Scientific works

ƏDƏBİYYAT 
1.
 
Абибуллаев О.А. Енеолит и 
бронза  на территории  Нахичеванской  АССР. Баку:  Элм, 
1982,  316  s 
2.
 
Алиев  В.Г.,  Бахшалиев  В.Б.  Новые  археологические  находки  по  древней  металлургии 
Нахичевани  / АЭИА, Баку, 1986,  с. 11-14. 
3.
 
Алиев  Н.  Нариманов  И.  Культура  северного  Азербайджана  в  эпоху  позднего  энеолита. 
Баку:  Agridag,  2001,  144  c. 
4.
 
Ахундов  Д.И.  Об  «энеолите»  на  Южном  Кавказе.  Археология  и  Этнография 
Азербайджана,  Баку,  2003,  с. 34-39. 
5.
 
Aşurov  S.H. Naxçıvanda  arxeoloji  tədqiqatlar.  Bakı:  Nafta-Press, 2003,  120  s. 
6.
 
Aşurov  S.H.,  Baxşəliyev  V.B.,  Marro  C.  Azərbaycan-Fransa  birgə  ekspedisiyasının  2006-cı  ildə 
Ovçulartəpəsində  apardığı  arxeoloji  tədqiqatlara  dair  //  2006-2007-ci  illərdə  Azərbaycanda 
aparılmış  arxeoloji  və etnoqrafik  tədqiqatların  yekunları.  Bakı:  Nafta-Press, 2007,  s. 25-28. 
7.
 
Aşurov  S.H.,Baxşəliyev  V.B.,  Hüseynova  S.A.,  Əliyeva  F.A,  Əliyev  O.K.  Imaxta  qədim  yaşayış 
yerində  2010-cu  il  qazıntıları.  Azərbaycanda  arxeoloji  tədqiqatlar  2010.  Bakı:  Xəzər 
Universiteti,  2011,  s. 65-69. 
8.
 
 Baxşəliyev  V., Marro  C., Aşurov  S. Ovçulartəpəsi.  Bakı:  Elm,  2010,  154  s. 
9.
 
Baxşəliyev  V.  ,  Marro  C.,  Aşurov  S.  Son  Eneolit  və  Erkən  Tunc  dövrünə  aid  Ovçulartəpəsi 
yaşayış  yeri  / Azərbaycanın  erkən əkinçilik  dövrü  abidələri.  Bakı,  2012,  s.78-87. 
10.
 
 Бахшалиев  В.  Новые  находки  древней  металлургии  металлообработки  в  КюльтепеII  // 
ДАН Азербайджанской  ССР, 1986  №2,  с.86-89. 
11.
 
 Baxşəliyev  V.  Naxçıvanın  metalişləmə  sənətinə  aid  yeni  tapıntı  /  Azərbaycan  arxeologiyası, 
2002,  № 3-4,  s. 114-116. 
12.
 
 Бахшалиев  В.Б.  Металлургия  и  металлообработка  на  территории  древней  Нахичевани. 
Баку:  Элм, 2005  120 с. 
13.
 
 Бибиков  С.Н.Раннетрипольское  поселение  Лука-Врублевецкая  на  Днестре  //  МИА 
СССР,М.-Л.,  1953,  № 38,  460  с.  
14.
 
 Джафарзаде  И.М.  Следы  древнейшей  культуры  человека  на  территории  Азербайджана. 
SSRİ EA Azərbaycan  filialının  Xəbərləri,  1944,  № 9, s. 62-66. 
15.
 
 Əliyev  O.K.  Azərbaycanın  Ovçulartəpəsi  Son  Eneolit  və  ilk  Tunc  dövrü  abidəsi.  Tarix  üzrə 
fəlsəfə doktoru  elmi  dərəcəsi almaq  üçün təqdim  edilmiş  dissertasiya.  Bakı,  2012,  210  s. 
16.
 
 Əkbərov  R.A.  Azərbaycan  ərazisində  erkən  metallurgiya  və  metalişləmə.  Tarix  elmləri 
namizədi  alimlik  dərəcəsi  almaq  üçün  təqdim  edilmiş  dissertasiyanın  avtoreferatı.  Bakı  1994, 
25s. 
17.
 
 Farhang  Khademi,  Nadooshan  and  ect.  Provenance  Of  PrehistoricObsidian  artefacts 
fromKulTepeNorthwestern  Iran  using  X-ray  fluorescence  (XRF)  analysis  //  Journal  of 
Archaeological  Science,  2013,  40,  p.1956-1965. 
18.
 
 Кашкай  М.А.  Селимханов  И.Р.  Исследование  медно-мышьяковых  предметов  из  ракопок 
холма  Кюльтепе  в  Нахичеванской  АССР  //  Доклады  АН  Азербайджанской  ССР,  1957,  № 
4, с. 449-454. 
19.
 
 Кушнарева  К.Х.,  Чубинишвили  Т.Н.,  Древние  культуры  Южного  Кавказа.    М.  -  Л.: 
Наука, 1970,  190  c. 
20.
 
 Исмаилов  Г.С.  Новые  материалы  по  древней  металлургии  и  металлообработке  с  юго-
восточных  салонов  Молого  Кавказа.  Известия  АН  Аз.ССР.  Серия  истории,  философии  и 
права,  1974,  № 3,  с. 84-91. 
21.
 
 Həbibullayev  O.H.  Kültəpələ  arxeoloji  qazıntılar.  Bakı:  Azərbaycan  SSR  EA  nəşriyyatı,  1959, 
134  s. 
22.
 
 Mаrrо  C.,  Bаkhchaliyev  V.  Ashurov  S.  Excavation  at  Ovçulartepesi  (Nakhchivan,  Azerbaijan). 
Second  Preliminary  Report:  The 2009-2010  Seasons // Anatolia  Antiqua,  XIX,  2011,  s. 53-100. 
23.
 
 Müseyibli  N. Qədim  Sədərək.Bakı:Nafta-Press,  2003,  104  s. 

 
 
- 163 - 
24.
 
 Müseyibli  N. Böyük  Kəsik  eneolit  yaşayış  məskəni.  Bakı:  Nafta-Press, 2007,  228  s. 
25.
 
 Нариманов  И.Г., Ахундов  Т.И., Алиев  Н.Г. Лейлатепе.  Баку, 2007,  128  c. 
26.
 
 Нариманов  И.Г.,Рустамов  Дж.  Неолит  в  Тойретепе  //  ДАН Азерб. ССР, 1960, т.  XVI, № 9, 
с. 91-102. 
27.
 
 Нариманов  И.Г.,  Культура  древнейшего  земледелъцеского  -  скотоведческого  населения        
Азербайджана.  Баку:  Элм, 1987,  260  c. 
28.
 
 Рустамов Д.Н. разведочные  работы в Тойретепе  // МКА,  1965,  т. VI, с. 15-27 
29.
 
