Seçilmiş əsərləri

 Aprel, 1990. 

 

 

 

 

 

 

---

 

279

DÜNYANIN BƏXTƏVƏRI  

  

Gəl səninlə həmdəm olaq, 

Gəl, dolanaq bağı, bülbül... 

 

Xalq mahnısından  

 

I 

 

Sonra o cümə günü səhər tezdən qocaya yenə elə gəldi ki, qəfəsdə cəh-cəh vuran 

o bülbülün səsini də qəfəsə salıblar və o bülbülün səsi də otağa xırdacıq qəfəslərin 

içində yayılırdı, bülbül özü qəfəsdə dustaq olduğu kimi, səsi də o xırdacıq qəfəslərin 

içində dustaq idi və o kiçicik səsli qəfəslər qovuqcuqlar kimi, bütün evin içində 

yüngülcə uçuşurdu və qoca hərdən diksinirdi, elə bil ki, o xırdacıq qəfəslər də sabun 

qovuqcuqları kimi, indicə partlayacaqdı, səslər də şüşə kimi sınacaqdı. 

Qoca qəfəsdəki o bülbülə qulaq asdıqca, bülbülün səsini də eləcə  xırda 

qəfəslərdə təsəvvür etdikcə, nigarançılıqla dolu bu hissləri mizin arxasında əyləşmiş 

adamlara da söyləmək istəyirdi, amma bir tərəfdən bu adamların kim olduğunu 

yadına sala bilmirdi, bir tərəfdən də  həmin hissləri, həmin görümləri söz ilə ifadə 

eləyə bilmirdi, bilmirdi ki, hansı sözləri tapıb içindəkiləri danışsın və o məqamlarda 

qocaya elə gəlirdi ki, həmin hisslər özünün yox, başqa bir adamın hissləridir, başqa 

bir adamdır görən, duyan ki, bülbülün səsi də xırda-xırda qəfəsciklərə salınıb otaq 

boyu uçuşur. 

O darısqal otağın bir küncündə, köhnə paltar dolabının üstündəki o sarı bülbül 

isə həmin cümə günü səhər tezdən elə hey ötürdü və bir əlində çaydan, o biri əlində 

çaynik, doyunca yata bilmədiyinə görə  əsnəyə-əsnəyə  və  əsnədikcə  də gözləri 

sulana-sulana mətbəxdən gələn gəlin: 

 – Buna nolub, ağəz, bu gün belənçinə? – dedi və hələ rəhmətlik ana babasından 

qalma girdə mizin arasında qızları, oğlu,  əri və qayınatası üçün böyük stəkanlarda 

bir-bir çay tökməyə başladı: 

 – Dünya vecinə döyül də!.. – Bunu həmişə dünyadan şikayətli olan əri dedi və 

get-gedə daha da zəif gördüyü üçün qolunu lap gözlərinin qabağına gətirib hələ 

məktəbi bitirəndə – Allah bilir, neçə illər bundan əvvəl! – atasının, yəni indi mizin 

arxasında  əyləşmiş bu qocanın hədiyyə aldığı saata baxdı, çayı qabağına çəkdi, 

stəkanın içinə  qənd saldı  və qaşıqla qarışdıra-qarışdıra pendir-çörəkdən dişlədi. – 

Bülbül olmağa nə var e?!  

 – Hə, bülbül olasan, amma qəfəsdə olmayasan! – Bunu da qoca dedi və qocanın 

sözləri o darısqal otaqda o qədər gözlənilməz səsləndi ki, hətta, qızlar da 

ağızlarındakı quru pendir-çörəyi çeynəmələrinə ara verib mat-mat babalarına baxdı 

və qocanın özünə də elə gəldi ki, bu gözəl kəlamı kimsə, bir başqası dedi, amma kim 

dedi? – mizin arxasında tanımadığı bu adamlar idi, bir də özü idi; qoca bir-bir və 

diqqətlə bu adamlara baxdı. 

O sarı bülbülün xırdacıq qəfəslərə salınmış səsi sabun qovuqcuqları kimi, bütün 

otaq boyu elə hey uçuşurdu və qoca gözlərini mizin arxasında oturmuş bu 

adamlardan çəkib yenə bir müddət qəfəsdəki bülbülün qəfəslərə də salınmış səsinə 

qulaq asdı, sonra soruşdu: 

 – Mən bu gün getdim ayaqyoluna? 

---

 

280

Oğlu ağzı yana-yana qaynar çaydan bir qurtum içib alnını qırışdırdı və bu adam 

tez-tez alnını qırışdırdıqca saçı tamam tökülmüş başının dərisi də yığılıb qırış-qırış 

olurdu və  həmin məqamlarda elə bil ki, onun başı da dünyadan şikayət edirdi; 

atasına yanpörtü nəzər salıb: 

 –  Mən nə bilim? – dedi. – Getmək istəyirsən, yenə get də! Uzaqda döyül ki, 

həyətdədi də! 

 – Bilirəm də, yolunu bilmirəm bəyəm? – Qoca bu sözləri deyib, həmişəki kimi, 

höcətləşməyə hazırlaşdı, amma yadından çıxartdı ki, oranın yolunu bilir, yəni 

yadından çıxartdı ki, söhbət nədən gedir, sonra yenə o sarı bülbülün xırdacıq 

qəfəslərə salınmış səsi onu çox uzaqlara aparmaq istəyirdi, özüylə qədim zamanlara 

çəkirdi, qoca bunu hiss edirdi, amma nə qədər fikrini toplayırdısa da, çalışırdısa da, 

o uzaqlara, o qədimlərə gedə bilmirdi: o uzaqlarda, o qədimlərdə hansı bir xatirəsə 

qocanı gözləyirdi, hətta, qoca o xatirənin xoş, mülayim nəfəsini duyurdu, amma 

vəssalam! – bundan o tərəfə getmək mümkün deyildi; sonra qoca diqqətlə 

qabağındakı çaya, pendirə, çörəyə baxdı, sonra daha artıq bir diqqətlə mizin 

arxasındakı o biri adamların qabağındakı çaya, pendirə, çörəyə baxdı ki, görsün 

hamısı eynidi, yoxsa yox? – Hamısı eyni idi: həmin çörək, həmin pendir, həmin çay 

– qoca sifətini turşutdu və səsi də həmişəkindən cır səsləndi: – Yenə pendir-çörək? 

Bu gün pendir-çörək, dünən pendir-çörək, həmişə pendir-çörək!.. Niyə pendir-

çörək?.. Həmişə pendir-çörək...  

Oğlu yenə qolunu gözünə yaxınlaşdırıb saatına baxa-baxa və isti çayı içib 

qurtara-qurtara dedi: 

 – Sonra da deyirik ki, yaddaşı qalmayıb bunun! Elə yaxşı qalıb ki!.. Gör nə bilir 

ki, dünən də pendir-çörəyidi, o biri gün də pendir-çörəyidi!.. 

Gəlin: 

 – Yaxçı!.. – dedi. – Başlama səhər-səhər!.. 

