See discussions, stats, and author profiles for this publication at
Yüklə 13,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
10.1-jadval
Investitsion xavfsizlik indiktorlari Mezonlari Indiktorlari Omillari Iqtisodiy o‗sish dinamikasi va sifati – innovatsion iqtisodiyotga o‗tish 1) YaIM va YAXMda yalpi investitsiyalarda jamg‗armalar ulushi. 2) Tarmoqlar va hududlarda investitsiyalarni va YaIMni o‗sish sur‘atlari o‗rtasidagi nisbat. 3) Asosiy kapitalni modernizatsiyalash va yangilanish darajasi. Mak ro- iqtisodiy Iqtisodiy rivojlanishning strategik ustuvorliklari 1) Fan sig‗imkor ishlab chiqarishning tarmoq ustuvorliklari. 2) Xo‗jalik obyektlarini joylashtirish va investitsiyalashning hududiy ustuvorliklari va ijtimoiy sohani rivojlanishi. 3) Hududlararo va tarmoqlararo bozor aloqalarini rivojlantirish ustuvorliklari. Mezoiqtis odiy (hududiy va tarmoq) Daromadlarning o‗sish ustuvorliklari (rentabellik) va ishlab chiqarish samaradorligi 1) Diskontlashni hisobga olgan holda investitsion loyihalarning rentabelligi. 2) YaIMni o‗sish sur‘atiga va byudjet samaradorligiga qo‗shilgan hissa. 3) Raqobatbardoshlikning o‗sishi. Mik roiqtisodi y O‗zbekistonda amalga oshirilayotgan har qanday aniq biror- bir investitsion loyihalarda davlat va xalqaro moliya, siyosiy 292 institutlari orqali amalga oshuvchi nisbatan rivojlangan mamlakatlarning pozitsiyalari shakllangan. Agarda uncha katta bo‗lmagan xorijiy investor kompaniyalar va jismoniy shaxslar haqida gapirilganda ularning har qanday yo‗l bilan foyda olish maqsadini ham hisobga olish lozim. Investitsion faoliyatda tavakkalchilik omillari turli (makro, mikro, mezodarajalar) darajalarda iqtisodiy faoliyat omillari bilan o‗zaro aloqadorlikda bo‗lgani sababli qo‗shimcha o‗zgarishlarga duchor bo‗ladi. Quyidagi jadvalda investitsion xavfsizlikning asosiy indiktorlari investitsion tavakkalchilikni hisobga olgan holda keltirilgan. Investitsion xavfsizlikni ta‘minlash tizimi umummilliy va hududiy darajalarda investitsion faoliyat ustidan majmuali chora- tadbirlar va nazorat mexanizmini o‗rnatuvchi, hamda xorijiy kapitalni O‗zbekiston iqtisodiyotiga salbiy ta‘sirini aniqlash, uning oldini olish yoki uni neytrallashtirish faoliyati bilan shug‗ullanuvchi yalpi korxonalar va institutlar faoliyati sifatida baholash mumkin. Shu bilan birga, investitsion xavfsizlik sohasida qabul qilingan qarorlar tizimni mos ko‗rsatkichlaridan foydalanishni, masalan, investitsiyalar dinamikasi va tarkibidan foydalanishni talab etadi. Mamlakatning investitsion xavfsizligini kuchaytirish jarayonini bugungi holatini aniq yo‗nalishlar bo‗yicha statistik ma‘lumotlarni to‗plash asosida baholashdan boshlash kerak: xo‗jalik subyektlarining investitsion faolligining aniq ko‗rsatkichlari; iqtisodiyotda joriy etilayotgan investitsion loyihalarning umumiy samaradorligi; asosiy kapitalga sarflangan kapitalning mavjud tarkibi. Olingan ma‘lumotlar asosida investitsion xavfsizlik holati tahlil etiladi. Uning doirasida aniqlanadi: 293 mavjud real tahdidlar; monitoring va nazoratning asosiy obyektlari; hisoblanishi lozim bo‗lgan bazaviy ko‗rsatkichlar; investitsion xavfsizlik indikatorlari; investitsion xavfsizlik holati tahlili va uni umumlashtirish. Ushbu omillar O‗zbekiston Respublikasining ishlab chiqarish bazasini shakllanishiga sezilarli ta‘sir etadi. Agarda O‗zbekistonning importi tarkibini tahlil qiladigan bo‗lsak, rivojlangan mamlakatlar kreditlari hisobiga unda investitsion loyihalarni moliyalashtirish uchun yoki xorijiy investitsiyalarni olish uchun rivojlangan mamlakatlardan kelayotgan mashina- texnik tarmoq mahsulotlari ustuvorlik qilmoqda. O‗zbekiston kreditor mamlakatlardan yangi va ba‘zi hollarda eski texnologik vosita va uskunalarini sotib olmoqda. Bu bilan O‗zbekiston rivojlanayotgan davlatlarning ishlab chiqarishini modernizatsiya qilib bermoqda va shu bilan birga, o‗zini innovatsion jarayonlardan chetga surmoqda. Bu milliy iqtisodiyot raqobatbardoshligini pasayishiga olib kelmoqda. Davlatning investitsion xavfsizligini joriy holatini baholashning qator aniq ko‗rsatkichlar va indikatorlar to‗plami mavjud. Mavjud ko‗rsatkichlarning natijalariga ko‗ra milliy iqtisodiyotning uzoq muddatli istiqbolli rejalariga tuzatishlar kiritiladi. Investitsion xavfsizlik ko‗rsatkichlariga quyidagilar qabul qilingan: YaIMning tarkibiy qismi sifatida asosiy kapitalga investitsiya; YaIMga nisbatan ITKIga qilingan investitsiya, foizda; Yalpi kapital qo‗yilmalarda xorijiy investitsiyalar ulushi. 