 Рагимова  М.Н.  Из  истории  использования  свинца  в  древнем  и  средневековом 
Азербайджане.  Баку:  Элм, 1978,  99  с. 
30.
 
 Сеидов  А.Г. Памятники  Куро-Аракской  культуры  Нахичевани.  Баку,   Билик,1993,  164  с. 
31.
 
 Селимханов  И.Р,  Торосян  Р.М.  Металлографический  анализ  древнейших  металлов 
Закавказъя // Советская археология,1969,  № 3,  с. 229-235. 
 
ABSTRACT 
                                               Ruhiyye  Rzayeva 
Instruments of labour  of the chalcolithic  age of Sirabchay  valley 
Instruments  of  labor,  including  grinding  stone  and  blade  of  sickles  are  one  of  the  main  indicators 
of  ancient  agriculture  of  Azerbaijan.  Despite  the  fact  that  to  settlements  of  this  region  were  seasonal, 
however  the  revealed  instruments  of  labor  speak  also  about  agriculture  development.  Probably,  tribes 
which  occupied  these  settlements,  were  engaged  in  also  not  irrigation  agriculture.  It  is  undoubted  that  in 
spring  increase  of  water  in  the  rivers  Sirabchay  and  Kakhabchay  created  a  favorable  condition  for  the 
irrigated  agriculture.  Blade  of  sickles  from  obsidian  and  flint  also  testify  to  development  of  agriculture. 
Studying  of  a  chemical  composition  of  obsidians  shows  to  Kültepe  I  that  they  are  generally  delivered 
from  Geyhasar  and  Sünik.  Researches  show  that  these  fields  in  the  ancient  time  were  of  great 
importance  for  delivery  of  obsidian  to  the  settlements  of  Nakhchivan  and  Urmia  basin.  It  allows  to 
conclude  that  Daralagez  and  Zangezur  mountains  were  summer  pastures  of  tribes  of  Nakhchivan  and the 
Urmia  basin.  Nakhchivan's  monuments  located  on  intermediate  situation  by  the  Caucasus  and  the 
Ancient  East  mattered  and  for  delivery  of  copper  ore.  The  actual  materials  testify  to  rapid  development 
of metallurgy  in  this  region. 
 
РЕЗЮМЕ 
                                                              Рухиййе Рзаева 
Орудия труда эпохи энеолита Сирабчайской долины 
Орудия  труда,  в  том  числе  зернотерки,  терки  и  вкладыши  серпов  являются  одним  из 
основных  показателей  древнеземледельческой  культуры  Азербайджана.  Несмотря  на  то  в 
поселения  этого  региона  были  сезонные,  однако  выявленные  орудия  труда  говорят  также  о 
развитии  земледелия.  Видимо,  племена,  которые  заселяли  эти  поселения,  занимались  также 
неполивным  земледелием.  Несомненно,  что  в  весне  возрастание  воды  в  реках  Сираб  чай  и  Кахаб 
чай  создавало  благоприятное  условие  для  орошаемого  земледелия.  О  развитии  земледелия 
свидетельствуют  также  вкладыши  серпов  из  обсидиана  и  кремня.  Изучение  химического  состава 
обсидианов  Кюльтепе  I  показывает,  что  они  в  основном  доставлены  из  Гегхасар  и  Сюник. 
Исследования  показывают,  что  эти  месторождения  в  древности  имели  большое  значение  для 
доставки  обсидиана  к  поселениям  Нахчывана  и  Урмийского  бассейна.  Это  позволяет  заключить, 
что  Даралагезские  и  Зангезурские  горы  были  летними  пастбищами  племен  Нахчывана  и 
Урмийского  бассейна.  Памятники  Нахчыва
на,  расположенные  на  промежуточном  положении 
Кавказом  и  Древним  Востоком  имели  значение  и  для  доставки  медной  руды.  Фактические 
материалы свидетельствуют о бурном развитии металлургии в этом регионе. 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  30  mart  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  № 08) 
         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  AMEA-nın müxbir üzvü V.Baxşəliyev 
 

 
 
- 164 - 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 2 (67) 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  С ЖЫЕНТЫФЫЖ  W О РКС ,  2015,  № 2 (67) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 2 (67) 
 
İQTİSAD  ELMLƏRİ
               
ASİF ŞİRƏLİYEV 
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
UOT:  332.1 
NAXÇIVAN  REGİONUNDA SAHİBKARLIĞIN 
İNKİŞAFI  MƏSƏLƏLƏRİ 
 
 
Açar  sözlər:  Sahibkar,  mülkiyyət,  qanunlar,  iqtisadiyyat,  iqtisadi  fəaliyyət,  gəlir,  mənfəət, 
risk 
 
Key words:  Owhership, property, low, economy, economic, activity, income, profit, risc. 
 
Ключевые  слова:  Предприниматель,  собственность,  законы,  экономика, 
экономическая деятельность, дохода, прибыль, риск      
     