O darısqal otaqdakı köhnə girdə mizin (bu miz gəlinin vaxtıyla atası evindən 

gətirdiyi cehiz idi, əslində isə, bunu anası özüylə cehiz gətirmişdi) arxasında bu 

ailənin bütün üzvləri, yəni qoca, oğlu, gəlini və oğlu ilə gəlinin övladları: əsgərliyi 

təzəcə qurtarıb gəlmiş və Tarix Institutunda kuryer işləyən böyük oğlan, texnikumda 

dərzilik oxuyan böyük qız, yəni ikinci uşaq, altıncı sinifdə oxuyan ortancıl qız 

əyləşmişdi. Hamı pendir-çörək yeyirdi, heç kim danışmırdı  və qocanın dediklərini 

də – təkcə o gözlənilməz bülbül söhbətindən başqa! – elə bil ki, təkcə oğlu eşidirdi; 

o köhnə paltar dolabının üstündəki o sarı bülbül də həmin payız günü səhərin gözü 

açılmamış oxu ki, oxuyurdu. 

Qoca: 

 – Yağ da yoxdu!.. – dedi. 

Oğlu yerində qurcalanıb yenə  nəsə demək istədi, amma gəlin  əli ilə  ərinin 

çiynindən basdı, yəni ki, işin olmasın və sakit çörəyini ye. 

Qoca: 

 – Dünən də yağ yox idi!.. – dedi. – Yağ vermirsiz mənə!.. 

Bu dəfə gəlin cavab verdi, gülümsəyib: 

 – A-a-a... – dedi. – Kimə yağ verirəm ki, sənə vermirəm?.. 

Qoca isə, gəlinin sözlərinin fərqinə varmadan qüssə ilə qarşısındakı pendirə, 

çörəyə baxa-baxa təkrar etdi: 

 – Yağ da yoxdu!.. 

---

 

281

 –  Yağımız qurtarıb də... – Gəlin, elə bil bağça, müəlliməsi idi, uşağı başa 

salırdı; sonra ürəkdolusu əsnədi və gözlərindən iki gilə yaş süzülüb üzüylə axdı. – 

Talonu da vermir upravdom hələ, deyir ki, gəlməyib. Bəs, nə vaxt gələcək? Üç 

gündən sonra ay qurtarır?.. Fırıldaqdı hamısı! Altdan satırlar talonnarı rayonlulara. 

Rayonda, deyir, yağın kilosu əldə on beş manatdı! – Yenə ürəkdolusu  əsnəmək 

istədi, amma axıracan  əsnəyə bilmədi, gözü oğluna sataşdı,  əsnəməyi hələ  də 

yaraşığını itirməmiş balaca burnunda ilişib qaldı. – Bircə bunun işi düzəlsəydi!.. 

Qoca yağ söhbətini ortaya atmışdı, amma daha gəlinin dediklərinə fikir 

vermirdi, diqqətlə öz əyninə baxırdı: hələ otuz il bundan əvvəl nəşriyyatda kassaçı 

işlədiyi vaxt (indi tamam yadından çıxartdığı o zamanlar) özünə aldığı boz kostyum 

(bu boz kostyum o qədər köhnə  və eyni zamanda o qədər səliqəliydi ki, elə bil, 

muzey eksponatı idi!). Elə həmin qədim vaxtlardan – əllinci illərdən qalma miləmil 

köynək, enli qəhvəyi qalstuk; qoca hər gün səhər yerindən qalxanda boz kostyumu 

geyirdi, miləmil köynəyin üstündən enli, qəhvəyi qalstukunu taxırdı, elə bil ki, o 

keçmiş vaxtlardakı kimi, işə gedəcəkdi və  hər gün də heç hara getmədiyi, təkcə 

evdə, ya da ki, həyət qapılarının ağzındakı taxta skamyada hərəkətsiz oturduğu üçün, 

boz kostyum didilib-sökülmürdü, ayda, iki ayda bir dəfə  də, gecə qoca yatandan 

sonra gəlinin ütüsündən, şotkasından keçirdi. 

O payız səhəri qoca diqqətlə öz əyninə baxa-baxa əlini pencəyinin yaxasında 

gəzdirdi, iki əlini də şalvarın üstündən bir dəri, bir sümük olan dizlərinə sürtdü, elə 

bil, öz-özünü yoxlayırdı və soruşdu: 

 – Mən kiməm? 

Oğlu qocaya baxdı  və birdən-birə  qızardı,  ərinin beləcə  qızarmağı,  əlbəttə, 

gəlinin gözündən yayınmadı, arvad ürək ağrısı ilə fikirləşdi ki, əri hələ də qocanın 

belə bir vəziyyəti ilə barışa bilmir, kişinin xəcalətini çəkir. 

Qoca bu dəfə də diqqətlə oğluna baxdı: 

 – Bəs... sən kimsən? 

 – Mən itəm! Pişiyəm! Əbləhin biriyəm! Heç bilirəm ki, kiməm? – Əlindəki boş 

stəkanı hirslə nəlbəkinin üstünə qoyub ayağa qalxdı, balaca arakəsməyə çıxıb köhnə 

paltosunu, papağını asılqandan götürdü, əyninə geyməyib, elə-eləcə evdən çıxdı, 

həyətdəki zibil yeşiyinin yanından ötüb birbaş işə yollandı: iyirmi il idi ki, Statistika 

Idarəsində təsərrüfat müdiri işləyirdi (işçisi də ancaq özündən ibarət idi). 

 Gəlin: 

 – Fağır, o saat özündən çıxır!.. – dedi. – Neynəsin e? Mən qaragünün də əlindən 

bir iş gəlsəydi, bu bədbəxt oğluna kömək eləyərdim də, maaş alardım... Məni bazara 

qoymur, özü gedir. Bilirsən nöşün? – Gəlin bu sözləri qocaya baxa-baxa deyirdi və 

qoca da gözlərini bu qadına dikmişdi, nə dediyinin fərqinə varmırdı, təkcə elə onu 

fikirləşirdi ki, görəsən, bu arvad kimdi belə bu qədər danışır? – Elə bilir ki, mən başa 

düşmürəm!.. Eşşəyəm bəyəm mən ki, ya, başa düşməyim? Nöş başa düşmürəm? 

Ona görə özü gedir ki, bazarda şey-şüyü ucuz almaqçün qəpiy davası  əliyir. Başa 

düşdün?.. – Gəlin bu sualı da qayınatasına baxa-baxa verdi, elə bil ki, qoca doğrudan 

da, nəsə başa düşməliymiş; sonra özü başa saldı: – Qeyrətinə  sığışdırmır ki, mən 

gedim ucuz şey axtarım bazarda?.. Istəmir ki, arvadı başqalarının arvadından əskik 

olsun, qəpiy davası ələsin!.. Bununçun da özü gedir bazara... Ona deyən lazımdı ki, 

ay bədbəxt oğlu bədbəxt, mən nəyəm begəm? Böyük zibil-zadam? Bude, camaat 

necə, – əli ilə  pəncərədən həyəti göstərdi – mən də eləyçinə  də!.. Ancaq deyə 

bilmirəm də ona... Necə deyim? Ürəyini sındırmaq istəmirəm də... – Sonra oğluna 

baxdı. – Ancaq sən zirəng ol bir az! 

