli  sümük  ĢiĢi  olan 
zaman sümükdə rezorbsiya prosesləri baĢ vermir.  
Birincili  bədxassəli  sümük  ĢiĢi  olan  xəstələrin  qan  serumunda  kontrol 
qrupla müqayisədə osteopontinin səviyyəsi və qələvi fosfatazanın aktivliyi statistik 
etibarlı artır. Hesab edirik ki, sümüklə əlaqədar Ģikayəti olan xəstələrdə yaĢından 
asılı olmayaraq qan serumunda qələvi fosfatazanın aktivliyini yoxlamaq zəruridir. 
Bu  fermentin  aktivliyinin  yüksək  olduğu  xəstələrdə  onkoloji  sayıqlıq  artmalı  və 
xəstələr daha ətraflı müayinə edilməlidir. 
     Şək.  Xoşxassəli,  bədxassəli  və  metastatik    
sümük  şişlərində  sümük şəkil  
 
Şəkil: xoşxassəli, bədxassəli və metastatik 
sümük şişlərində metabolizminin   
biokimyəvi markerlərinin  göstəricilərinin 
differensial diaqnostikası  (kontrol – 
100%). 
Metastatik 
sümük 
ĢiĢi 
olan 
xəstələrin  qan  serumunda  tədqiq  edilən 
bütün  göstəricilərin  səviyyəsində  digər 
qruplarla  müqayisədə  statistik  dürüst 
fərq  aĢkar  edilmiĢdir  (Ģəkil).  Belə  ki, 
osteokalsin 
və 
kalsiumun 
miqdarı 
statistik  olaraq  azalmıĢdır.  Bundan 
baĢqa osteopontin,oksiprolin və fosforun miqdarında artma müĢahidə edilmiĢdir. 
Bu  da  metastatik  sümük  ĢiĢlərində  sümük  kütləsinin  azalmasını  göstərir. 
Məlumdur  ki,  metastatik  sümük  ĢiĢləri  olan  xəstələr  əsasən  kimyəvi  dərman 
müalicəsi  qəbul  edir.  Hesab  edirik  ki,  hər  kimyəvi  dərman  müalicəsi  kursundan 
sonra  sümük  metabolizminin  biokimyəvi  markerlərini  yoxlamaqla  dərmanların 
təsirini  qiymətləndirmək  mümkündür.  Beləliklə  də  kimyəvi  dərman  müalicəsi 
kursunun sayını dəqiqləĢdirmək yaxud müalicə sxemini dəyiĢmək olar.  
Tədqiqat iĢinin nəticəsində alınmıĢ rəqəmlərə əsasən məlum olur ki, sümük 
ĢiĢi olan xəstələrdə prosesin xoĢ-, bədxassəli yaxud metastatik olduğunu müəyyən 
etmək  üçün  ümumi  qəbul  edilmiĢ  müayinə  vasitələri  ilə  yanaĢı  qan  serumunda 
sümük  metabolizminin  biokimyəvi  markerlərinin  yoxlanılması  vacibdir.  Bu 
müayinələrin  nəticələri  müalicə  həkiminə  xəstəliyin  xarakteri  barəsində  məlumat 

 
  
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 3. 
64 
verməklə,  vaxtında  və  dəqiq  diaqnoz  qoymağa  imkan  verir.  Həmçinin  bu 
markerlərin  yoxlanılması  metastatik  sümük  ĢiĢi  olan  xəstələrdə  kimyəvi  dərman 
müalicəsinin effektivliyini qiymətləndirməyə yardım edə bilər. 
 
ЯДЯБИЙЙАТ - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 
 
1.
 
Алиев М.Д. (Под ред.). Злокачественные опухоли костей // М.-Издательская группа РОНЦ.-2008.-408с. 
2.
 
Брюханов А.В., Васильев А.Ю. Магнитно- резонансная томография в остеологии. – М.: Медицина, 2006. – С. 170-173. 
3.
 