 
Düşünülmüş,  götür-qoy  edilmiş  tədbirlərin  inamla  icra  edilməsi,  davamlı  və  dayanıqlı 
tərəqqi  sayəsində  bütünlükdə  ölkəmizdə  və  onun  ayrılmaz  tərkib  hissəsi  olan  Naxçıvan  Muxtar 
Respublikasında  əsas  iqtisadi  göstərici  olan  ümumi  daxili  məhsul  ardıcıl  istiqamətdə  artır,  sosial-
iqtisadi  göstərici  inkişafın  lazımi  səviyyəsi  təmin  olunur,  bu  əsasda  əhalinin  həyat  səviyyəsi 
müntəzəm  olaraq  yüksəlməkdə  davam  edir.  Bütün  bu  məsələlərin  həllində  başqa  amillər  və 
səbəblərlə  yanaşı  sahibkarlıq  və  sahibkarlıq  fəaliyyəti  əsaslı  və  çox  mühüm  rol  oynayır,  ardıcıl 
iqtisadi  və  xidməti  sahələrdə  onun  fəaliyyəti  daim  genişlənir  və  möhkəm  əsaslarla  davam  edir. 
Ölkəmizin  sosial-iqtisadi  tərəqqisi  birbaşa  sahibkarlığın  inkişafı,  möhkəmləndirilməsi  ilə  bağlıdır  və 
hətta  onunla  şərtlənir.  Çünki  bütün  dünya  ölkələrində  xüsusi  və  dövlət  mülkiyyətin  əsas  formaları 
və  deməli  sahibkarlığın  da  başlıca  və  aparıcı  əsası  kimi  çıxış  edir.  Həmçinin    buna  “Mülkiyyət 
haqqında”  və  “Sahibkarlıq  fəaliyyəti  haqqında”  Azərbaycan  Respublika  Qanunları,  digər  fərman, 
sərəncam  və  tədbirlər  mülkiyyət  mənsubiyyətindən  asılı  olaraq  sahibkarlıq  formalarının  iqtisadi  və 
hüquqi  əsaslarının  müəyyən  edilməsinə  əsaslı  təsir  göstərir,  belə  sahibkarlığa  möhkəm  təminat  və 
əlverişli  şərait  yaradılır.  Onu  da  diqqətə  gətirmək  çox  zəruridir  ki,  məhz  yuxarıda    göstərilən 
mühüm  və  əməli  tədbirlər  sayəsində  qanunauyğun  olaraq  xüsusi    mülkiyyətə  əsaslanan  xırda 
(kiçik),  orta  və  iri  sahibkarlıq  müəssisələri,  ticarət  və  xidmət  müəssisələri  əsaslı  fəaliyyət    göstərir, 
ölkənin  iqtisadi    və  sosial  inkişafında  xüsusi  rol  oynayır    və  ölkədə  istehsal  olunan  ümumi  daxili 
məhsulun  həcmində  öz  gəlirinin  çəkisinin  daimi  artırmaqda  irəliləyirlər.  Başqa  sözlə  ölkəmizdə 
sosial  –iqtisadi    inkişafın  nəticələri  əsasən  və  başlıca  olaraq  sahibkarlığa  güvənir  və  ona  arxalanır. 
Yeri  gəlmişkən  göstərmək  olar  ki,  “sahibkar”  ərəb  sözü  olub  “yiyə  və  iş”  daha  doğrusu  “iş  yiyəsi” 
mənasını  verir.  Onu  da  göstərmək  zəruri  hesab  edilə  bilər  ki,  Azərbaycan  Respublikası      Nazirlər 
Kabineti  və  Azərbaycan  Respublikası    Həmkarlar  İttifaqı  Konfederassiyasının  birgə  qərarı  ilə 
“sahibkar”  həm  də  “işə  götürən”  termini  ilə  birgə  işlədilir.  Əhalinin  məşğulluğunun  getdikcə 
artmasında  işsizliyin  davamlı  olaraq  aradan  qaldırılmasında  və  yoxsulluğun  azaldılmasında  gərgin 
fəaliyyət  kimi  sahibkarlıq  çox  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Sahibkarlıq  –  işə  götürənlər  gəlir 
götürmək,  fayda  və  nəticə  əldə  etmək  məqsədilə  yenilikdən,  risqdən  iqtidarçılıqdan  istifadə  edilən 
təsərrüfat,  təsərrüfatçılıq  fəaliyyətidir.  Onu  da  göstərmək  olar  ki,  fəallıq  təşəbbüskarlıq,  zərurilik  və 
s.  daha  geniş  mənada  sahibkarlıq  mülkiyyətinə  malik  olan  və  təsərrüfatçılıq  edən  şəxsin  fərdin    risk 
məsuliyyəti  və  yenilikliyə  müşahidə  olunan  iqtisadi  fəaliyyət  növü  və  formasıdır.  Sahibkarlığın  əsas 
zəhmətlərini  səciyyələndirir.  Diqqətə  gətirmək  çox  vacibdir  ki,  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında 
sahibkarlığın  inkişafı,  onun  möhkəmləndirilməsi  məqsədilə  davamlı  kompleks  tədbirlər  görülüb 
həyata  keçirilmiş  və  mühüm  proses  indi  də  davam  etdirilməkdədir.  Belə  ki,  “Dövlət  mülkiyyətinin 
özəlləşdirilməsi  haqqında”  Qanun  götürülmüş  və  tapşırıqlara  əməl  edilmiş  xüsusi  sahibkarlıq 
fəaliyyəti  inkişaf  etməyə  başlamışdır.  Bundan  başqa  Muxtar  Respublikada  sahibkarlığın  hüquqi 

 
 