---

 

282

Cavan oğlan, onsuz da, yekə burnunu – burunda babasına, yəni indi gəlinə baxa-

baxa bu arvadın kim olduğu barədə fikirləşən və uzun – uzadı danışmağından təngə 

gələn qocaya çəkmişdi – az qaldı əlindəki stəkanın lap içinə soxsun: 

 – Mən neyniyim e?.. – donquldandı. 

 Gəlin oğlunu yamsıladı: 

 – «Neyniyim?».. Əfəl olma də!.. 

---

 

283

Məsələ burasında idi ki, əsgərlikdən təzə qayıdıb Tarix Institutunda kuryer 

işləyən bu oğlanın təzə  işə keçmək məsələsi bu gün həll olunmalı idi – anası 

istəyirdi ki, daha doğrusu, var gücüylə çalışırdı ki, oğlu milisioner olsun, amma adi 

milisioner yox, Azərbaycan Kommunist Partiyası  Mərkəzi Komitəsinin binasında 

qapıda dayanan milisioner; belə bir yer olduğunu və ora indi cavan adam 

axtardıqlarını bu həyətdə yaşayan milisioner Əliabbas demişdi, daha doğrusu, bunu 

milisioner  Əliabbas arvadı Firuzəyə demişdi, Firuzə  də düz beş gün bundan əvvəl 

həyətdəki krantda qab-qacaq yuyanda bunu arvadlara demişdi: « – Ude, milsəner 

yeri boşdu sekada, adam axtarırlar ora! Sekanın dükanı var, bufetində də nə qədər 

istəyirsən sveji ət var, ağəz, apelsin də var e, orda həmişə öz qiymətinə, kilosu iki 

manata!...  Ətağanın cəddiyçün,  Əliabbas qərdeşüvüz diyir ki, yağ da olur orda, 

talonsuz-zadsız!.. O biri milsənerlər səhərdən-axşamacan küçələrdədi, fağırlar, 

ancaq sekadakı milsəner həmişə isti yerdə oturur, içəridə, qapının yanında, 

dakumentlərə baxır ki, hə, sən gir içəri, sən də, sənə olmaz, girə bilməzsən, 

vəssalam! Ancaq nə istəyir, gedir bufetdən alır, arvad-uşağı da bey balası kimi 

yaşayır!.. Özü də girib orda bufetdə abed əliyir!.. Bələdi də, haqq yoxdu də bu 

zaraza dünyada!.. Əliabbası kimdi ora götürən? Hay-hayı gedib, vay-vayı qalıb!.. 

Pensiyəyə  çıxır də, fağır gələn il... Kimdi onu ora götürən?..  Əliabbas qərdeşivüz 

deyir ki, ora elə-belə heç kimi götürməzlər! Ya gərək adamun olsun, tapşursun səni, 

ya da ki...» Bu sözləri düz beş gün bundan əvvəl Firuzədən eşitmişdi və bu sözlər 

düz beş gün idi ki, gəlinə rahatlıq vermirdi, beyninə elə girmişdi ki, çıxarmaq 

mümkün deyildi (çıxarmaq istəmirdi də!) və bu beş gündə evdə  səhər-axşam bu 

məsələdən danışırdı, oğlunu həmin yerə düzəltməkdən ötrü tədbir tökürdü və  hər 

dəfə  də  ərinə, oğluna, qızlarına deyirdi: « – Heç kimə demüyün ha!...» Təkcə 

qayınatasına xəbərdarlıq eləmirdi, çünki bilirdi ki, qoca elə sklerozdu ki, altı-yeddi 

ildi, onsuz da, heç nə başa düşmür, heç nə yadında qalmır və heç kimi də tanımır. 

Gəlin əvvəlcə oğlunu yanına salıb apardı Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi 

Komitəsinin təzə böyük binasının qabağına, əlləşdi, vuruşdu, soraqlaşıb öyrəndi ki, 

hansı qapıdan hara getmək lazımdı, bu işlərə kim baxır, özü qaldı küçədə, oğlunu 

göndərdi içəri (məktəbi qurtarmağı haqqındakı kamal attestatı,  əsgərlikdə aldığı 

tərifnamə  və sairə  sənədlərlə birlikdə) və bir az keçəndən sonra oğlu suyu süzülə-

süzülə geri qayıtdı ki, düzəlmədi, məni heç kimin yanına buraxmadılar, dedilər get 

ayrı yerdə özünə iş axtar. Səhərisi gün yenə qayınatasını evdə tək qoydu – qocanı 

evdə tək qoyanda da həmişə nigarançılıqdan ürək-göbəyini yeyirdi ki, birdən suyu 

açar, bağlamaz, ya qazı açıb bağlamaz, ya özü yıxılar-eləyər, qalxa bilməz – yenə 

oğlunu yanına salıb (işdə də elə bilirdilər ki, institutun kuryeri məktubları ünvanlara 

çatdırır, avtobusda, trolleybusda ləngiyir) getdi Azərbaycan Kommunist Partiyası 

Mərkəzi Komitəsinin binasına, amma bu dəfə o kamal şəhadətnaməsini də, o mayor 

Ivanovun imzaladığı tərifnaməni də, qalan sənədləri də özü ilə götürdü, oğlu küçədə 

dayanıb gözlədi, özü içəri girdi və yenə  də heç nə  çıxmadı, onu da rəisin yanına 

buraxmadılar: « – Ay bacı, get oğluna başqa yerdə iş axtar, burda iş yoxdur! Bura 

sekadı e, seka!...». Həmin gün də oğlu dayanacaqlarda işlənmiş avtobus, trolleybus, 

tramvay biletləri yığıb işə apardı, bu qədər  şəhəri dolaşmışam, ona görə  də 

ləngimişəm (həmişəki kimi, o biletlərin pulunu da kassadan götürüb gedib özünə 

siqaret aldı), gəlin də kor-peşman evinə qayıtdı, başa düşdü ki, elə çətin bir məsələyə 

girişib ki, onun xörəyi deyil, amma milisioner Əliabbasın arvadı Firuzənin dediyi o 

sözlər başından çıxmırdı ki, çıxmırdı. Səhəri gün istədi ki, indi də  ərini göndərsin 

oğluyla, amma göndərmədi, çünki getməyinə gedəcəkdi, sonra da dava salacaqdı, 

---

 

284

dünyanı da, hökuməti də, partiyanı da söyəcəkdi və  oğlunun orada işə düzəlmək 

məsələsi birdəfəlik batacaqdı. Odur ki, səhərdən-axşamacan tək başına  şorqoğalı 

bişirdi (axırıncı yağ da elə o şorqoğalına getdi!), qapını, pəncərələri də bağladı ki, iyi 

qonşulara getməsin, fikirləşməsinlər ki, görəsən, bu şorqoğalını niyə bişirir belə, 

çünki bu həyətdə şorqoğalı ildə bir dəfə, o da Novruz bayramında bişirilirdi. Dünən 