Кочергина  Н.В.,  Лукьянченко  А.Б.  Ошибки  и  трудности  диагностики  первичных  злокачественных  опухолей  костей. 
Медицинская визуализация. 2000. №4. С.92-97. 
4.
 
Позитронная Эмиссионная Томография: Руководство для врачей / Под ред. А.М. Гранова и Л.А. Тютина. – СПб:Фолиант, 
2008. – С. 182 -188. 
5.
 
Lencioni R. , Cioni D., Della P ina C. Imaging diaqnosis. Semin Oss. Dis., 2005, N. 2, p. 162 -170 
 
 
Р Е З Ю М Е 
 
ЗНАЧЕНИЕ   МАРКЕРОВ  КОСТНОГО МЕТАБОЛИЗМА   В  ДИАГНОСТИКЕ 
ОПУХОЛЕЙ  КОСТЕЙ 
 
Эфендиев А. M., Халилова В.З., Ахмедова Г.А. 
 
Настоящее исследование включает материалы 19 больных с диагнозом 
«злокачественныe  опухоли  костей»,  35  больных  с  диагнозом  метастатическиe 
опухоли  костей»  и  26  больных  с  диагнозом  «доброкачественныe  опухоли 
костей».  Контрольную  группу  составили  25  практически  здоровых  лиц. 
Наряду  с  общеклиническими  исследованиями  в  сывороткe  крови  всeх 
больных  определяли  содержание  биохимических  маркеров  костного 
метаболизма  (кальция,  фосфора,  щелочной  фосфатазы,  оксипролина, 
остеопонтина, остеокальцина). Было обнаружено, что изученныe показатели 
в 
группе  больных  с  доброкачественными  опухолями  костей  не  отличаются  от 
показателей 
контрольной 
группы. 
У 
больных 
с 
первичными 
злокачественными  опухолями  костей  активност
ь
  щелочной  фосфатазы  и 
 уровень
  остеопонтина  статистически  значимо  превыщали  соответствующи
е
 
па
р
ам
е
т
р
ы контрольной группы. 
В  сыворотке  крови  больных  с  метастатическими  опухолями  костей 
в
ыя
в
лена  статистически  достоверная  зница 
уровн
е  всех  изученных  нами 
показателей  по  сравнению  с  другими  группами.  Результаты  наших 
исследований показывают, что идентификация в сыворотке крови больных с 
опухолями  костей 
уровн
я  биохимических  маркеров  костного  метаболизма 
дает  информацию  о  характере  заболевания  и  может  способствовать 
постановке  точного и своевременного диагноза. 
S U M M A R Y 
 
SIGNIFICANCE  OF BONE METABOLISM MARKERS IN THE  DIAGNOSIS OF 
BONE TUMORS 
 
Efendiyev A.M.,  Khalilova V.Z., Akhmedova G.A. 
 
This  study  materials  includes  19  patients  with  a  diagnosis  of  "malignant 
bone  tumors",  35  patients  with  a  diagnosis  of  "metastatic  bone  tumors"  and  26 
patients with a diagnosis of "benign bone tumors". The control group consisted of 
25  healthy  subjects.  In  addition  to  clinical  research  in  blood  serum  all  patients 
analyzed for the biochemical markers of bone metabolism (calcium, phosphorus, 

 
alkaline phosphatase, hydroxyproline, osteopontin, osteocalcin). It was found that 
biochemical  markers  of  bone  in  patients  with  benign  tumors  of  the  bone  is  not 
different  from  the  control  group.  In  patients  with  primary  malignant  tumors  of 
bone  alkaline  phosphatase  activity  and  the  level  of  osteopontin  statistically 
was 
higher than 
appropriate parameters of control group. 
In  the  serum  of  patients  with  metastatic  bone  tumors  showed  a 
statistically significant difference in the level of the studied parameters compared 
to other groups. Our results show that the identification in the serum of patients 
with  bone  tumors  levels  of  biochemical  markers  of  bone  metabolism  gives 
information on the nature of the disease and may contribute to an accurate and 
timely diagnosis. 
 