- 165 - 
əsasları  və  vəzifələri  barəsində  burada  daim  iş  aparılır,  sahibkarlarla  görüşlər  keçirilir.  Bundan 
başqa  sahibkar  olmaq,  sahibkarlıq  fəaliyyətinə  başlamaq  qaydaları  və  xüsusilə  hüquq  üzrə 
sahibkarlar  üçün  daim  fəaliyyət  göstərən  seminar  yaradılmış  və  səmərəli  fəaliyyət  göstərməkdədir. 
Eyni  zamanda  muxtar  respublikanın  müvafiq  nazirlik  və  baş  idarələri  maliyyə  orqanları  tərəfindən 
müntəzəm  olaraq  sahibkarlar  üçün  treninqlər,  məşğələlər  qaydaya  salınmışdır. 
            Habelə,  muxtar  respublikada    sahibkarlıq  üzrə  zəruri  olan  bütün  məşğələlərə  aydınlıq 
gətirmək  məqsədilə  maliyyə  hüququ  təşkilatlarının,  rəhbərlərinin    cəlb  edilməsi  də  məqsədəuyğun 
sayılmışdır.  Onu  da  göstərmək  lazımdır  ki,  ildə  bir  dəfə    Muxtar  Respublika  sahibkarlarının  görüşü 
keçirilir  və  belə  tədbirlərdə  sahibkarlıq  subyektinin  ehtiyacları  öyrənilir  və  reallaşdırılması  təmin 
olunur.  Bununla  yanaşı  Muxtar  Respublikada  sahibkarlığın  inkişafının  möhkəmləndirilməsi, 
davamlı  və  dayanaqlı  irəliləyişi  üzrə  işə  köməklik  məqsədilə  2006-cı  ildə  Naxçıvan  Muxtar 
Respublikası  Sahibkarlıq  Konfederasiyası  təsis  edilmiş  və  haliyədə  də    normal  fəaliyyət  göstərir. 
Muxtar  Respublikada  sahibkarlığın  müntəzəm  olaraq  maariflənməsi  ilə  əlaqədar  Naxçıvan 
şəhərində  Biznes  Mərkəzi  yaradılmış  və  onun  normal  fəaliyyəti  təmin  edilmişdir.  Biznes 
Mərkəzində  sahibkarlara  lazımi  məsləhət  və  tövsiyyələrin  verilməsi  davamlı  səciyyə  daşıyır.  Bu 
mərkəzdə  sahibkarlara  kömək  məqsədilə  alimlərin,  mütəxəssislərin,  hətta  sahibkarlıqla  xeyli 
müddətdən  bəri  məşğul  olan  ayrı-ayrı  subyektlərin  də  maarifləndirici  imkanlarından,  konkret 
təcrübəsindən  geniş  və  müntəzəm  istifadə  olunur,    sahibkarlıq  üzrə  əməli  təcrübə  öyrədilir  və  digər 
sahibkarlıq  fəaliyyətlərində  istifadə  edilir. 
         Naxçıvan  şəhər  Biznes  Mərkəzində  sahibkarlar  üçün  müxtəlif  mövzularda  daimi  fəaliyyətdə 
olan  məşğələlər  keçirilməsi  qayda  və  imkanlar  da  yaradılmışdır.  Eyni  zamanda  muxtar 
Respublikada  2008-ci  ildən  “Bir  pəncərə”  sistemi  tətbiq  edilmiş,    hazırda  da  fəaliyyət  göstərir  və 
lazımi  səmərə  ilə  öz  işini  davam  etdirir.  Habelə  muxtar  respublikanın  kütləvi  informasiya 
vasitələrində  regionun  sahibkarlarından  olan  verilişlər  təşkil  edilir  və  məqalələr  dərc  olunur.  Onu  da 
xüsusi  diqqətə  gətirmək  çox  gərəklidir  ki,  xırda  (kiçik),  orta  sahibkarlıq  fəaliyyəti  ilə  məşğul    olan 
subyektlər  üçün  mərkəzləşdirilmiş  qaydada  texnologiyaların  innovasiya  və  yeniləşdirilməsi 
məsələsi  barəsində  yığıncaqlar  da  keçirilir.  Bütün  bunlardan  başqa  muxtar  respublikada  fəaliyyət 
göstərən  və  sahibkarlıqla  məşğul  olan,  subyektlərə  daimi  olaraq  maliyyə  yardımı  göstərilir,  onun 
başında  banklar  və  bank  olmayan  kredit  müəssisələrdən  təminatlı  qaydada  borclar  verilməsinə 
xüsusi  diqqət  və  qayğı  göstərilir.  Belə  ki,  muxtar  respublikada    yeni  yaradılan  və  fəaliyyətdə  olan 
sahibkarlara  2013-cü  ildə  17  milyon  305  min  manat  məbləğində  kredit  verilmişdir  ki,  bunun  da  6 
milyona  yaxını  fərdi 
sahibkarlığın  inkişafına  11  milyon  manatdan  çoxu  isə  yeni  sahibkarlıq 
fəaliyyətinin  yaradılmasına  yönləndirilmişdir.  Eyni  zamanda  2014-cü  ilin  9  ayı  ərzində  bank  və    digər 
kredit  təşkilatları  tərəfindən  sahibkarlara  3,5  milyon  manat  kredit  verilmişdir  ki,  bu  da  keçən  ilin  həmin 
dövründən  13,8  faiz  artıqdır.  Həmçinin  2014-cü  ilin  9  ayında  ümumilikdə  sahibkarlıq  fəaliyyəti 
sahələrinin    yaradılmasına  8  milyon    66  min  manat  kredit  verilmişdir.  Bütünlükdə  isə  son  10  ildə 
regionda  sahibkarlığın  inkişafına  150  milyon  manat kredit  ayrılmış  və istifadə  edilmişdir. 
Belə  müəssisələrdə  8  mindən  çox  adam  daimi  iş  yeri  tapa  bilmişdir.  Onu  da  diqqətə  gətirmək 
olar  ki,  hazırda  biznes  fəaliyyəti  göstərən  müəssisə,  şirkətlərin  daha  çox  hissəsi  xüsusi  sahibkarlığın 
boynuna  düşür  və    muxtar  respublikada  istehsal  olunan  ümumi  daxili  məhsulun  87  faizi  sahibkarlıq 
fəaliyyəti  göstərən  müəssisələrin  payına  düşür.  Cəmi  regionda  105  növdə,  459  çeşiddə  qeyri-ərzaq 
məhsulu  231  növdə  istehsal  olunur  ki,  bunun  da  əksəriyyəti  demək  olar  ki,  çox  hissəsi  sahibkarlıq 
müəssisələrində  yaradılır. 
Onu  da  göstərmək  lazımdır  ki,  regionda  davamlı  və  dayaqlı  tədbirlərin  həyata  keçirilməsi 
sayəsində  regionda  sahibkarlıqla  məşğul  olan  subyektlərin  sayı  ildən-ilə  artır.  Belə  ki,  2008-ci  ilin 
əvvəlindən  2011-ci  ilin  sentyabrı  ərzində  regionda  271  iri  sahibkar  və  1059  hüquqi  olmadan  fiziki  şəxs 
sahibkar  qeydiyyatına  alınmış,  sonrakı  illərdə  də  bu  proses  sürətlə  davam  etmişdir.  Son  13  ildə  55 
dövlət  müəssisəsi  səhmdar  cəmiyyətinə  çevrilmişdir.  Təkcə  son  10  ildə  muxtar  respublikada  ümumi 
daxili  məhsul  13,9  dəfə,  sənaye  məhsulu  49  dəfə,  kənd  təsərrüfatı  məhsulu  4,7  dəfə  artırılmışdır  ki, 
bunların  əksəriyyəti  demək  olar  ki,  qeyri-dövlət  sahibkarlıq  müəssisələrində  yaradılmışdır.  Keçən  ilin 
müvafiq  dövrünə  nisbətən  kredit  verilməsi  2014-cü  ilin  9  ayı  ərzində  keçən  ilin  həmin  dövrü  ilə  
müqayisədə    9  milyon  771  min  manat  təşkil  etmiş,    2014-cü  ilin  yanvar  sentyabr    aylarında  isə  kredit 
verilməsi  35,3  faiz  artaraq  13  milyon  212  min  manata  çatmışdır.  2014-cü  ilin  axırıncı  rübündə  də  bu 

 
 