əriylə  oğlu işə, qızlar məktəbə gedəndən sonra, ildə-ayda bir dəfə dolabdan 

çıxartdığı qırmızı donu əyninə geydi (həmin qırmızı donu ya yayda çox yox, bircə 

dəfə əriylə, uşaqlarıyla bərabər məhəllədən üç tin aşağıdakı «Qırmızı Oktyabr» yay 

kinoteatrında filmə baxmağa gedəndə geyərdi və axşam yığışıb beləcə kinoya 

getməkləri bu adamlar üçün, elə bil ki, Novruz bayramına bənzər bir şey idi və illah 

da, hind filmləri olanda ki, gəlin qızlara qoşulub ağlayırdı, əri ürəyində kövrəlirdi, o 

zaman o göz yaşlarında da, o kövrəlmədə də əslində bir bayram ovqatı olurdu; ya da 

həmin qırmızı donu məhəllədə kiminsə böyük, kiminsə kiçik toyu olanda əyninə 

geyib arvad məclisinə gedirdi), qocanı evdə  tək qoydu və birbaşa Firuzəgilə 

yollandı. Bu Firuzə milisioner Əliabbasın arvadı Firuzə deyildi, uşaqlıqda bir yerdə 

oxuduqları, it əyyamında məktəbi bir yerdə qurtardıqları Firuzə idi. Həmin Firuzə 

məktəbi bitirəndən sonra, öz məhəllələrində kirayənişin yaşayan kasıb bir tələbəyə 

ərə getmişdi və  həmin Firuzənin bəxti elə  gətirmişdi ki, bütün tanış-bilişlərin 

arasında o cürə  bəxti gətirən ikinci arvad yox idi: əri, yəni o kasıb tələbə böyük 

adam olmuşdu, nazir müavini idi (arvadlar məhəllədəki Sarı hamamda çiməndə və o 

Firuzədən söz düşəndə, o Firuzəni tanıyan arvadlar deyirdi: « – O bəxtəvərin qızı 

yağlı yerdədi!..), idarədə qara «Volqa»sı var idi və o qara «Volqa» da, o sürücü də 

səhərdən axşamacan Firuzənin ixtiyarında idi, milisioner Əliabbasın arvadı 

Firuzənin yox, bu Firuzənin, yazığın belə  şeylər heç yatsaydı yuxusuna da 

girməzdi... Firuzə qapını açıb onu görəndə sidq-ürəkdən sevindi və Firuzənin eləcə 

sidq-ürəkdən sevinməyi, elə bil ki, gəlinin ürəyindəki o nigarançılığı azaltdı, fikrini 

bir az dağıtdı  və ürək-göbəyini də yeyib qurtarmadı ki, görəsən, indi qoca evdə 

neyləyir, yıxılıb, ya nəyi salıb sındırıb, ya təkbaşına baş alıb harasa gedib – bütün 

bunların hamısı olmuşdu və Allaha şükür ki, hamısının da axırı yaxşı qurtarmışdı. 

Dünən Firuzənin məktəb rəfiqəsini qapıda görüb o cürə cani-dildən sevinməyi, payız 

vaxtı Firuzənin səkkizinci mərtəbədəki o üçotaqlı evinin içinə dolmuş o gün işığı, 

otaqların o genişliyi, təmizliyi, səliqə-sahmanı, elə bil ki, bu həyəti də, bu həyətdəki 

ümumi böyük kranı da, ümumi ayaqyolunu da gəlinin içindən qovub çox uzaqlara 

qaçırtdı, hətta, evdə tək qalmış qocanı da uzaqlara aparıb bir müddət görünməz etdi 

və Firuzənin eləcə sevinməyi gəlinin də ürəyinə bir sevinc gətirdi, bir azadlıq gətirdi 

və çoxdan idi ki, gəlin ürəyində belə bir sevinc, belə bir azadlıq hiss etməmişdi. Azı 

on il olardı ki, Firuzəni görmürdü, amma Firuzə heç dəyişməmişdi, yəni ki, heç 

qocalmamışdı, əksinə, daha da cavanlaşmışdı, daha da gözəlləşmişdi, sinəsi, qolları 

pulu təmizlənmiş balıq kimi hamar və sürüşkən idi, tük boyda qırışı da yox idi. 

Firuzənin uşağı olmurdu, bir əriydi, bir də özü və o hərdənbir, o vaxtlar ki, gəlin öz 

evində oturub düyü arıtdayırdı, ya kartof soyurdu, Firuzə birdən-birə  gəlib yadına 

düşürdü, fikirləşirdi ki, görəsən, əri, o nazir müavini nə əcəb Firuzəni boşayıb, başqa 

bir arvadla evlənmir ki, uşağı olsun, amma dünən səkkizinci mərtəbədəki o işıqlı 

otaqda oturub o gülərüz Firuzə ilə söhbət etdikcə, dolu sinəsinə, qollarına, armud 

kimi yaraşıqlı qıçlarına baxdıqca fikirləşirdi ki, o keçmiş kasıb və kimsəsiz tələbə bu 

cür canı qoyub hara gedir, nazir müavini olmur, kim olur-olsun, bu cürə  işığı, bu 

cürə gözəl istirahəti, Allahın hər verən günü evindəki bu cürə bayramı hardan 

tapacaq?  Ədbəttə, Firuzə başa düşürdü ki, məktəb rəfiqəsi  əgər on ildən sonra 

---

 

285

qapısını döyübsə, nə isə bir iş üçün gəlib, amma macal vermirdi, çay dəmləyə-

dəmləyə, sonra çayla o gözəl  şorqoğalından yeyə-yeyə elə hey ordan-burdan 

danışırdı, məktəb illərindən, ölüb getmiş müəllimlərindən, yaddan çıxmış sinif 

yoldaşlarından, gəlin üçün elə bil ki, uzun illərin keçilməz beton hasarından o tayda 

qalmış  və izləri-soraqları  kəsilmiş xatirələrdən danışırdı, məktəbdə bir yerdə 

oxuduqları  və  gəlinin uzun-uzun illərdən bəri xatırlamadığı (xatırlamağa imkanı 

olmadığı) cavan, yaraşıqlı, sağlam oğlanların baxışları, təbəssümləri həmin illərin 

buzunu qırıb səkkizinci mərtəbədəki o mənzilə hərarət gətirirdi və bütün bunlar çox 

gözəl idi, amma vaxt gedirdi, qoca evdə  tək idi, bir azdan qızlar məktəbdən 

qayıdacaqdı, sonra əri işdən gələcəkdi, gəlin isə, yeməyə bir şey hazırlamamışdı. 

