ŞƏKİ FİLİali

 Bu  tamamlıqlar  ismin  təsirlik  halı  ilə  ifadə  olunur.  
Təsirlik halın iki növü olduğu kimi, bu halla ifadə olunan 
tamamlıqların da iki növü qeyd edilir:  
1.Müəyyənlik bildirən vasitəsiz tamamlıqlar; 
2.Qeyri-müəyyənlik bildirən vasitəsiz tamamlıqlar. 
Müəyyənlik bildirən vasitəsiz tamamlıqlar müəyyən təsirlik 
halda olan söz və birləşmələrlə ifadə olunur  və fellərlə idarə 

Müasir  Azərbaycan  dili 
 
 
193 
əlaqəsinə girdiklərindən  cümlədəki yerləri sərbəst olur. 
 
Məsələn, Parçanı mənim qonşumdan alıblar. (Ə.Haqverdiyev) 
Onu  mən vurmuşdum. (İ.Şıxlı) Zərnigar xanım  bunların heç 
birini görmürdü. (İ.Şıxlı)  və s.  
Qeyri-müəyyənlik bildirən vasitəsiz  tamamlıqlar  bir  
qayda   olaraq,  aid  olduqları  fellərin  yanında  gəlir.  Məsələn,  
O,  papiros  çıxartdı, kibritin alovu onun üzündə titrədi.            
(İ.Əfəndiyev) İkisi də narıncı köynəyin üstündən mavi zanbağa 
bənzər  qalstuk  bağlamışdı. (İ.Əfəndiyev) Onlar iki iynə 
götürdülər.(İ.Şıxlı) və s.  
  Azərbaycan  dilində  xüsusi  isimlər,  şəxs  əvəzlikləri,  
kim   sual  əvəzliyi,  substantivləşmiş    işarə    əvəzlikləri,  yer  
zərfləri,  dakı
2
    şəkilçili  sifətlər,  -dığı
4
    şəkilçili  feli  sifətlər,  
üçüncü  növ  təyini  söz  birləşmələri  və s.  müəyyən  məfhum  
ifadə    edir    və  buna  görə    də  vasitəsiz  tamamlıq  olarkən  
həmişə  hal  şəkilçisi qəbul etməklə  işlənir.  Məsələn,  Ani bir 
qorxu içində  hər  şeyi unutdum. (İ.Şıxlı) A, qaynananız  sizi 
yaman çox istəyirmiş. (İ.Şıxlı) Hamısı  ağıllı sözlər idi və 
bunları mənim rəis olan ərim deyirdi. (İ.Əfəndiyev) və s.  
Qeyri-müəyyən  vasitəsiz  tamamlıqlar  adətən  ümumi  
isimlərlə,  həmçinin  ikinci  növ  təyini  söz  birləşmələri,  
bəzən də  heç  nə  əvəzliyi  və s.  ilə  ifadə  olunur.  Məsələn,       
Evinizdən  məktub alırsanmı?(İ.Əfəndiyev) Qız arxası üstə 
uzanıb kitab oxuyurdu. (N.Nərimanov) və s.  
Vasitəsiz  tamamlıqlar  müəyyənlik  bildirdikdə  kimi?  
nəyi?  haranı?  suallarından  birinə,  qeyri-müəyyənlik  
bildirdikdə  isə  yalnız  nə?  sualına  cavab  verir. 
Vasitəli  tamamlıq.    “Vasitəli  tamamlıq  hərəkətlə  
birbaşa deyil,  dolayı  yolla  əlaqələnən  əşyanı,  obyekti  
bildirir”. (4, səh.129)  
 İş    və      hərəkət  nəticəsində tamamlığın ifadə etdiyi 
obyektə  təsir birbaşa deyil, dolayı yolla olduğundan, belə 
tamamlıqlarla xəbərin əlaqəsi zəif olur.  Ona  görə  də  vasitəli  
Gülarə  Abdullayeva 
 
