ŞAHİN ƏHMƏdov

 
Geoloji funksiya 
bir-birinə əks olan iki proseslə ifadə 
olunur. Birinci, bu funksiya sayəsində torpaq davamlı
təbii törəmə kimi alt qatda yerləşən yumşaq dağ süxurlarını 
istənilən xarakterli (yuyulma, uçqun) dağılmaqdan qoruyur. 
İkinci, torpaq dağıldıqda mexaniki təsirlərin gücü (qravitasiya, 
külək, xüsusən axar sular) nəticəsində aparılan torpaq 
materialından yeni – delüvial, hətta prolüvial dağ süxurları 
əmələ gəlir, onlar bir qədər dəyişilmiş şəkildə torpağın bir çox 
xassələrini özündə saxlayır. Lakin dağıdıcı proseslər davam 
etdikdə «qalıq» torpaq xassələri də zəifləyir. Torpaq kütləsinin 
bir hissəsi eroziya (denudasiya) zamanı dəniz və okeanlara 
çataraq dəniz çöküntü materialı əmələ gətirir. 

---

107 
 
Torpağın qaz-atmosfer funksiyası –
mürəkkəb və bir-
birinə zidd xarakter daşıyır. Üzvi maddələrin parçalanması 
zamanı bioloji dövran prosesində torpaq atmosferə karbon qazı 
(CO2) ayırır. O, bitkilər tərəfindən fotosintez üçün sitifadə 
edilir. 
Əgər atmosfer və torpaq arasında daim hava mübadiləsi 
getməsəydi, torpaqda oksigenin ehtiyatı cəmi 12-48 saata, ən 
zəngin torpaqlarda isə maksimum 100 saata çatardı. Belə 
yüksək sürətli qarşılıqlı mübadiləyə baxmayaraq, torpağın 
havası bir sıra göstəricilərinə görə atmosfer havasından 
fərqlənib, tərkibində 10-100 dəfə çox karbon qazı və xeyli az 
miqdarda oksigen saxlayır. 
 
Torpağın 
bioloji 
funksiyası 
- 
onun 
canlı 
orqanizmlərinin, 
mezo 
və 
mikrofaunasının 
kəmiyyətcə 
xarakteristikası 
ilə 
səciyyələnir. 
Mikroorqanizmlər 
aktinomisetlər 
(şüalı 
göbələklər), 
bakteriyalar, 
azot 
bakteriyaları və mezofauna (o cümlədən torpaq soxulcanı) 
miqdarına görə müxtəlif torpaq tipləri bin-birindən kəskin 
ayrılır. Bütün bu canlı orqanizmlər torpaqəmələgəlmə 
proseslərində, torpağın münbitliyində böyük rol oynayır.