294 Bu ko‗rsatkichlar tizimi yakuniy emas, ular o‗zgarishi va to‗ldirilishi mumkin. Biroq investitsion xavfsizlik to‗g‗risida to‗liq, obyektiv holatni bilish uchun yuqoridagi ko‗rsatkichlarni dinamikada ko‗rish maqsadga muvofiq. Investitsion xavfsizlik indikatorlari sifatida quyidagilar qabul qilingan: Asosiy kapitalni jismoniy va ma‘naviy eskirish holati; mamlakatda amalga oshirilayotgan investitsion jarayonlarning rentabelligi; YaIM hajmida yalpi investitsiyalar ulushi, foizda; iqtisodiyotning raqobatbardoshligi; investitsiyaning mavjud dinamikasi. Innovatsion xavfsizlik kategoriyasini tizim sifatida ham va har bir tashkil etuvchi bo‗yicha ham alohida ko‗rib chiqish mumkin. Innovatsion xavfsizlikni ta‘minlash uchun O‗zbekiston Respublikasini 2030-yilga qadar ijtimoiy-iqtisodiy kompleks rivojlantirish konsepsiyasida belgilangan bir qator ko‗rsatkichlarga erishish darajasi bilan baholanadi: O‗zbekiston Respublikasini Global innovatsion indeks reytingi bo‗yicha jahonning 50 ta ilg‗or mamlakati tarkibiga kiritish; band bo‗lganlar umumiy sonida oliy ma‘lumotli xodimlar ulushi 2019-yilda 16% dan, 45-50 foizga erishish; ilmiy tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlari uchun xarajatlarni oshirish va bu ko‗rsatkichni YAIMga nisbatan 1-1,5 foizga yetkazish; O‗zbekistonning band bo‗lgan aholisida tadqiqotchi olimlar soni 0,21 foizga nisbatan 0,4 foizni tashkil etadi; 295 iqtisodiyotda tadbirkorlik sektorining ilmiy tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlariga xarajatlari ulushi innovatsiyalar uchun barcha xarajatlarning 50-55 foizini tashkil etadi; internet tezligini 8 baravarga oshirish, Telekommunikatsiya infratuzilmasini rivojlantirish reytingi bo‗yicha mamlakatlarning Top-90 taligiga kiritish; yuqori texnologiyali tovarlarning jahon miqyosidagi eksportida mahalliy yuqori texnologik tovarlar eksporti hajmini 2% gacha oshirish; Yalpi ichki mahsulotda innovatsion sektorning yalpi qo‗shilgan qiymatini 17% dan 20% gacha o‗sishiga erishish; sanoat ishlab chiqarishining umumiy hajmida innovatsion mahsulotlar ulushini 25 % dan. 35% gacha yetkazish; tadqiqot va ishlanmalarga sarflanadigan ichki xarajatlarning yalpi ichki mahsulotning 2,5 -3 foizigacha bo‗lishiga erishish va ularning yarmidan ko‗pini xususiy sektor hisobiga ta‘minlash; jahon ilmiy jurnallaridagi jami nashrlarda mahalliy tadqiqotchilarning nashrlari ulushini 3 foizga o‗sishini ta‘minlash. O‗zbekistonda innovatsion xavfsizlikni ta‘minlashning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 1) fan, ta‘lim, texnologiya va innovatsiyalar sohasida kadrlar salohiyatini rivojlantirish. 2) biznesning innovatsion faolligini oshirish va yangi innovatsion kompaniyalarning paydo bo‗lishini faollashtirish. 3) barqaror va muvozanatli rivojlanayotgan ilmiy tadqiqot va ilmiy ishlanmalar sektorini shakllantirish. 4) milliy innovatsion tizimning ochiqligini, shuningdek, mamlakatning innovatsiyalarni yaratish va ulardan foydalanish borasida global jarayonlarga qo‗shilishini ta‘minlash. 296 5) markaziy va mahalliy davlat organlari tomonidan olib borilayotgan innovatsion siyosatni amalga oshirish bo‗yicha faoliyatni faollashtirish. 6) fan, ta‘lim, texnologiya va innovatsiya sohasida kadrlar salohiyatini rivojlantirish. 7) iqtisodiyotning innovatsion rivojlanishini belgilaydigan, shuningdek, ushbu rivojlanishni ta‘minlaydigan ta‘lim va fan sohalariga eng malakali mutaxassislar, faol tadbirkorlar, ijodkor yoshlarning kirib kelishi uchun samarali moddiy va ma‘naviy rag‗batlarni yaratish. 8) aholining innovatsiyalar - innovatsion mahsulotlar va texnologiyalarga moyilligini oshirish. 9) innovatsion tadbirkorlar sonini ko‗paytirish. 10) innovatsion tadbirkorlik va ilmiy-texnik faoliyatni targ‗ib qilish. 11) bolalikdan boshlab yoshlarda innovatsion jamiyat va innovatsion iqtisodiyot uchun zarur bo‗lgan bilim, kompetensiya, ko‗nikma va xulq-atvorni shakllantirish, shuningdek, uzluksiz ta‘lim tizimini shakllantirish maqsadida ta‘lim tizimini innovatsion iqtisodiyot talablariga moslashtirish. Innovatsion xavfsizlikni ta‘minlash uchun O‗zbekiston Respublikasini 2030-yilga qadar ijtimoiy-iqtisodiy kompleks rivojlantirish konsepsiyasida maqsadli ko‗rsatkichlarga erishish belgilangan. Ushbu ko‗rsatkichlar quyidagi jadvalda keltirilgan. |