Дахил олуб:  12.11.2015. 
 
 
β-TALASSEMĠYALI QIZLARDA CĠNSĠ YETĠġKƏNLĠK DÖVRÜNÜN 
DĠNAMĠKASINDA REPRODUKTĠV ORQANLARIN EXOQRAFĠK 
XÜSUSĠYYƏTLƏRĠ 
 
Vəliyeva G.M., Rəhimov Ə.A., Abbasova F.Y., Əliyeva E.M.,  
Ə
liyeva N.ġ. 
 
Azərbaycan Tibb Universitetinin I Mamalıq-ginekologiya 
kafedrası 
 
Talassemiya müxtəlif  səbəblərdən genlərdə struktur pozulmalar  nəticəsin-
də  yaranan  irsi  xəstəlikdir.  Təyin  edilmiĢdir  ki,  α-qlobin  sintezinin  pozulması 
nəticəsində  α-talassemiya,  β-qlobin  halqasının  reduksiyası  və  yaxud  olmaması 
nəticəsində β-talassemiya qeyd olunur (5,7,9). 
Ə
dəbiyyat  məlumatlarına  görə  α-qlobin  halqasının  geni  16-ci    xromosom-
da, β-qlobin halqasının geni isə 11-ci xromosomda  yerləĢir (6,8,11). 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  talassemiya  dünyada  ən  yüksək    tezliklə  rast 
gəlinən  genetik  xəstəlikdir.  Bu  xəstəliyin  yayılması  geniĢ  diapazonu  əhatə  edir: 
Ağdəniz  ətrafı,  Orta  Asiya,  Hindistan,  Burma,  Cənub  ġərq  Asiya  ölkələrində 
yayılmıĢdır.  Müəyyən  olunmuĢdur  ki,  α-talassemiya  yüksək  tezliklə  Cənub  ġərq 
Asiya,  Afrika  ölkələrində  qeyd  olunur.  Tayilandda  α-talassemiyanın  rast  gəlmə 
tezliyi 4,8-10% qədər qeyd olunur (10,13). 
Elmi  məlumatlara  görə  β-talassemiyanın  ağırlıq  dərəcəsinə  görə  3  klinik 
forması:  böyük  β-talassemiya,  β-talassemiya  intermedia  və  kiçik  β-talassemiya 
qeyd olunur. 
Böyük  β-talassemiyada  nöqtəvi  mutasiyalar,  homoziqot  β-talassemiya, 
HbE  (anomal  Hb)  β-talassemiya  kimi  molekulyar  səviyyədə  dəyiĢikliklər  müəyyən 
olunur, 
özünü 
ağır 
anemiya, 
mikrositoz, 
hipoxromiya, 
eritrositlərin 
fraqmentlərinin  təyini  və  morfoloji  HbA
2
  və  HbF-in  artması,  HbA-ın  azalması  ilə 
büruzə  verir.  Bu  xəstələrdə  davamlı  hemotransfuziya  nəticəsində  dəmirin  artması 
fonunda endokrin patologiyalar və xroniki ürək çatıĢmazlığı nəzərə çarpır (4,12). 
β-talassemiya intermediada nöqtəvi mutasiyalar, homoziqot, heteroziqot və 
HbE  anomal  formalı  talassemiya  qeyd  olunur,  kliniki  əlamətlərinə  orta  dərəcəli 
anemiya, mikrositoz, hipoxromiya, eritrositlərin morfoloji dəyiĢikləri, HbA
2
 və HbF-
artması, HbA-ın isə azalması və ya olmaması aiddir (11,12). 