 
194
tamamlıqlar  feli  xəbərlə  yanaşı,  həm  də  ismi  xəbərlə  bağlı  
olur. 
Vasitəli  tamamlıqlar  ismin  məkani-qrammatik  halları  
olan  yönlük,  yerlik,  çıxışlıq  hallı sözlər və birləşmələr, eləcə 
də, qoşmalı söz və birləşmələrlə    ifadə olunub  əşya məzmunu 
ifadə edir. Məsələn,  Hamı  təəccüblə  onlara baxdı. (İ.Şıxlı) 
Uşaqlar  direktorla inspektora yol verdilər. (İ.Şıxlı) Petrov 
pəncərədən  boylandı. (İ.Şıxlı) Kişi  ağzından  qəlyanı  çıxardı. 
(İ.Şıxlı) 
 Vasitəli  tamamlıq  çox  vaxt  üçün  ötrü,  qarşı,  ilə  
qoşmaları  ilə  də  işlənir.  Məsələn,  Atam  üçün  qəzet  aldım.  
Xəzər dənizi  öz  böyüklüyü  ilə    başqa  qapalı    dənizlərdən  
fərqlənir. və s. 
Qeyd.  İsmin  üç halı: yönlük, yerlik və çıxışlıq halı həm 
tamamlığın, həm də yer zərfliyinin ifadə vasitələrinə daxildir. Bu 
hallarda olan sözlərin hansı cümlə üzvü olduğunu müəyyən 
etmək bəzən mübahisə doğurur.  Bəzən bu cür sözlərə  hər iki 
cümlə üzvünün sualını vermək olur. Lakin nəzərə almaq 
lazımdır ki, tamamlıq  əşya məzmunu ifadə edərək, obyekt 
bildirirsə, yer zərfliklərində yer, məkan məzmunu üstünlük təşkil 
edir. Digər tərəfdən, belə hallarda sözün hansı cümlə üzvü 
olduğunu müəyyənləşdirmək üçün onun əlaqələndiyi felə baxmaq 
lazım gəlir.  Əgər belə sözlər dinamik, hərəki fellə  əlaqələnərsə, 
hərəkətin icrası  nəticəsində  məkan dəyişikliyi baş verərsə, yer 
zərfliyi, stabil fellərlə  əlaqələnərsə  və  əksinə, işin icrası 
nəticəsində heç bir məkan dəyişikliyi nəzərə çarpmazsa, onda 
tamamlıq götürülməlidir. Məsələn, Uşaq ağacdan yıxıldı.  və Uşaq 
ağacdan baxırdı.- cümlələrindən birincisində  ağacdan sözü yer 
zərfliyi, ikincisində isə tamamlıqdır. 
Digər cümlə üzvləri kimi tamamlıqlar da  quruluşca iki 
növə bölünür: 1.Sadə  tamamlıqlar;  2. Mürəkkəb  tamamlıqlar.   
Sadə  tamamlıqlar  ayrı-ayrı    sözlərlə (sadə, düzəltmə  və 
mürəkkəb sözlərlə)  ifadə  olunur.  Məsələn,  Ancaq səhərki 
hadisə  onu  sarsıtmışdı. (İ.Şıxlı) Birtəhər  çəkmələrini  çıxardı. 
(İ.Şıxlı) Bizim hamamlar bunlara oxşamaz. (Ə.Haqverdiyev)     