- 166 - 
artımın  xeyli  çoxaldılması  gözlənilir.  Bu  kreditlər  kənddə  kiçik  və  orta  sahibkarlara    verilmişdir.  Onu  da 
nəzərə  gətirmək  olar  ki,    muxtar  respublikada  yeyinti    və  yüngül  sənayesində  sahibkarlıq  üzrə  64 
layihənin  həyata keçirilməsi  kreditləşdirilmişdir. 
Sahibkarlıq    müəsisələrinin  təkcə  Naxçıvan  və    rayon  tabeli  şəhərləri  də  deyil,  muxtar 
respublikanın  bütün  coğrafi  ərazilərində  yaradılması  və  inkişafına  imkan  verilir.  Əhalinin  bütün 
fəsillərdə  tələbatlarını  tam  ödəmək  üçün  ümumi  tutumu  11720  ton  olan  15  soyuducu  anbar  tikilmiş  və 
öz  funksiyasını  yerinə  yetirmək  üçün  fəaliyyətə  başlamışdır.  Bununla  yanaşı  4  iri  heyvandarlıq 
kompleksinin  qurulması  başa  çatmış,  istehsal  gücü  ayda  246  min  ədəd  yumurta  200  min  cücə,  26  ton 
toyuq  əti  sahibkarlıq  müəssisəsinin  istifadəsinə  verilmiş,  8  balıq  müəssisəsi  yaxınlarda  istifadəyə 
veriləcəkdir.  Bundan  başqa  “Asni”  qızıl  xallı  ala  balıq  təsərrüfatı  tərəfindən  istehsal  gücü  ildə  360  ton 
diri  balıq  və  ayda  600  qab  konservləşdirilmiş  balıq  bölməsi  də  istifadəyə  yönləndirilmişdir.  Muxtar 
respublikanın  kəndlərində  də  sahibkarlığın  inkişafına  əməlli  köməklik  göstərilir.  Kənd  yerlərində  fermer 
təsərrüfatlarının  sayı  15  ötüb  keçmiş  hüquqi  şəxs  olmadan  fiziki  sahibkarlıqla  məşğul  olanların  sayı 
artmaqda  və  möhkəmləndirilməkdə  davam  etdirilir.  Eyni  zamanda  heyvandarlıqla  məşğul  olanlara 
2014-cü  ilin  10  ayında  keçən  ilin  həmin  dövrünə  nisbətən  verilən  kreditlərin  həcmi  2  dəfə  artırılmışdır. 
Bütün  bunların  sayəsində  mal-qaranın  sayı  ildən-ilə  çoxalır.  Belə  ki,  2014-cü  ilin  son  10  ayında  onların 
sayı  iribuynuzlu  mal-qara  üzrə  112587  başa,  qoyun  və  keçinin  sayı  isə  668115  başa  çatmışdır.  Bütün  bu 
göstəricilər  sayesində  mühüm  iqtisadi  göstəricilərin  də  həcmi  ildən-ilə  artır.  Belə  ki,  2014-cü  ilin  son  10 
ayında  muxtar  respublikada  ümumi  daxili  məhsul  1  milyard  808  milyon  516  min  manat  olmuş,  ilin 
axırınadək  onun  2,4  milyard  manata çatması gözlənilir. 
 Həmin  dövrdə  743  milyon  886  min  manatlıq  sənaye  məhsulu,  296  milyon  201  min  manatlıq 
kənd  təsərrüfatı  məhsulu  istehsal  olunmuşdur.  Bu  dövrdə  işləyən  əhalinin  aylıq  gəliri  orta  hesabla  316 
manat  olmuşdur.  Muxtar  respublikanın  rəhbərliyi  tərəfindən  sahibkarlığı  xüsusi  çəkisinin  getdikcə 
artması  və  fəaliyyətinin  gücləndirilməsi,  məhsul  istehsalının  daha  da  çoxaldılması  məqsədi  ilə  əlavə 
əsaslı  tədbirlərin  həyata keçirilməsi  sürətlə davam  edir. 
 
ƏDƏBİYYAT 
1.
 
İqtisadi  nəzəriyyə.  Bakı,  1999-cu  il 
2.
 
Iqtisadi  nəzəriyyə.  Moskva,  2009 
3.
 
Asaul,  A.N.Şəkərəliyeva,  A.I.Şirəliyev.  Sahibkarlıq  fəaliyyətinin  təşkili.  Bakı,  2006. 
4.
 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  Statistika  Komitəsinin  materialları  2009/2014-cü  illər. 
                                                            
ABSTRACT 
                                                                                               A.İ.Shiraliyev   
Developmental issues of  avnership in the region of Nakhichivan. 
                 The  article  explains  the  context  of  owhership  activity,  analyses  the  main  role  of  provate 
property  forms  in  the  ownership.  The  article  analyses  and  investigates  the  ownership  activity  and  its 
efficiency  in  the basis  of concrete forms  in  the Autonomal  Republik  of Nakhichivan. 
 
 
РЕЗЮМЕ       
А.И.Ширалиев 
Вопросы развития предпринимательства в Нахчыванском регионе. 
В  статье  рассматривается  содержание  предпринимательской  деятельности,  освещается 
основная  роль  форм  частной  собственности  в  предпринимательской  деятельности.  В  ней 
классивицируются  формы  предпринимальства.  На  конкретном  материале  анализируeтся  и 
обобщаeтся  предпринимательская  деятельность  и  ее  эффектиность  в  Нахчывaнской  Автономной  
Республике. 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  30  mart  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  № 08) 
          

 
 
- 167 - 
 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 2 (67) 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  С ЖЫЕНТЫФЫЖ  WО РКС ,  2015,  № 2 (67) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 2 (67) 
                  
 
          NAZİM ƏHMƏDOV 
                                                                             Naxçıvan Dövlət Universiteti 
UOT:  330.1 
HEYDƏR   ƏLİYEVİN   UĞURLU   İNKİŞAF   MODELİ 
NAXÇIVANDA   DİNAMİK  İNKİŞAFI   TƏMİN  EDİR 
 
Açar  sözlər:  Heydər Əliyev,  İlham Əliyev,  model,  iqtisadi inkişaf, sənaye rabitə. 
Key  words:  Heidar  Aliyev,  Ilham  Aliyev,  model,  economic  development,  industry, 
communication 
Ключевые  слова:  Гейдар  Алиев,  Ильхам  Алиев,  модель,  экономическое  развитие, 
промышленность, связь. 
 