Firuzə elə hey danışırdı, görünür, əri işdə olanda həmişə evdə  tək qaldığı üçün 

qurtarmaq bilmirdi və gəlin, nəhayət ki, yağış kimi, amma gözəl, mülayim, xoş bir 

yağış kimi (əlçatmaz, ünyetməz bir uzaqlıqda qalmış gənclik illərinin həzin – amma 

işıqlı! – hisslərini adamın bütün varlığına yayan gözəl, mülayim, xoş bir yağış kimi) 

Firuzənin yaraşıqlı dodaqlarından yağan sözlərin arasından imkan tapıb gəlişinin 

səbəbini dedi və Firuzə də o saat telefonla əri ilə danışdı, özü də elə danışdı ki, heç 

bir  şəkk yeri qalmadı: o hörmətli kişinin (o keçmiş kasıb və kimsəsiz tələbənin) 

imkanında nə varıydısa eləyəcəkdi ki, Firuzənin məktəb rəfiqəsinin işi düzəlsin; 

sonra belə danışdılar ki, axşam əri işdən gələndən sonra (yəni nazir müavini işdən 

gələndən sonra), gəlin Firuzəgilə telefon eləsin və cavabını öyrənsin. Axşam 

evlərindən üç tin aşağıda, «Qırmızı Oktyabr» yay kinoteatrının yanındakı telefon-

avtomatdan Firuzəgilə  zəng elədi və Firuzə xüsusi həvəslə dedi ki, sabah, yəni bu 

səhər saat onda uşaq getsin Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin 

binasına, kişinin adını verib girsin rəisin yanına, sonra sabah axşam, yəni bu gün 

axşam yenə zəng eləyib cavabını onlara desin. 

Gəlin oğlunu təkrar yamsıladı:  

 – «Neyniyim?..» Necə neyniyim? Diribaş ol də, göstər dokumentlərini! O 

boyda kişi ağız açıb!.. Zamministr!.. Düzəldəceylər! Onnarın da ona işi düşür də!.. 

Kanalizasiya da ona baxır, deyirlər, tramvaylar da, hər şey! Utanıb boynunu bükmə 

e, diribaş ol!.. 

Qızlar pendir-çörəklərini yeyib qurtarıb, çaylarını içib məktəbə getdilər. Oğlan 

da durub Tarix Institutuna getdi ki, tapşırıqlarını alsın, məktublarını götürsün, sonra 

da özünü saat on üçün çatdırsın Azərbaycan Kommunist Partiyası  Mərkəzi 

Komitəsinin binasına. Anası o payız səhəri oğlunu evdən yola salanda gecə yorğan-

döşəkdə öz-özünə pıçıldayıb əhd elədiyi nəziri bir daha ürəyində söylədi: əgər bu iş 

baş tutsa, yaxşı un tapacaq, yağ tapacaq, halva çalacaq, özü elektrik qatarına minib, 

Mərdəkana gedib o halvanı Ətağanın qəbrinin üstündə kasıb-kusuba paylayacaq və 

əlavə də üç manat pul verəcək. 

Gəlin mizin üstündəki stəkan-nəlbəkiləri yığışdıra-yığışdıra həmişəki kimi 

üzünü qocaya tutub (günün çox vaxtını ikisi evdə tək qaldıqları üçün, adət eləmişdi, 

bütün sözlərini qocaya deyirdi, əslində isə, özü özüylə danışırdı) dedi: 

 –  Düzələcək e, Allah qoysa, düzələcək!.. Nöş düzəlmir? Gül kimi oğlandı! 

Əsgərlikdən xarakteristi də əntiqədi, özü də azərbaycannı qol çekməyib ki, desinlər 

ki, bu heç, özümüzünküdü, rus qol çəkib, Ivanov mayor! O boyda kişi də ağız açıb, 

o boyda ministerliydi, bir nəfər özünnən böyüyüdü, vəssalam! Kanalizasiya da ona 

baxır!.. 

---

 

286

Qoca pendir-çörəyini yeyib, çayını içmişdi və indi də yerində oturub diqqətlə bu 

arvada baxırdı  və bu arvadın dediyi bu çoxlu sözləri bu qulağından alıb, o biri 

qulağından buraxırdı, təkcə o «kanalizasiya» sözü bir an ilişib beynində qaldı  və 

qoca yenə soruşdu: 

 – Ayaqyoluna getmişəm mən? 

Gəlin nəm əsgi ilə o girdə mizin üsündəki qəhvəyi klyonkanı silə-silə: 

 –  Getmisən e, getmisən... Rahat olginən!.. – dedi. – Bayaq özüm yola saldım 

səni ora da, day oğlunun yanında demədim, əyibdi... Ancaq gecə mənim yadımdan 

çıxmasın, yaduva salım sənin, gedəsən ayaqyoluna. Getmirsən, sonra gecə yaş 

əliyirsən yerivi. Oğlun da hirsdənir. Bilirsən nöş hirsdənir? Sən onnan 

inciməginən!.. Mənə görə hirsdənir e! Utanır mənnən... Deginə ki, mənim neyimdən 

utanırsan, ay bədbəxt oğlu, bədbəxt? Hə?..  

O köhnə dolabın üstündəki sarı bülbül isə yenə də hərdən ötürdü və sarı bülbül 

ötdükcə də xırda qəfəsciklərə salınmış səsi güclə sezilən şəffaf sabun qovuqcuqları 

kimi otaq boyu uçuşurdu. 

 

II  

---

 

287

Qoca hər gün olduğu kimi, həmin cümə günü də səhər yeməyindən sonra, köhnə 

qara paltosunu geyib, köhnə boz şlyapasını başına qoyub, həyətə  çıxıb qapılarının 

ağzındakı taxta skamyada oturmuşdu və neçə illərdən bəri idi ki, beləcə günorta 

vaxtları o qədim tut ağacı, daşdan hörülmüş küncdəki o ayaqyolu, o böyük krant 

kimi, küçə qapısı tərəfdə yan-yana düzülmüş dəmir zibil yeşikləri kimi, qoca da bu 

balaca həyətin daimi hissəsiydi. Taxta skamyanı qoca üçün xüsusi olaraq milisioner 

Əliabbas öz əliylə düzəltmişdi və düzdü, milisioner Əliabbasın qocanın oğlunu 

görməyə gözü yox idi (və  məhəllədə bunu hamı yaxşı bilirdi), çünki ətiacının biri 

idi, heç nəyin üstündə adamla dava eləyirdi, amma bu skamyanı qoca üçün həvəslə 

düzəltmişdi və bunu bu dilsiz-ağızsız və tamam köməksiz Allah bəndəsi üçün savab 

bir iş hesab edirdi. Qoca hər gün günorta burada oturub həyətə açılan pəncərələrə, 

qapılara, həyətin ortasındakı tut ağacına, o zibil yeşiklərinə maraqla tamaşa edirdi, 

elə bil ki, bu pəncərələri, qapıları, asfalt döşənmiş bu həyəti birinci dəfə görürdü və 

qocanın, əlbəttə, heç ağlına da gəlmirdi ki, əslində bu həyət onun özünün dədə-baba 

həyətidi, atası da bu həyətdə anadan olub, özü də bu həyətdə anadan olub və oğlu, 

nəvələri də ömürləri boyu Bakının dağlıq məhəlləsindəki bu həyətdə boya-başa 

gəlib, qızları da bu həyətdə böyüyüb və hərəsi bir tərəfə ərə gedib, indi öz ailələri ilə 

məşğuldular, qocanın isə, bütün əzab-əziyyətini gəlinin üstünə atıblar. Evdəki o sarı 

bülbül çoxdan susmuşdu, amma hələ də qocaya elə gəlirdi ki, güclə gözə görünən 

qəfəsciklərə salınmış o bülbül səsi ətrafında uçuşur və qoca, düzdü, daha o səsləri 

eşitmirdi, amma o səslər o kiçik qəfəsciklərin içində, az qala, gəlib qocanın sifətinə 

toxunurdu, burnunun ucuna, dodaqlarına, barmaqlarının üstünə qonurdu və qoca o 

yüngül, o xəfif toxunmaları, təmasları hiss edirdi. Tutun sapsarı saralıb asfaltın 