 
  
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 3. 
66 
 Kiçik  β-talassemiyada  nöqtəvi  mutasiyalar  və  heteroziqot  talassemiya 
müəyyən edlir. Bu formalı talassemiya asimptomatik gediĢata malikdir. Laborator 
diaqnostikasında  yüngül  anemiya,  hipoxromiya,  mikrositoz,  eritrositlərin 
morfoloji anomaliya: HbF və HbA  artması nəzərə  çarpır (9,10). 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  β-talassemiya  olan  qızlarda  cinsi  yetiĢkənlik 
dövrün gediĢatı praktiki olaraq öyrənilməyib. Bu xəstələrdə β-talassemiya fonunda 
ikincili  cinsi  əlamətlərin  və  aybaĢı  funksiyasının  formalaĢmasına  aid  elmi 
tədqiqatlar    məhduddur.  Problemin  aktuallığın    nəzərə  alaraq    hazırki  tədqiqatın 
məqsədi təyin edilmiĢdir. 
Tədqiqatın məqsədi cinsi yetiĢkənlik dövrün dinamikasında β-talassemiyalı 
qızlarda reproduktiv orqanların exoqrafik xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi olmuĢdur. 
Məqsədə uyğun olaraq 69 cinsi yetiĢkənlik dövrdə olan β-talassemiyalı qız 
müayinə  olmuĢdur.  Bütün  β-talassemiya  olan  qızlarda  kliniki,  hormonal, 
funksional, biokimyəvi, rentgenoloji, laborator müayinələr aparılmıĢdır. 
Müayinə olunan qızlar 4 yarım qrupa bölünmüĢdür: 
-8-11  yaĢ  yarımqrupa  14  xəstə  (20,3%);  12-13  yaĢ  yarımqrupa  16  xəstə 
(23,2%);  14-15 yaĢ yarımqrupa 15 xəstə (21,7%); 16-17 yaĢ yarımqrupa 24 xəstə 
(34,7%) aid edilmiĢdir. 
Aparılan  tədqiqatda  β-talassemiyalı  qızların  orta  yaĢı  14,54+0,31  (8-17) 
olmuĢdur.  Onlardan  63-də  (91,3%)  böyük  β-talassemiya,  5-də  (7,2%)  aralıq  β-
talassemiya, 1-də (1,4%) isə kiçik β-talassemiya qeyd edilmiĢdir. 
Жядвял  № 1. 
  Cinsi yetişkənlik dövrdə β-talassemiyalı qızların uşaqlıq və yumurtalıqların exoqrafik göstəriciləri 
 (M+Se) 
 
Qeyd: ↓ - fizioloji 
göstəricilərdən aşağı, → fizioloji 
göstəricilərə uyğundur. 
 
Aparılan  tədqiqatda  cinsi 
yetiĢkənlik 
dövrdə 
olan 
β-
talassemiyalı qızlarda abdominal 
ötürücü  ilə  daxili  cinsiyyət 
orqanlarının  ultrasəs  müayinəsi              
(USM) aparılmıĢdır.  
Tədqiqatda  uĢaqlığın  eni, 
uzunluğu, 
ön-arxa 
ölçüsü, 
endometriumun  qalınlığı  (M-
exo), 
hər 
iki 
yumurtalığın 
uzunluğu,  eni,  qalınlığı  təyin  edilmiĢdir.  Alınan  nəticələr  cinsi  yetiĢkənlik  dövrdə 
olan  praktiki  sağlam  qızların  exoqrafik    göstəriciləri  ilə  müqayisə  olunmuĢdur. 
Müqayisə  üçün  Коколина  В.Ф.  (3),  Наджи  Л.А.  (1)  və  Mustafayeva  Ġ.R.  (2) 
nəticələrindən istifadə edilmiĢdir. 
β-talassemiyalı  qızlarda  cinsi  yetiĢkənlik  dövrdə  olan  uĢaqlıq  və 
yumurtalıqların exoqrafik göstəriciləri cədvəl 1-də təqdim edilmiĢdir. 
Cədvəl  1-dən  göründüyü  kimi  β-talassemiyalı  qızların  cinsi  yetiĢkənlik 
dövrdə  uĢaqlığın  uzunluğunun,  eninin,  endometriumum  qalınlığının  və  hər  iki 
yumurtalıqların  eninin  fizioloji  göstəricilərdən  nəzərə  çarpacaq  dərəcədə  azalması 
qeyd olunur. 
Tədqiqatda 
β-talassemiyalı 
qızlarda 
cinsi 
yetiĢkənlik 
dövrün 
dinamikasında  reproduktiv  orqanlarının  göstəriciləri  təhlil  edilmiĢdir.  β-
Göstəricilər 
β-talassemiyalı qızların  
exoqrafik nəticələri 
Uşaqlıq mm: 
-cisminin uzunluğu 
 