Ümummilli  liderimiz  Heydər  Əliyev  Azərbaycana  rəhbərliyinin  bütün  dövrlərində  ölkənin 
iqtisadi  inkişafını  daim  diqqət  mərkəzində  saxlamış  və  dinamik  inkişafı  təmin  etmişdir.  Ulu  öndər 
hələ  ölkəyə  rəhbərliyin  birinci  hakimiyyəti  dövründə  5  mühüm  qərarın  qəbul  olunmasına  nail  olmuş 
və  məhz  bu  qərarların  yerinə  yetirilməsi  nəticəsində  iqtisadiyyatın  bütün  sahələrində  inkişaf  dövrü 
başlamışdır. 
Keçən  əsrin  70-80-ci  illərində  nəinki  ölkə,  onun  regionları  və  xüsusilə  Naxçıvan  Muxtar 
Respublikası  daha  sürətlə  inkişaf  edirdi.  İttifaq  əhəmiyyətli  böyük  müəssisələrin  Naxçıvanda 
tikilməsi  nəticəsində  sənaye  potensialı  xeyli  artmışdı. 
Hələ  birinci  hakimiyyəti  dövründə  Ulu  öndər  Heydər  Əliyevin  ölkədən  ayrı  düşmüş 
Naxçıvana  xüsusi  diqqət  yetirməsi  öz  bəhrələrini  verirdi.  Burada  aparılan  tikinti  quruculuq  işləri 
nəticəsində  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında  sənaye  məhsulunun  ümumi  həcmi  1985-ci  ildə  1970-
ci  ilə  nisbətən  4,6  dəfə  artmışdır.  Müqayisə  üçün  göstərək  ki,  həmin  dövrdə  Azərbaycanda  sənaye 
məhsulunun  ümumi  həcmi  2,9  dəfə  artmışdı.  Sənayedə  baş  verən  bu  yüksəliş  nəticəsində 
Azərbaycanın  sənaye  məhsulu  istehsalında  Naxçıvanın  xüsusi  çəkisi  1965-ci  ildəki  0,7  faizdən 
1985-ci ildə  2,3 faizə  qalxmışdır  [1, s.64]. 
Lakin  sonrakı  dövrdə  1988-ci  ildən  başlayan  Azərbaycan  –  Ermənistan  Dağlıq  Qarabağ 
münaqişəsi  ölkədə  olduğu  kimi  Naxçıvan  MR  iqtisadiyyatını  da  böhran  vəziyyətə  salmışdır.  Artıq 
1991-ci  ildə  keçmiş  SSRİ  dağılmış,  respublikalar  öz  müstəqilliyini  əldə  etmiş  və  bazar  iqtisadiyyatı 
yolu  ilə  getməyə  başlamışlar.  Müstəqilliyimizin  ilk  illərndə  ölkədə  baş  vermiş  böhran  daha  da 
dərinləşməyə  başlamış,  istehsal  daima  aşağı  düşmüşdür.  Ölkə  ərazisinin  20  faizinin  Ermənistan 
tərəfindən  işğal  edilməsi  və  bir  milyona  yaxın  əhalinin  qaçqın  və  köçgün  vəziyyətə  düşməsi  də 
iqtisadi  vəziyyəti  daha  da  gərginləşdirmişdir.  Məhz  belə  bir  şəraitdə  xalq  Azərbaycanın  nicat 
yolunu  Ulu  öndərin  hakimiyyətə  gətirilməsində  görürdü. 
Beləliklə,  Heydər  Əliyev  xalqın  təkidli  tələbi  ilə  ikinci  dəfə  Azərbaycana  hakimiyyətə 
gətirildi  və  böhrandan  çıxış  yolları  axtarılmağa  başladı.  Ulu  öndər  ölkənin  inkişafını  islahatların 
aparılmasında  görürdü.  Çünki  dərin  iqtisadi  böhrana  düçar  olmuş  respublikamızı  bu  böhrandan 
çıxarmaq  və  yeni  inkişaf  yoluna  salmaq  yalnız  islahatlar  yolu  ilə  mümkün  ola  bilərdi.  Ona  görə  də  
Heydər  Əliyev  hakimiyyətə  gələn  kimi  çıxışlarının  birində  bəyan  etdi  ki,  “Azərbaycan  dövlətinin 
strateji  yolu  yalnız  demokratiya,  sərbəst  iqtisadiyyat  prinsiplərinin  bərqərar  olması  və  bazar 
iqtisadiyyatı,  sahibkarlıq  yoludur”  [2, s.21]. 
Ümummilli  liderimiz  H.Əliyev  tərəfindən  müəyyənləşdirilmiş  inkişaf  strategiyası  ötən 
dövrlərdə  ardıcıl  şəkildə  həyata  keçirilmiş  və dinamik  inkişafı  təmin  etmişdir. 
Deyə  bilərik  ki,  Heydər  Əliyevin  müəyyənləşdirdiyi  inkişaf  modeli  Azərbaycana  böyük 
uğurlar  gətirmişdir.  O  dövrdə  Ulu  öndərin  yeritdiyi  müdrük  siyasətin  nəticəsidir  ki,  çox  qısa  zaman 
kəsiyində  ölkəmiz  uğurlu  inkişaf  yolu  keçmiş,  dünya  dövlətləri  arasında  lider  ölkələr  sırasına  daxil 

 
 