üstünə tökülmüş yarpaqlarında da bu dəm eləcə bir yüngüllük var idi və qapılarının 

ağzındakı skamyada oturub indi də gözlərini o xəzələ dikmiş qoca birdən-birə istədi 

ki, ayağa qalxsın, gedib əli ilə o sarı yarpaqları qarışdırsın, o sarı yarpaqları qaldırıb 

atsın, o sarı yarpaqlar da ətrafda uçuşsun, amma elə ayağa qalxmağa hazırlaşırdı ki, 

nə istədiyi yadından çıxdı  və skamyanın üstündə yerini rahatlayıb milisioner 

Əliabbasgilin  şüşəbəndinə  tərəf baxdı. Həyətdə bir-birinə bitişik birmərtəbəli 

binalarda dörd-beş ailə yaşayırdı  və o ailələr dədə-babalıqca həmişə bu həyətdə 

yaşamışdılar, uşaqlardan kimlərsə böyüyüb ailə qurub başqa evlərə köçmüşdülər, ya 

da Bakıdan və ümumiyyətlə, Azərbaycandan çıxıb iş dalınca Rusiyanın uzaq 

şəhərlərinə gedib oralarda da ilişib qalmışdılar, amma ərə gedən o qızlar, evlənən o 

oğlanlar ki, Bakının mikrorayonlarında, başqa kənar-bucağında yaşayırdılar, 

bayramlarda, bəzən də adi bazar günlərində bu həyətə  gəlirdilər, uşaqlarını bura 

gətirirdilər, təkcə bu həyətin yox, ümumiyyətlə, məhəllənin xeyrində,  şərində 

imkanları daxilində  iştirak edirdilər və qoca da bu skamyada oturanda salamlaşıb, 

hal-əhval tutub qabağından keçirdilər və o zamanlar ki, bu yeni nəsil hay-küylə küçə 

qapısını açıb həyətə girirdi, qoca onların salamını alırdı, amma heç birini tanımırdı, 

fikirləşirdi ki, görəsən, bura haradır və bu adamlar bura niyə gəlib-gedirlər, amma 

lap soyuq qış günlərində  də bu adamların gülərüz salam vermələri, hal-əhval 

tutmaları qocanın xoşuna gəlirdi və canına bir hərarət gətirirdi. Milisioner 

Əliabbasgilin  şüşəbəndlərinin pəncərəsindən görünürdü ki, orda kök bir arvad 

ikigözlü qaz plitəsinin üstündəki iri mis tavada nəsə qızardırdı və əlbəttə, qoca daha 

bilmirdi ki, o kök arvadın adı Firuzədi, milisioner Əliabbasın arvadıdı, bilmirdi ki, 

Firuzənin çoxdan rəhmətə getmiş atası ilə, bax, bu həyətdə, bu tut ağacının altında 

çox nərd oynayıb, çox söhbət eləyib və düz otuz il bundan əvvəl Firuzənin toyunda 

o kişiylə birlikdə yaxşıca araq içib, bilmirdi ki, milisioner Əliabbas da cavan 

---

 

288

yaşlarından gəlib arvadıgildə, şüşəbəndi görünən o evdə yaşayıb, indi də yeddi uşaq 

atasıdı və yeddi uşağın qarnını doyuzdurmaqdan ötrü dəridən-qabıqdan çıxır, hərdən 

xəlvətə salıb üç manat, beş manat rüşvət alır; qoca bütün bunları bilmirdi, bütün 

bunlar da dünyanın başqa işləri kimi yaddan çıxıb getmişdi, amma şüşəbəndin 

pəncərəsindən görünən o arvadın açıq və kök qolları o payız günü qocanı yenə də 

harasa uzaq bir aləmə  çəkib aparmaq istəyirdi, qoca o çılpaq qollara baxa-baxa 

özündə bir həvəs hiss edirdi, o uzaq aləmə getmək istəyirdi, çünki hiss edirdi ki, o 

uzaqlıqda nəsə elə bir hərarət asfaltın üstünə tökülmüş bu sarı yarpaqlarda, həyətə 

baxan pəncərə  çərçivələrinin, qapıların solmuş göy, yaşıl, qəhvəyi rənglərində, 

divarların qabığı soyulan əhəngində yoxdu. Qoca beyninə güc eləyirdi, sümüklərini 

qızdırmaq üçün fikrində o uzaqlara getmək istəyirdi, amma yorulurdu və gözlərini 

milisioner Əliabbasgilin şüşəbəndindən çəkirdi, yenə tamam yeni bir maraqla qollu-

budaqlı tut ağacına baxırdı. Hərdən sərçələr cikkildəyə-cikkildəyə  gəlib həyətdəki 

bu tut ağacının çılpaq budaqlarına qonurdu və qoca o sərçələrə baxırdı, sərçələrin 

cikkiltisinə qulaq asırdı  və o sərçə cikkiltiləri tamam azad idi, kiçik qəfəsciklərə 

salınmamışdı, kiçik qəfəscikdəki dustaq səs sarı bülbülün səsi idi, amma daha 

eşidilmirdi, düzdü, o qəfəsciklər hələ  də  həyətdə uçuşurdu, amma eşidilən sərçə 

cikkiltisi idi və o cikkilti tamam azad idi. Qoca özü bütün bu hisslərini axıracan dərk 

edə bilmirdi, beynində söz tapıb bu hissləri özünə aydın edə bilmirdi və yorulub 

təzədən milisioner Əliabbasgilin  şüşəbəndinə baxırdı  və o qadının  şüşəbənddəki 

qazın üstündə nə qızartdığını görmürdü, təkcə şüşəbənddən gələn xörək iyi hərdən 

burnuna dəyirdi, amma o xörək iyi qocanın iştahını  çəkmirdi; düzdü, bu, pendir-

çörək qoxusu deyildi – pendir-çörək də, qoxusu da pis bir şey kimi qocanın 

beynində  həkk olub qalmışdı, amma hər nə idisə  də,  şüşəbənddən gələn o yemək 

qoxusunu da qocanın meyli çəkmədi. Həmin cümə günü qoca o kiçik asfalt 

həyətdəki skamyada nə  qədər oturdu, bir saat? iki saat? üç saat? – bilmirdi, çünki 

zamanı, vaxtı çoxdan bir-birinə qarışdırmışdı, evlərinin qapısı açıldı, gəlin onu 

çağırdı  və qoca sulu gözlərini tut ağacının üstündəki o bir dəstə  sərçədən çəkib, 

dinməz-söyləməz ayağa qalxıb evə girdi, gəlin köhnə qara paltosunu qayınatasının 

əynindən çıxara-çıxara: 

 – Keç içəri, – dedi. – Keçən həftədən bir az ət saxlamışam səninçün 

xaladelnikdə... Keç otur, küftə eləmişəm sənə. Tez ye qurtar ki, uşaqlar gəlib 

görməsin. Onlarçun kartoşka qızardiciyəm semiçka yağında. Sirkə-badımcan da 

qoyciyəm yanında, yaxçı olacek. Əttən ələ bir dənə küftə çıxdı də... Day uşaqların 

yanında ağzundan qaçırmaginən ya, küftə yemisən!.. Yadunda qalar? Deməginə, 

yaxçı? 