29,55+1,39 (10-51) ↓ 
- eni, sm 
16,96+1,32 (5-36) ↓ 
Ön-arxa ölçü, sm 
27,75+1,69 (2-48) → 
M-exo, mm 
3,87+0,48 (1-13) ↓ 
Sağ yumurtalıq, mm:  
 - uzunluğu 
 
 
22,52+1,0 (8-40) → 
- eni, sm 
18,84+0,81 (4-35) ↓ 
-qalınlığı, mm 
11,1+0,72 (6-26) → 
Sol  yumurtalıq, mm: 
-uzunluğu 
 
21,39+0,81 (12-37) → 
- eni, sm 
13,89+0,64 (6-30) ↓ 
-qalınlığı, mm 
19,29+0,67 (8-31) → 

 
talassemiyalı  qızlarda  uĢaqlığın  exoqrafik  göstəriciləri  cədvəl  2-də  təqdim 
edilmiĢdir. 
 
Жядвял  № 2. 
Cinsi yetişkənlik dövrdə β-talassemiyalı qızlarda uşaqlığın exoqrafik göstəriciləri (M+Se) 
Müayinə qrupları 
Uşaqlığın uzunluğu, 
mm 
Uşaqlığım eni, mm 
Uşaqlığın ön-arxa 
ölçüsü 
Endometriumum 
qalınlığı 
8-11 yaşlı qızlar: 
-β-talassemiyalı 
qızlar 
- Praktiki sağlam 
qızlar  
 
 
22,38+1,42 (14-45) 
 
29,25+1,44 (20-40) 
 
 
11,5+1,4 (6-35) 
 
27,5+0,65 (24-29) 
 
 
19,38+1,26 (2-44) 
 
           - 
 
 
2,1+1,3 (0,8-10) 
 
2,01+0,12 (0-4) 
           P 
<0,05 
<0,05 
 
>0,05 
12-13 yaşlı qızlar: 
-β-talassemiyalı 
qızlar 
- Praktiki sağlam 
qızlar 
 
 
 
23,3+0,12 (16-28) 
 
45,8+1,35 (31-55) 
 
 
 
11,9+0,13 (6-18) 
 
30,04+0,36 (18-43) 
 
 
 
23,3+0,16 (17-30) 
       
           - 
 
 
 
1,14+0,14 (1-2) 
 
4,08+0,17 (2-16) 
           P 
<0,05 
<0,05 
 
<0,05 
14-15 yaşlı qızlar: 
-β-talassemiyalı 
qızlar 
- Praktiki sağlam 
qızlar 
 
 
 
29,1+1,51 (10-43) 
 
47,31+1,25 (28-60) 
 
 
 
15,13+1,12 (5-31) 
 
36,14+1,03 (22-50) 
 
 
 
27,94+1,58 (12-45) 
 
           - 
 
 
 
2,71+0,48 (1-9) 
 
4,61+0,14 (2-6) 
           P 
<0,05 
<0,05 
 
<0,05 
16-17 yaşlı qızlar: 
-β-talassemiyalı 
qızlar 
- Praktiki sağlam 
qızlar 
 
 
 
34,33+1,1 (17-51) 
 