- 168 - 
olmuşdur.  İftixarla  demək  olar  ki,  bu  gün  də  Azərbaycan  iqtisadi  inkişaf  sürətinə  görə  öz  liderlik 
mövqeyini  qoruyub  saxlamaqdadır. 
Qətiyyətlə  deyə  bilərik  ki,  2013-cü  ildə  Azərbaycan  prezidenti  seçilən  İlham  Əliyev  Ulu 
öndərin  siyasi  kursunu  layiqincə  davam  etdirir. 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  İlham  Əliyev  ölkə  prezidenti  seçiləndən  sonra  24  noyabr  2003-cü  il 
tarixdə    “Azərbaycan  Respublikasında  sosial-iqtisadi  inkişafın  sürətləndirilməsi  tədbirləri  haqqında” 
ilk  fərmanını  imzaladı.  Bunun  ardınca  11  fevral  2004-cü  ildə    “Azərbaycan  Respublikası 
regionlarının  sosial-iqtisadi  inkişafı  Dövlət  Proqramı  (2004-2008-ci  illər)”  qəbul  olundu. 
Baxmayaraq  ki,  regional  inkişafın  əsası  Ümummilli  lider  Heydər  Əliyev  tərəfindən  qoyulmuşdu, 
İlham  Əliyev  isə  hakimiyyətə  gələndən  sonra  regional  siyasəti  daha  da  genişləndirərək  və 
möhkəmləndirərək  bu  sahədə  ilk  regional  Dövlət  Proqramı  qəbul  etdi.  Azərbaycan  Prezidenti  İlham 
Əliyev  Ulu  öndərin  1993-2003-cü  illərdə  həyata  keçirdiyi  siyasətdən  bəhs  edərək  demişdir:  “Bu  gün 
Heydər  Əliyevin  siyasəti  Azərbaycanda  yaşayır,  davam  etdirilir  və  yeni  formalarda  zənginləşir”  [3, 
s.284]. 
Regional  inkişaf  təmin  edilmədən  bütövlükdə  ölkə  iqtisadiyyatının  inkişafından  söhbət  belə 
gedə  bilməzdi.  2004-cü  ildə  qəbul  olunmuş  birinci  regional  Dövlət  Proqramı  2008-ci  ildə  çox 
müvəffəqiyyətlə  yerinə  yetirilmişdir.  Beş  il  ərzində  regionların  inkişafı  bir  tərəfdən  güclü, 
infrastruktur  yaradılmasına,  iş  yerlərinin  yaradılmasına  xidmət  göstərmiş,  digər  tərəfdən  isə 
miqrasiya  meyllərinin  qarşısını  almışdır.  Habelə  beş  il  ərzində  regionların  iqtisadiyyatına  çox  böyük 
sərmayə  qoymuş,  özəl  sektorun  inkişafına  güzəştli  şərtlərlə  kreditlər  ayrılmış  və  habelə 
sahibkarlığın  inkişafına  böyük  dəstək verilmişdir. 
Ümumiyyətlə  2009-cu  il  fevral  ayının  23-də  Bakının  “Gülüstan”  sarayında  “Azərbaycan 
Respublikası  regionlarının  sosial-iqtisadi  inkişafı  Dövlət  Proqramının  (2004-2008-ci  illər)” 
icrasının  yekunlarına  həsr  olunmuş  konfransda  çıxış  edən  Azərbaycan  Prezidenti  İlham  Əliyev 
demişdir:  “...son  beş  ildə  Azərbaycan  iqtisadiyyatı  2,6  dəfə  artmışdır,  adambaşına  düşən  gəlir  5500 
dollara  çatmışdır.  Azərbaycanda    sənaye  istehsalı  2,5  dəfə  artmışdır  və  sənayeləşmə  prosesi  çox 
geniş  vüsət  almışdır.  Bunun  nəticəsində  776  min  yeni  iş  yeri  açılmışdır  ki,  onlardan  da  547  mini 
daimi  iş  yeridir.  Bunun  nəticəsində  yoxsulluğun  səviyyəsi  kəskin  şəkildə  azalmış,  49  faizdən  13,2 
faizə  düşmüşdür.  Azərbaycanda  aparılan  uğurlu  neft  strategiyası  və  iqtisadi  islahatlar  nəticəsində 
büdcə  xərclərimiz  12  dəfədən  çox  artmışdır.  İndi  valyuta  ehtiyatlarımız  18  milyard  dollardan 
çoxdur”  [4]. 
Birinci  regional  inkişaf    Proqramı  ölkədə  olduğu  kimi  onun  regionlarında  da,  o  cümlədən 
Azərbaycanın  ayrılmaz  tərkib  hissəsi  olan  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında  da  müvəffəqiyyətlə 
icra  edilmişdir.  Regional  proqramın  yerinə  yetirilməsi  sahəsində  aparılmış  məqsədyönlü  quruculuq 
işləri  nəticəsində  beş  il  ərzində  muxtar  respublikada  Ümumi  Daxili  Məhsulun  həcmi  4,3  dəfə, 
sənaye  məhsulunun  istehsalı  9,3  dəfə,  əsas  kapitala  yönəldilmiş  investisiyaların  həcmi  5,0  dəfə 
çoxalmışdır.  Kənd  təsərrüfatında  ümumi  məhsul  istehsalı  2,1  dəfə  artmışdır.  Bu  dövrdə  37073  yeni 
iş  yeri  açılmış,  əhalinin  real  pul  gəlirləri  4,0 dəfə  artmışdır. 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  2009-cu  ildə  qəbul  olunmuş    “2009-2013-cü  illərdə  Azərbaycan 
Respublikası  regionlarının  sosial-iqtisadi  inkişafı  Dövlət  Proqramı”  və  onlara  müvafiq  olaraq    bu 
dövlət  proqramlarının  muxtar  respublikada  icrasını  təmin  etmək  məqsədilə  Naxçıvan  Muxtar 
Respublikası  Ali  Məclisinin  Sədri  tərəfindən  təsdiq  edilmiş  “Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının 
Regional  İnkişaf  Proqramı  (2005-2008-ci  illər”  və    “Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  2009-2013-
cü  illərdə  sosial-iqtisadi  inkişafı  Dövlət  Proqramı”  muxtar  respublikada  investisiya  potensialından 
tam  və  kompleks  şəkildə  istifadə  olunmasını,  yeni  sənaye,  kənd  təsərrüfatı,  xidmət  müəssisələrinin 
yaradılmasını,  məşğulluq  probleminin  həll  edilməsini  və sosial  məsələlərin  həllini  şərtləndirmişdir. 
Muxtar  respublikada  iki  Dövlət  Proqramının  icrası  və  ümumiyyətlə  2003-2013-cü  illəri 
əhatə  edən  10  ilin  statistik  materiallarının  təhlili  göstərir  ki,  2013—cü  ildə  2,3  milyard  manatlıq 
ÜDM  istehsal  olunmuşdur  ki,  bu  da  2003-cü  illə  müqayisədə  8,4  dəfə  çoxdur.  2013-cü  ildə  hər 
nəfərə  düşən  Ümumi  Daxili  Məhsulun  həcmi  2003-cü  ilə  nisbətən  müqayisəli  qiymətlərlə  6,9  dəfə 
artaraq 5423 manata  çatmışdır. 

 
 
