Samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Aerob parchalanish. Bu guruhga kiruvchi mikroorganizmlar tuproqda keng tarqalgan. Sellyulozani parchalovchi bakteriyalar birinchi marta 1918 yilda tuproqdan ajratib olingan, bularni shakli urchuksimon bo’lib, bir uchi o’tkir uchli bo’ladi. Xozirgi paytda bu bakteriya Cytophagaceae oilasining Cytophaga avlodiga kiritilgan. Sitofaga avlodiga kiruvchi bakteriyalar muhitga o’ta talabchan bo’lib tuproqda va go’ng solingan tuproqda ko’p bo’ladi. Xozirgi paytda sitofaga avlodining ba’zi turlari xitinni parchalashi aniqlangan.

Sellyulozani parchalanishida miksobakteriyalar ham qatnashadi. Muxsossis, Archangium, Polyangium avlodlari bo’lib har xil tuproqlarda keng tarqalgan.

Tuproqlarda Sellulomonas avlodi vaqillari ham uchraydi. bular gramm musbat, aerob, tayoqchasimon bakteriyalardir. Sellyulozani aerob sharoitida parchalaydi. Pseudomonas, Vibrio va Bacillus larning ba’zi turlari ham sellyulozadan foydalanadi.

Aktinomisetlar va zamburug’lar (unumdorligi past tuproqlarda) ham sellyulozani aerob sharoitda sekin parchalashi mumkin. Aktinomisetlardan Streptomyces, Streptosporangium, Mikromonospora avlodlari; zamburug’lardan-Fusarium, Dematium, Trichoderma, Uerticillum, Aspergillus, Penicillium, Botrytis avlodlari vaqillari sellyulozani parchalaydi. Anaerob parchalanish. Tabiatda topilgan ko’pchilik sellyuloza parchalovchi anaerob bakteriyalar Bacillaceae oilasining Clastridium avlodiga mansub. Bu bakteriyalar asosan tuproqda, go’ngda, daryo loykalarida yashaydi. Ular kislotali muhitga chidamli bo’lib, neytral va kislotali tuproqlarda tarqalgan. Bu avlodning asosiy vaqillaridan Clostridium omelianski sellyulozani 30-40°C haroratda parchalaydi. Bu bakteriyani 1902 yilda rus mikrobiologi V. A Omilyanskiy aniqlagan. Bu bakteriyalar tayoqchasimon (bakteriyalar) bo’lib, harakatchan, baraban tayoqchasiga o’xshash spora hosil qiladi.

Sellyuloza parchalovchi bakteriyalar orasida tuproqda, go’ngda yashovchilaridan termofillari ham uchraydi. Bularga Cl thermocellum degan vaqili mansub bo’lib sellyulozani 60-70°C haroratda faol parchalaydi. 40-45°Cda bu bakteriyalar faoliyati sekinlashib yomon rivojlanadi. Mezofil va termofil anaerob bakteriyalar sellyulozani yaxshi parchalaydi, lekin muhitda shakarni miqdori oshsa ularni faoliyati pasayib yomon rivojlanadi. Kavshovchi hayvonlarda ovqat xazm qilish organlarida maxsus sellyulozani parchalovchi bakteriyalar bo’lib ular sellyulozani glyuqozagacha parchalaydi, keyin esa glyuqozani organiq kislotalar hosil bo’lishigacha bijg’itadi (sirka, propion, moy, sut, chumoli, qaxrabo kislotalari, va spirtgacha). Bu ishni asosan tayoqchasimon va sharsimon (kokkalar) bakteriyalar bajaradi. Bular asosan quyidagi turlardir: Ruminococcus flavefaciens, Ruminosocsus albus, Butyrovibrio fibrisolvens, Ruminobacter porvum. Bu bakteriyalar hayvonlarni( kavshovchi) oziqlanishida katta ahamiyatga ega.

Sellyulozani aerob parchalanishi natijasida hosil bo’lgan glyuqozadan asosan ikkita mahsulot suv (H₂O) va Karbonat angidrid (CO₂) hosil bo’ladi. Sellyuloza parchalanganda birinchi marta disaxrid sillobioza hosil bo’ladi. Bu jarayonda sellyulaza fermenti qatnashadi. Sellobioza esa β. Glyuqozidaza fermenti ta’sirida glyuqozani (2 mol) hosil qiladi.

Sellyuloza anaerob parchalanganda birinchi mahsulot glyuqoza hosil bo’ladi. Keyin esa glyuqozani bijg’ishi natijasida bir qancha organiq moddalar hosil bo’ladi. (Etil spirti, sirka, sut, yog’, chumoli kislotalari va CO₂, H₂O.

Pektin moddalarni parchalanishi. O’simliklar hujayralari o’rtasida joylashib ularni biriktirib turuvchi moddani pektin deb ataydi.

Pektin moddalari murakkab polisaxaridlar – poligalakturonidlar bo’lib tarkibi asosan α - D – galakturon kislotalaridan iborat.

Pektin moddalarini uch turi uchraydi:

1)Protopektin – hujayra po’stini suvda eriydigan qismiga kiradi.

2)Pektin – metilefir bog’iga ega bo’lgan galaktron kislotasining suvda eriydigan polimeridir.

3)Pektin kislotasi – metilefir bog’iga ega bo’lmagan galakturon kislotasining suvda eriydigan polimeri.

Bakteriyalar va zamburug’lar pektin, propektin va pektin kislotalarini aerob va anaerob sharoitlarda parchalaydi. Tuproqda pektin moddasini parchalovchi ko’p miqdorda mikroorganizmlardan eng faoolari Basillacyeae oilasiga kiruvchi aerob avlodi Bacillus (Bac. macerans, Bac. polymyxa) va anaerob avlodi Clostridium (Sl. pectinovorum, Cl. felsineum, Sl. corallinum, Cl. flaum va boshqalar), hamda ko’pchilik zamburug’lar ham qatnashadi.

Mikroorganizmlar pektin moddalarni parchalovchi uch guruh fermentlarni sintezlaydi:

Protopektinoza – protopektinni suvda eriydigan pektingacha parchalanishini katalizlaydi;

Pektinesteraza – pektinni metilefir bog’ini parchalab (gidrolizlaydi) pektin kislotasi va metil spirti hosil bo’lishini katalizlaydi;

Pektinaza – golakturon kislotalari o’rtasidagi bog’larni, pektinni yoki pektin kislotalarini erkin D- g’allakturon kislotalarigacha parchalanishini katalizlaydi.

Pektin kislotasining parchalanishi quyidagicha o’tadi.

С₄₆Н₆₈О₄₀ + nН₂О СНО(СООН)₄СООН + С₆Н₁₂О₆ +