48,24+1,54 (34-62) 
 
 
 
24,63+1,8 (5-78) 
 
36,93+1,09 (24-51) 
 
 
 
34,64+1,41 (14-54) 
 
          - 
 
 
 
5,48+0,83 (1-12) 
 
4,93+0,41 (2-10) 
           P 
<0,05 
<0,05 
         - 
>0,05 
 
Cədvəl  2–dən  göründüyü  kimi  β-talassemiyalı  qızlarda  uĢaqlığın 
uzunluğunun  və  eninin  cinsi  yetiĢkənlik  dövrün  dinamikasında  artmasına 
baxmayaraq  praktiki  sağlam  qızların  exoqrafik  göstəricilərindən  statistik  dürüst 
dərəcədə  azalması  təyin  edilmiĢdir  (P<0,05).  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  β-
talassemiyalı  qızlarda  uĢaqlığın  ön-arxa  ölçüsü  dinamikada  artması  təyin 
edilmiĢdir,  eyni  zamanda  bu  göstəricilər  fizioloji  göstəricilər  səviyyəsindən  aĢağı 
olmuĢdur. 
Beləliklə,  cinsi  yetiĢkənlik  dövrdə  olan  β-talassemiyalı  qızlarda  uĢaqlığın 
uzunluğunun, eninin, ön-arxa ölçülərinin dinamikasında artmasına baxmayaraq, 
praktiki  sağlam  qızların  göstəricilərindən  nəzərə  çarpacaq  dərəcədə  aĢağı  olmuĢ-
dur. 
β-talassemiyalı qızlarda sağ yumurtalığın exoqrafik göstəriciləri cədvəl 3-də 
təqdim edilmiĢdir. 
 

 
  
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 3. 
68 
Жядвял  № 3. 
Cinsi yetişkənlik dövrdə β-talassemiyalı qızlarda sağ yumurtalığın exoqrafik göstəriciləri (M+Se) 
 
Müayinə qrupları 
Sağ  yumurtalığın exoqrafik ğöstəriciləri 
Uzunluğu, mm 
Eni, mm 
Qalınlığı, mm 
Follikulların sayı 
8-11 yaşlı qızlar: 
-β-talassemiyalı qızlar 
- Praktiki sağlam qızlar  
 
17,67+0,96 
(8-27) 
20,75+0,38 
(18-24) 
 
15,89+0,19 
(4-23) 
16,75+0,11 
(15-27) 
 
10,88+0,65 
(6-20) 
 
- 
 
4,38+0,46 
(3-6) 
 
- 
          P 
<0,05 
<0,05 
- 
- 
12-13 yaşlı qızlar: 
-β-talassemiyalı qızlar 
- Praktiki sağlam qızlar 
 
 
20,0+0,23 
(12-30) 
26,0+0,12 
(18-28) 
 
 
17,1+0,15 
(11-24) 
20,68+0,15 
(14-28) 
 
 
15,1+0,22 
(10-28) 
 
- 
 
 
4,88+0,44 
(3-7) 
 
- 
          P 
<0,05 
<0,05 
- 
- 
14-15 yaşlı qızlar: 
-β-talassemiyalı qızlar 
- Praktiki sağlam qızlar 
 
 
22,69+1,83 
(11-35) 
29,52+0,19 
(20-35) 
 
 
20,31+1,77 
(7-33) 
24,51+0,21 
(17-33) 
 
 
14,36+1,27 
(87-23) 
 
- 
 
 
4,5+0,39 
(3-8) 
 
- 
          P 
<0,05 
<0,05 
- 
- 
16-17 yaşlı qızlar: 
-β-talassemiyalı qızlar 
- Praktiki sağlam qızlar 
 
 
24,52+0,6 
(10-35) 
29,69+0,17 
(21-37) 
 
 
20,22+0,27 
(94-35) 
23,62+0,14 
(18-32) 
 
 
16,0+1,29 
(7-26) 
 
