1. Fiziologik talab - oziq-ovqat, kiyim-kechak, turar-joy, shunga o’xshashlar.
2. Ijtimoiy-psixologik talab – obro’-eʼtibor, moda va boshqalar.
3. Iqtisodiy talab - daromad, narx-navo va shunga o’xshashlar.
4. Sotsial talab - turmush darajasi, jamiyatdagi muxit va boshqalar.
Tovarlar va xizmatlarga bo’lgan talabning qondirilish darajasiga qarab:
Qondirilishi kechiktirilgan talab, barqaror qondirilgan talab, normal talab, aynigan talablarga bo’linadi.
Kechiktirilgan talab nosoglom iqtisodiyot va muvozanati bo’zilgan bozorga xos. Uning ortib borishi iqtisodiy tanglikni, inqirozni yanada chuqurlashtiradi, inflyatsiyani kuchaytiradi. Korxona, tashkilot, axoli qulida tuplangan pul bozorga tazyiq utkazadi.
Tovarlar va xizmatlarga bo’lgan talabning o’zgarishiga juda ko’p omillar taʼsir qiladi. Ularning barchasini sanab o’tish qiyin. Lekin asosiylarini ko’rsatish mumkin.
1. Talabga, eng avvalo narx taʼsir qiladi. Talab bilan narx o’zaro funktsional bog’langan bo’lib, birining o’zgarishi, albatta ikkinchisida namoyon bo’ladi. Ko’p omillarning o’zgarishi oxir-oqibat narx o’zgarishi orqali yuzaga keladi.
2. O’rinbosar tovarlarning narxi. O’rinbosar yoki bir-biriga bog’liq tovarlarning bo’lish yoki bo’lmasligi talabga katta taʼsir ko’rsatadi.
Аsosiy tovarning narxi yuqori bo’lib, o’rinbosar tovarlarni narxi arzon bo’lsa, o’rinbosar tovarlarga talab ortadi yoki aksincha. Masalan, sariyog’ bilan margarin, qo’y go’shti bilan mol go’shti va x.k.
Yana shunday tovarlar borki, ular bir-birini tuldiruvchi xisoblanadi. Аytaylik, benzinning narxi past bo’lsa, mashinada ko’p yuriladi, u o’z navbatida motor moyiga bo’lgan talabni ko’paytiradi. Аksincha, benzin narxining oshishi motor moyiga bo’lgan talabni kamaytiradi. Demak, benzin va motor moyiga bo’lgan talab bir-biriga bogliq, bir-birini to’ldiradi.
3. Xaridor didi, taʼbi, moda o’zgarishi. Mavjud tovar turi uchun isteʼmolchilar didining o’zgarishi yoki afzal ko’rish, yaʼni modaning xaridor didiga mos kelishi shu tovarga bo’lgan talabning ortishiga sabab bo’ladi. Yoki aksincha xolat yuz berishi mumkin.
4. Xaridor daromadi. Taʼkidlab o’tganimizdek, talab xakida gapirganimizda tulov qobiliyatiga ega bo’lgan talabni nazarda tutamiz. Shuning uchun uni xajmiga taʼsir qiladigan muxim omil axoli daromadi.
Dostları ilə paylaş: |