 Qoca bu tanımadığı arvadın uzun danışıqlarına fikir vermirdi, fikir vermək 

istəyəndə  də,  əməlli-başlı bir şey başa düşmürdü, amma indi o küftə sözü o saat 

ilişib beynində qaldı, küftənin, ətin nə olduğu da o saat yadına düşdü və indicə baş 

verəcək gözəl bir əhvalatın ləzzətini  əvvəlcədən hiss edə-edə otağa girib o köhnə 

girdə mizin arxasında oturdu və səbrsizlik dolu sulu gözlərini mətbəxə tərəf zillədi. 

Gəlin küftə  çəkdiyi kasanı  gətirib qaynatasının qabağına qoydu və özü də kişi ilə 

üzbəüz oturub danışmağa başladı: 

 –  Təki uşağın işi düzələydi!.. Vallah, heç nə istəmirəm day dünyada, Allahın 

altında uşağın işi düzəleydi sekaya işləməyə!.. Ya Ətağanın cəddi, nəzirimi niyaz 

eyləginən! Mən nə deyirəm, hə? Diyirəm ki... 

---

 

289

 Qoca  qarşısında oturmuş bu yad arvadın dedikcə elə hey dediyi sözlərə fikir 

vermirdi, elə bil ki, təzədən bayaq tut ağacının üstündəki o bir dəstə  sərçənin 

cikkiltisini eşidirdi və  ləzzətlə çörəkdən dişləyib o gözəl küftəni yeyirdi və o sarı 

bülbül də daha oxumurdu, otağın küncündəki o dolabın üstündə, o qəfəsin içində 

büzüşüb xırda gözlərini naməlum bir nöqtəyə zilləmişdi. 

Həmin cümə günü qızlar məktəbdən qayıtdı, kartof qızartmasını sirkə-

badımcanla yedi, hərəsi bir küncə  çəkilib dərslərini hazırladı  və  ərinin işdən 

qayıtmağına yaxın gəlin yenə kartof soyub qızartmağa başladı ki, kişinin qabağına 

qoyanda isti və təzə olsun; əri işdən qayıdıb çörəyini yedi və bu dəfə qoca da süfrə 

arxasına keçib kartof qızartması yedi və bütün bu müddət ərzində gəlin bir tərəfdən 

oğlunun yolunu gözləyirdi ki, görsün iş məsələsinin axırı nə oldu, bir tərəfdən də bir 

az nigarançılıq keçirirdi ki, birdən qayınatası küftənin söhbətini salar, uşaqlar 

tamarzı  qalar,  amma  gəlin nahaq nigaran idi, qoca günorta küftə yediyini çoxdan 

yadından çıxartmışdı, düzdü, o küftənin gözəl təmi hələ də ağzında qalmışdı, amma 

qoca bu təmin nədən qaldığını unutmuşdu, kartof qızartmasını yeyə-yeyə diqqətlə 

qarşısında oturmuş bu dazbaş kişiyə, yəni öz oğluna baxırdı. 

Gəlin: 

 – Harda qalıb bu uşaq? – dedi. – Nöş gəlib çıxmadı?.. 

Əri: 

 –  Gələr... – dedi və  gəlin  ərinin dediyi o bircə  kəlmədə o qədər yorğunluq, o 

qədər özündən inciklik (yəni mən nə atayam ki, üç qızın bir qardaşı oğluma kömək 

eləyə bilmirəm...), o qədər dünyadan narazılıq hiss elədi ki, ərini yaxşı tanıdığı üçün, 

daha səsini çıxarmadı, çünki əri həmişə naəlac olanda, özündən inciyəndə, dünyanın 

işlərindən zinhara gələndə heç nədən dava salırdı. 

O sarı bülbül də nəsə narahat idi, qəfəsin içində özünü o küncə, bu küncə atırdı, 

amma oxumurdu və qoca gözlərini qarşısında oturmuş bu dazbaş kişidən çəkib 

qəfəsin içində vurnuxan bülbülə baxdı, bülbülün o narahatlığı, özünü o küncə, bu 

küncə  çırpması, elə bil, qocaya da sirayət elədi, qoca həyəcanlandı  və birdən-birə 

bərkdən: 

 – Yaşasın yoldaş Bağırov! – dedi. – Mircəfər Abbasoviç! 

Gəlin: 

 – Bağırovun sümükləri çoxdan çürüyüb qəbirdə!.. – dedi. – Necə yaşasın?.. 

Qoca zəndlə gəlininə baxdı və: 

 – Yaşasın yoldaş Stalin! – dedi. – Iosif Vissarionoviç! 

Oğlu: 

 – Adlarını gör nə yaxşı yadında saxlayıb?!.. – dedi, alnını qırışdırdı və başının 

dərisi də  qırış-qırış oldu və elə bil ki, başının dərisinin eləcə  qırışması bu adamın 

gözlərindəki və sözlərindəki yorğunluğu və narazılığı bir daha təsdiq edirdi. 

Qoca təəccüblə otaqdakı bu naməlum adamlara, qızarmış kartof yeyən bu kişiyə, 

ayaq üstə dayanıb təzədən çörək doğrayan bu arvada baxdı, içini bürümüş o həyəcan 

daha da artdı və sözləri daha dəqiq tələffüz edə-edə təzədən: 

 – Yaşasın yoldaş Stalin! – dedi. 

Gəlin: 

 – Ay-hay!.. – dedi. – Stalin qırx ildi ölüb gedib!.. Əvvəlcə movzaleyə qoydular, 

Leninin yanına, sonra da bayquş kimi gecə  xəlvətcə  gəlib movzaleydən çıxarıb 

torpağa basdırdılar! Gorbagor elədilər! O vaxt kim arvadını boşamışdı, indi deyir ki, 

Stalinin üstündə olub! Lenin hələ qalıb movzaleydə... Ordadı hələ... 

---

 

290

Qoca bütün bu sözlərin hamısını başa düşürdü, amma heç birinə də inanmırdı və 

elə bil ki, bu deyilən sözlərin olub-olmadığını bir daha yoxlamaq üçün: 

 – Mikoyan da ölüb? – soruşdu. – Anastas Ivanoviç? 