- 
 
 
5,4+0,37 
(3-10) 
 
- 
          P 
<0,05 
<0,05 
- 
- 
Жядвял  № 4. 
Cinsi yetişkənlik dövrdə β-talassemiyalı qızlarda sol yumurtalığın exoqrafik göstəriciləri (M+Se) 
 
Müayinə qrupları 
Sol  yumurtalığın exoqrafik ğöstəriciləri 
Uzunluğu, mm 
Eni, mm 
Qalınlığı, mm 
Follikulların sayı 
8-11 yaşlı qızlar: 
-β-talassemiyalı qızlar 
- Praktiki sağlam qızlar  
 
16,0+0,12 
(14-25) 
20+1,19 
(15-24) 
 
12,38+1,0 
(6-25) 
16,0+0,11 
(14-19) 
 
11,13+0,62 
(11-25) 
 
 
 
4,5+0,57 
(3-7) 
 
           P 
<0,05 
<0,05 
 
 
12-13 yaşlı qızlar: 
-β-talassemiyalı qızlar 
- Praktiki sağlam qızlar 
 
 
17,8+0,12 
(12-24) 
26,32+0,13 
(15-30) 
 
 
17,5+0,05 
(15-19) 
18,81+0,18 
(14-28) 
 
 
12,5+0,1 
(7-16) 
 
- 
 
 
5,75+0,45 
(4-8) 
 
- 
           P 
<0,05 
<0,05 
- 
- 
14-15 yaşlı qızlar: 
-β-talassemiyalı qızlar 
- Praktiki sağlam qızlar 
 
 
21,67+0,64 
(13-31) 
28,08+0,24 
(19-32) 
 
 
20,4+0,11 
(8-31) 
22,04+0,21 
(12-29) 
 
 
13,63+1,1 
(6-23) 
 
- 
 
 
5,25+0,31 
(3-7) 
 
- 
          P 
<0,05 
<0,05 
- 
- 
16-17 yaşlı qızlar: 
-β-talassemiyalı qızlar 
- Praktiki sağlam qızlar 
 
 
23,4+0,28 
(12-37) 
28,41+0,12 
(22-38) 
 
 
19,79+0,96 
(11-29) 
22,62+0,13 
(13-35) 
 
 
15,69+1,1 
(8-30) 
 
- 
 
 
5,0+0,38 
(2-9) 
 
- 
          P 
<0,05 
<0,05 
- 
- 

 
Cədvəl  3-dən  göründüyü  kimi  sağ  yumurtalığın  uzunluğu,  eni,  fizioloji 
göstəricilərdən nəzərə çarpacaq dərəcədə az olmuĢdur (P<0,05). 
Qeyd etmək lazımdır ki, sağ yumurtalığın qalınlığı cinsi yetiĢkənlik dövrün 
dimanikasında  artması  qeyd  edilmiĢdir,  follikulların  sayı  isə  praktiki  olaraq 
dəyiĢməmiĢdir. 
β-talassemiyalı qızlarda sol yumurtalığın exoqrafik göstəriciləri cədvəl 4-də 
göstərilmiĢdir. 
Cədvəl  4-dən  göründüyü  kimi  β-talassemiyalı  xəstələrdə  sol  yumurtalığın 
uzunluğu,  eni,  qalınlığı  cinsi  yetiĢkənlik  dövrünün  dinamikasında  artması  qeyd 
olunmuĢdur.  Eyni  zamanda  bu  göstəricilərin  fizioloji  göstəricilərdən  nəzərə 
çarpacaq dərəcədə aĢağı olması təyin edilmiĢdir. 
Beləliklə,  β-talassemiyalı  olan  qızlarda  fiziki  və  cinsi  inkiĢafın  ləngiməsi 
fonunda  uĢaqlığın  və  hər  iki  yumurtalıqların  exoqrafik  göstəricilərin  statistik 
dürüst dərəcədə azalması qeyd  olunmuĢdur.