- 169 - 
Muxtar  respublikada  2003-2013-cü  illəri  əhatə  edən  son  10  il  ərzində  sənaye  məhsulunun 
həcmi  49  dəfə,  əsas  kapitala  yönəldilən  investisiyalar  16,4  dəfə,  kənd  təsərrüfatının  ümumi  məhsulu 
4,7  dəfə,  nəqliyyat  sektorunda  yük  daşınması  2,6  dəfə,  informasiya  və  rabitə  xidmətləri  10,3  dəfə, 
pərakəndə  əmtəə  dövriyyəsi  11,1  dəfə,  əhaliyə  göstərilən  pullu  xidmətlər  12,9  dəfə,  ixracatın  həcmi 
96,6  dəfə,  icmal  büdcənin  həcmi  12,7  dəfə,  əhalinin  gəlirləri  10,2  dəfə,  hər  bir  nəfərə  düşən  gəlirlər 
8,8 dəfə,  orta aylıq  əməkhaqqı  isə 9,8 dəfə  artmışdır. 
Məlumdur  ki,  sənaye  iqtisadiyyatın  ən  aparıcı  sahələrindən  biri  hesab  edilir.  Ona  görə  də 
muxtar  respublikada  da  sənayenin  inkişafına  xüsusi  diqqət  yetirilir.  İnkişaf  etmiş  sənaye  ölkələrində 
sənaye  parklarının  yaradılması  artıq  bir  ənənə  şəklini  almışdır.  Bu  sahədə  ölkəmizdə  və  muxtar 
respublikamızda  da  müəyyən  işlər  görülməkdədir.  Aparılan  iqtisadi  siyasətin  davam  etdirilməsi  və 
sənayenin  modernləşdirilməsini  təmin  etmək  məqsədilə  Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  Ali 
Məclisinin  Sədrinin  2013-cü  il  6  iyun  tarixli  fərmanı  ilə    “Sənaye  parkları  haqqında  Əsasnamə” 
təsdiq  olunmuşdur. 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  Ulu  öndər  Heydər  Əliyevin  iqtisadi  inkişaf  modelinə  uyğun  olaraq 
muxtar  respublikada  sənayenin  inkişafı  prioritet  istiqamət  kimi  daim  diqqət  mərkəzində  saxlanılır, 
sənaye  müəssisələrinin  sayı  və  potensialı  artmaqda  davam  edir.  Belə  ki,  son  10  il  ərzində  sənaye 
müəssisələrinin  sayı  7  dəfə  artaraq  2003-cü  ildəki  66-dan  2013-cü  ildə  438  müəssisəyə  çatmışdır. 
Məhz  bu  artımın  nəticəsində  2013-cü  ildə  muxtar  respublikada  863  milyon  manatlıq  sənaye 
məhsulu  istehsal  edilmişdir  ki,  bu da 2003-cü illə  müqayisədə  49 dəfə  çoxdur. 
Muxtar  respublikada  aqrar  sektorun  inkişafı  da  daim  diqqət  mərkəzində  saxlanılır.  Aqrar 
sahədə  aparılan  radikal  islahatlar,  bu  sahədə  qəbul  olunan  üç  dövlət  proqramı,  o  cümlədən  2005-
2010-cu  illəri  əhatə  edən  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında  kartofçuluğun  inkişafı  üzrə,  2008-
2015-ci  illərdə  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında  əhalinin  ərzaq  məhsulları  ilə  etibarlı  təminatına 
dair  və  2012-2015-ci  illərdə  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında  meyvəçiliyin  və  tərəvəzçiliyin 
inkişafı  üzrə  dövlət  proqramları  qəbul  olunmuş  və  aqrar  sektorun  inkişaf  istiqamətləri 
müəyyənləşdirilmişdir.  Məhz  bu  dövlət  proqramlarının  həyata  keçirilməsi  nəticəsində  muxtar 
respublikada  dinamik  inkişaf  təmin  edilmişdir.    2003-2013-cü  illəri  əhatə  edən  son  10  il  ərzində 
muxtar  respublikada  kartof  istehsalı  2,9  dəfə,  taxıl  istehsalı  41  faiz,  tərəvəz  istehsalı  24,6  faiz, 
meyvə  və giləmeyvə  istehsalı  46 faiz,  bal istehsalı  isə  2003-cü illə  müqayisədə  8,4 dəfə  artmışdır. 
Muxtar  respublikada  heyvandarlığın  baş  sayının  artması  heyvandarlıq  məhsullarının  da 
artmasına  səbəb  olmuşdur.  Beləliklə,  muxtar  respublika  əhalisinin  bitkiçilik  və  heyvandarlıq 
məhsullarına  olan  tələbatı  əsas etibarilə  yerli  istehsal  hesabına  ödənilməkdədir. 
Ölkə  iqtisadiyyatının  mühüm  sahələrindən  olan  nəqliyyat,  rabitə  və  informasiya 
kommunikasiya  sektorunun  da  əsası  Ulu  öndər  Heydər  Əliyev  tərəfindən  qoyulmuşdur.  Hələ 
sovetlər  birliyi  dövründə  respublikanın  sənaye  potensialının  gücləndirilməsi,  xüsusən  də 
elmtutumlu  sahələrin  genişləndirilməsi  ilə  birbaşa  bağlı  olduğunu  görən  Heydər  Əliyev  XX 
yüzilliyin  70-ci  illərində  bu  sahəyə  diqqət  yetirmiş,  informasiya  və  kommunikasiya  texnologiyaları 
sektorunun  bu günkü  inkişafının  təməlini  qoymuşdur. 
Azərbaycanda  olduğu  kimi  Naxçıvanda  da  bu  sahədə  çox  böyük  işlər  görülmüşdür.  
Naxçıvan 
Muxtar 
Respublikası 
Ali 
Məclisinin 
Sədri 
informasiya-kommunikasiya 
texnologiyalarının  inkişafı  istiqamətində  həyata  keçirilən  tədbirlərdən  danışarkən  demişdir:  “Bu  gün 
muxtar  respublikada  informasiya-kommunikasiya  texnologiyaları  sahəsində  böyük  layihələr  həyata 
keçirilir. 
1997-ci 
ildən 
başlayaraq 
muxtar 
respublikada 
bütün 
telefon 
stansiyaları 
avtomatlaşdırılmış,  fiber-optik  kabellər  çəkilmiş,  yeni  poçt  şöbələri  yaradılmış  və  digər  tədbirlər 
həyata  keçirilmişdir.  Qısa  zaman  kəsiyində  görülən  işlər  muxtar  respublikanın  informasiya 
blokadasından  çıxmasına  səbəb olmuşdur”  [5, s.92-93]. 
Davos  Dünya  İqtisadi  Forumunun    “Qlobal  informasiya  texnologiyaları”  hesabatında 
ölkəmiz  Polşa,  Bolqarıstan,  Türkiyə,  Filippin,  İndoneziya,  Misir,  Pakistan  kimi  iddialı  ölkələri  də 
qabaqlamışdır.  Həmçinin  Beynəlxalq  Kommunikasiya  İttifaqının  hesabatında  İKT-nin  inkişaf 
səviyyəsinə  görə  Azərbaycan  son  beş  ildə  inkişaf  dinamikasına  görə  dünyanın  ilk  10  ölkəsi  arasında 
yer  tutmuşdur.  Bütün  bunlar  onu  göstərir  ki,  ümummilli  liderimiz  Heydər  Əliyevin 

 
 
- 170 - 
müəyyənləşdirdiyi  və  ölkə  prezidenti  İlham  Əliyev  tərəfindən  uğurla  davam  etdirilən  iqtisadi 
inkişaf  modeli  iqtisadiyyatın  bütün  sahələrində  öz bəhrəsini  vermişdir. 
Hesab  edirəm  ki,  Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  Ali  Məclisinin  Sədri  Vasif  Talıbovun 
Naxçıvanda  yeritdiyi  uğurlu  iqtisadi  siyasət  məhz  Heydər  və  İlham  Əliyevlərin  yeritdikləri  iqtisadi 
siyasətin  davamı  kimi  qiymətləndirilməlidir. 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.Əhmədov  N.H. Naxçıvan  iqtisadiyyatı  inkişaf  yollarında.  Bakı,  “Elm”,  2005,   
   s.64, 
2.Dövlət  idarəçiliyi:  sosial-iqtisadi  aspektlər.  Bakı,  2002, s.21. 
3.Nuriyev  Ə.X. Regional  idarəetmənin  əsasları.  Bakı,  “Elm”,  2007, s.284. 
4. “Gömrük  xəbərləri”  qəzeti.  29 fevral  2009-cu il,  № 8. 
5.İsmayıl  Hacıyev,  Bəxtiyar  İsmayılov.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikası,    
  “Əcəmi”,  2014, s.92-93. 
6.Nazim  Əhmədov.  Heydər  Əliyevin  inkişaf  modeli  və Naxçıvanda  dinamik    
   inkişaf.  Bakı,  “Elm  və təhsil”,  2010, 148 s. 
 
ABSTRACT 
Nazim  Ahmedov      
Heidar  Aliyev’s successful development  model  provides dynamic  development  in  Nakhchivan 
The  development  model  worked  out  by  Heidar  Aliyev  brought  great  successes  not  only  to 
Azerbaijan,  but  also  to  the  Nakhchivan  Autonomous  Republic,  the  constituent  part  of  Azerbaijan. 
The  article  analyzes  all  the  fields  of  the  economy  in  Nakhchivan,  and  draws  attention  to  the 
establishment  of industrial  parks as a priority  direction.    
 
РЕЗЮМЕ 
                                                               Назим Ахмедов 
Успешная  модель  развития  Гейдара  Алиева 
обеспечивает динамическое  развитие Нахчывана 
Подготовленная  Гейдаром  Алиевым  модель  развития  принесла  успех  не  только 
Азербайджану,  но  и Нахчыванской Автономной Республике, являющейся  её  неотъемлемой