Gəlin: 

 – Çoxdan gorbagor olub! – dedi. 

Qoca sidq-ürəkdən: 

 – Ola bilməz! – dedi. 

 – A-a-a!.. Nöş olmur? Stalin ölə bilər, Bağırıov ölə bilər, Mikoyan ölə bilməz? 

– Gəlin, doğrudan da, təəccüb etdi, elə bil yadından çıxartdı ki, qayınatasının 

sözlərinə  təəccüb etmək lazım deyil, sonra həyətdən eşidilən addım səslərindən 

oğlunu tanıdı. – Uşaq gəldi! – dedi. – Ya Allah!.. 

Məlum oldu ki, bu dəfə  oğlanı Azərbaycan Kommunist Partiyası  Mərkəzi 

Komitəsinin binasında oturan rəisin yanına buraxıblar, rəis sənədlərinə baxıb: « – 

Get, sabah gələrsən!» – deyib. 

Anası: 

 – Day heç nə demədi? – soruşdu. 

 – Yox. 

 – Dedi sabah gəl də... 

 – Həri. 

 – Elə-belə nöş deyirdi sabah gəl? Düzələcək Allah qoysa! 

 –  Mən nə bilim? – Oğlan atasının qabağındakı  qızarmış kartofa baxa-baxa 

çiyinlərini çəkdi və udqundu. 

 – Necə «mən nə bilim?» Nöş deyirdi ki, sabah gəl? Düzələcək də!.. 

Gəlin heç oğluna yemək verməmiş elə ev paltarının üstündən tələsik paltosunu 

geydi ki, gedib evlərindən üç tin aşağıda «Qırmızı Oktyabr» yay kinoteatrının 

yanındakı telefon avtomatdan Firuzəyə zəng eləyib əhvalatı desin. 

Və bu vaxt qəfəsin içindəki o sarı bülbül, elə bil, ora-bura vurnuxmaqdan təngə 

gəldi, bunun mənasızlığını başa düşdü, birdən-birə o payız günü səhər tezdən ötdüyü 

kimi, oxumağa başladı və qocaya yenə də elə gəldi ki, bülbülün otağa yayılan səsini 

də saysız-hesabsız xırda qəfəsciklərə salıblar və o xırda qəfəsciklər otaq boyu 

uçuşur, gəlib qocanın boz kostyumuna, hətta, əllərinə, boynuna, üzünə toxunur; qoca 

hiss edirdi ki, bu görümdə nəsə bir tanışlıq var, səslərin beləcə qəfəsciklərə salınıb, 

dustaq edilib uçuşmasını haçansa görüb, amma yadına sala bilmirdi ki, bütün bunlar 

elə bir günün əhvalatlarıdı, bugünkü səhərin, günortanın xatirələridi. Qoca sulanmış 

gözlərini paltar dolabının üstündəki o sarı bülbülə dikdi və baxdıqca da birdən-birə 

gözlərinin qabağına sapsarı yarpaqlar gəldi, qoca yadından çıxartmışdı ki, o sarı 

yarpaqların yüngüllüyünü yenə də hiss etdi, hətta, içindən bir nigarançılıq keçdi ki, 

birdən bir meh ötə bilər və o sarı yarpaqları gözünün qabağından uçurub aparar; bu 

dəm o sapsarı yarpaqlarda qoca üçün bir məhrəmlik, doğmalıq, mehribanlıq var idi. 

Gəlin qayıdıb gəldi və kefi də açıq-aşkar əvvəlkindən yuxarı idi, çünki Firuzə, 

milisioner Əliabbasın arvadı yox, o biri Firuzə çox arxayın danışırdı, elə bil ki, uşaq 

daha düzəlib orda işə. Təki olsun! Kor nə istər, iki göz, biri əyri, biri düz. 

Oğlan: 

 – Ordakı milisənerlərin tapançası var! – dedi. 

Anası: 

 – A-a-a!.. Əlbət ki!.. Sekadı də... – dedi. 

---

 

291

Təkcə  həyətdə yox, bütün məhəllədə hamı bilirdi ki, milisioner Əliabbasın 

belinə bağladığı qoburda heç vaxt tapança olmur və milisioner Əliabbas durub işə 

gedəndə o qoburun içinə günorta yemək üçün arvadı Firuzənin qəzet parçasına 

büküb verdiyi pendir-çörəyi qoyur. 

Bülbülün səsi eləcə  xırda qəfəsciklərin içində otaqda uçuşurdu və qoca bu 

barədə  ətrafındakı bu yad adamlara bir söz demək istəyirdi, amma o sözləri tapıb 

deyə bilmirdi və o xırda qəfəsciklər otağın içində uçuşduqca qoca istəyirdi ki, belə 

axşam yox, səhər olsun, elektrik lampasının işığı yox, günün işığı olsun və qoca 

narazılığını bildirdi: 

 – Bu nə gündü e, belə?  

Gəlin hələ  də Firuzənin arxayın sözlərinin təsirilə  həmin payız axşamı birinci 

dəfə gülümsəyib: 

 – A-a-a!.. – dedi və tez dodaqlarını  yığışdırdı, çünki eləcə gülümsəyəndə 

dodaqlarının qırağından metal dişləri görünürdü və gəlin o metal dişlərdən utanırdı. 

– Ay bədbəxt!.. Sən heç özün bilirsən ki, nə gündəsən?.. Sənə nə var e, uşaq kimi 

şeysən!.. 

Qəribə idi, gəlinin dediyi o sözlərin içində bir kəlmə: « – Ay bədbəxt!..» ilişib 

qocanın beynində qaldı  və bir azdan qoca gəlinin təkidilə ayaqyoluna gedib 

qayıdandan sonra, yatmaq üçün şüşəbəndə (onun yeri şüşəbənddə idi) keçəndə 

pəncərədən küçəyə baxdı: uzun-uzun illərdən bəri hər gün gördüyü bu küçə 

mənzərəsi həmin payız axşamı da qoca üçün tamamilə yeni və maraqlı idi və qoca 

yenə  də  gəlinin təhriki ilə boz kostyumunu soyuna-soyuna öz-özüylə danışmağa 

başladı,  ətrafında dolaşan, cürbəcür sözlər deyən bu tanınmaz adamların qarasına 

deyindi: 

 – «Ay bədbəxt!» – Qoca gəlini yamsıladı. – Niyə bədbəxtəm mən? Bədbəxt-zad 

deyiləm! Bədbəxt niyə oluram? Dünyanın  ən bəxtəvəri elə  mən özüməm! – Qoca 

yenə  gəlini yamsıladı. – «Ay bədbəxt!» Kim dedi bunu? – Qoca gözlərini qıyıb 

fikirləşdi. – Kim dedi mənə «ay bədbəxt?» Qoy gedim soruşum... Kimdən soruşum 

e? Kimdi bunlar belə? Hardan gəliblər? Nə istəyirlər məndən? Allah bilir... «Ay 

bədbəxt!» Niyə? Bədbəxt niyə oluram mən? Dünyanın  ən bəxtəvəri elə  mən 

özüməm!..