Samarqand davlat tibbiyot universiteti buxoro davlat tibbiyot instituti

52 – rasm. Buyrak usti bezi feoxromotsitomasi. a) kompyuter 
tomogramma; b) makropreparat. 
 
Buyrak usti bezlarining boshqa kasalliklari orasida endogen 
giperkortitsizm simptomokompleksini ko’rsatib o’tish lozim. Uning 
patogenezi bo’yicha har xil, biroq kasallikning klinik belgilari bo’yicha 
o’xshash bo’ladi. O’xshash klinik manzarasi glyukokortikoid gormonlar, 
avvalo kortizolning ortiqcha miqdorda ishlanishiga bog’liq. Itsenko-
Kushing sindromi va Itsenko-Kushing kasalligi (o’smasiz turi) farq 
qilinadi. Itsengo-Kushing sindromi buyrak usti bezi qobig’i tutamli (dasta) 
sohasidan rivojlanadigan o’smadan vujudga keladi (xavfsiz o’sma – 
kortikosteroma, xavfli o’sma – kortikoblastoma). O’sma to’qimasi kortizol 
gormonini ortiqcha ishlab chiqaradi. Aksariyat hollarda 20-40 yoshdagi 
ayollar (deyarli 80%) kasallanadilar. Itsenko-Kushing sindromi va 
kasalligining klinik manzarasi etarli darajada tipik bo’ladi. Semizlik va 

---

Gospital xirurgiyasi
129 Sahifa 
arterial gipertenziya kasallikning doimiy simptomlaridan hisoblanadi. Tez 
charchab qolish va mushak bo’shashishi, mehnat qobiliyatining pasayishi, 
jinsiy faoliyatning pasayishi erta paydo bo’ladi. Kechroq bu belgilar 
qatoriga osteoporoz qo’shiladi. Semizlik somatotropinning yog’ safarbarlik 
ta’sirini tormozlovchi kortizol va AKTGning ortiqcha ishlab chiqarilishi 
bilan bog’liq. 
ItsenkoKushing sindromida arterial gipertenziya krizsiz, barqaror 
kechadi, sistolik va diastolik bosimning mutanosib oshishi qayd etiladi, 
gipotenziv vositalarga ta’sirsiz bo’ladi. Bemorlarning tashqi ko’rinishi 
o’ziga xos – yuzi oysimon, yuz va ko’krak qafasining yuqori qismi rangi 
qip-qizil ko’kimtir, qorin, bel, ko’krak bezlari, sonlar terisida qip-qizil 
ko’kimtir yo’l-yo’l chiziqlar «qizil striyalar» bo’ladi. Terisi quruq bo’lib 
qoladi, oyoq-qo’llari terisi ko’kimtir-marmarsimon tus oladi. 
Diagnostikasi.
Qonda va siydikda 17-kortikosteroidlar (17-KS) 
kontsentratsiyasi darajasini o’rganish, plazmada kortizol miqdorini 
aniqlash ahamiyatga ega. Kortikosteromada bu ko’rsatgich, ayniqsa o’sma 
xavfli tabiatga ega bo’lganda, bir muncha oshadi. Tekshiruv usullar orasida 
UTT va KT keng ishlatiladi. 
Davolash. 
Itsenko-Kushing sindromi faqat xirurgik usul bilan 
davolanadi. Bemorlarga adrenalektomiya operatsiyasi bajariladi – o’sma 
buyrak usti bezi bilan qo’shib olib tashlanandi. 
Androsteroma. 
Buyrak usti bezi qobig’ining to’rsimon sohasida 
rivojlanadi. Klinik manzarasi androgenlarning ortiqcha ishlab chiqarilishi 
bilan bog’liq. Kasallik navqiron va etilgan yoshda paydo bo’ladi. Ko’proq 
ayollar kasallanadilar. Bolalik yoshida qizlarda gipertrixoz paydo bo’ladi, 
bo’y o’sishi tezlashadi, mushaklari haddan tashqari rivojlanadi, tovushi 
past, dag’al bo’lib qoladi. O’g’il bolalarda barvaqt voyaga etish kuzatiladi, 
bo’yi baland emas, oyoqlari kalta. Ayollarda erkaklarga xos jinsiy belgilar 
paydo bo’lib maskulinizatsiya belgilari yuzaga keladi – teri ostidagi yog’ 
qatlami kamayadi, mushaklari tez rivojlanadi, ko’krak bezlari atrofiyaga 
uchraydi, hayz ko’rish faoliyati buziladi; ko’pincha girsutizm paydo 
bo’ladi. Bemorning gormonal faoliyati tekshirilganda siydikda 17-KS 
miqdorining juda ko’pligi namoyon bo’ladi. O’smaning joylashuvini 
aniqlash uchun UTT va KT qo’llaniladi. Davolashda xirurgik usul 
ishlatiladi – bemorlarga adrenalektomiya operatsiyasi bajariladi.