Müasir  Azərbaycan  dili 
 
 
195 
 Mürəkkəb  tamamlıqlar  sintaktik  vahidlərlə  -  ismi  
birləşmələrlə,  məsdər  tərkibləri və  isimləşmiş  feli  sifət  
tərkibləri  ilə  ifadə  olunur.  Məsələn, II növ təyini söz 
birləşməsi ilə: Ehtiyatla arı yuvasını dağıtdı. 
III növ təyini söz birləşməsi ilə: O darvazanın baş 
tərəfinə vurulmuş elektrik çırağı  onun üzünü  işıqlandırmışdı. 
(İ.Əfəndiyev) Murad Nəriman  əminin zarafatına cavab 
vermədi. (İ.Əfəndiyev) Nə üçün mənim məktubuma cavab 
yazmadın? (İ.Əfəndiyev) Güləsər atasının altı deşilmiş çırağını 
gözdən keçirdi. (İ.  Şıxlı) Üçü evdədir,  ikisini  köçürmüşəm. 
(İ.Şıxlı) Qafqazdan aldığım məktubun məzmununu oxuyuram. 
Dünən qaçaqlardan biri atamın qonaqlığından danışırdı.  
(N.Nərimanov) və s. 
Feli isim birləşməsi ilə:  Səhər günəşin doğmasını, 
bahar çiçəklərinin  açılmasını,  isti yay axşamı dağlardan əsən  
sərin yelləri  sevinc və heyranlıqla qarşıladı. (İ.Əfəndiyev) 
Məsdər tərkibi ilə:  Gəmiçi Qoca həmişə  kəndin 
yeniyetmələri ilə zarafatlaşmağı sevərdi.  (İ.Şıxlı) Bu adam 
yetimlərə 
qəyyum olmağı özünə peşə qayırmışdı.                    
(Ə.Haqverdiyev)  Mənim buyruğuma  əməl etməməyə  cürəti 
çatmaz. (N.Nərimanov) 
Feli sifət tərkibi ilə: Yevlaxa gələnlərə faytonçular göz 
verir, işıq verməyirlər. (Ə.Haqverdiyev)  Hər gün Təhminə 
xanımgilə getdiyini söyləyirdi. (M.S.Ordubadi) 
Təyin, ifadə vasitələri və quruluşca növləri.  Cümlədə  
əşya məzmunlu üzvləri müztəlif cəhətdən izah edən, 
aydınlaşdıran ikinci   dərəcəli  üzvə  təyin  deyilir.  
Təyini digər ikinci dərəcəli üzvlərdən fərqləndirən 
mühüm bir xüsusiyyət ondan ibarətdir ki, o, təkcə baş üzvləri 
deyil,  əşya məzmunlu ikinci dərəcəli üzv olan tamamlığı  və 
bəzi zərflikləri də izah edir, aydınlaşdırır.  
Təyin  sifət,  say,  isim,  feli  sifət  və  bəzi  əvəzliklərlə,  
həmşinin II və III növ təyini söz birləşmələri (bəzən də I növ)   
Gülarə  Abdullayeva 
 
 
196
feli  sifət  tərkibləri  ilə    ifadə  olunub  necə?  nə cür?  nə 
qədər? hansı?  suallarından  birinə  cavab  verir. 
Sifətin cümlədə  təhkim olunduğu sintaktik vəzifə  təyin 
olduğundan, hər cür quruluş    və  dərəcə xüsusiyyətinə malik 
olan sifətlər təyin ola bilir. Məsələn,  Sifətindəki ciddilik yox 
oldu. (İ.Şıxlı)  Sahildəki yulğun kolları,  yaşıl  otlar, hətta 
çığırlar belə,  şehə bulaşmışdı  (İ.Şıxlı)  Bədbəxt  cavan hündür 
çinar ağacının dibində  məhzun və  qəmgin  oturub, bahar 
buludu kimi göz yaşlarını axıdırdı.(C.Cabbarlı) 
Feli sifət və feli sifət tərkibləri də sifətə bənzədiyindən 
cümlədə  təyin vəzifəsində çox işlənir.  Məsələn,  İslanmış  
corabını talvarın üstünə tulladı.(İ.Şıxlı)  Ata-babadan qalan 
yurdumuzu düşmən  əlindən qurtar.  (N.Nərimanov)  İnstitutda 
professor olan  və  yaşına görə çox gənc görünən adam da 
burada idi.(İ.Əfəndiyev) 
Saylar da cümlədə  təyin yerində  işlənir və aid olduğu 
üzvü miqdar və  sıra cəhətdən izah edir. Məsələn,  Beş  qız 
anasıyam, ikinci qızı köçürmüşəm. (İ.Şıxlı) 
İşarə və təyini əvəzliklər, bəzi sual əvəzlikləri də təyin 
olur: Elə kişidən nə desən çıxar. (İ.Şıxlı)  Bu yaxşılığın əvəzini 
mən verə bilməsəm də, xaliq verər. (İ.Şıxlı)                 
Hətta isimlər də atributivləşdikdə cümlədə təyin olur və 
aid olduğu üzvü material, cins, milli mənsubluq və s. baxımdan 
izah edir. Məsələn, Gəmiçi Qocanın beli lap əyilmişdi. (İ.Şıxlı) 
Təyin cümlənin  əşya məzmunlu bütün üzvlərinə aid 
olur.  
Təyin  təyinolunanın  geniş  mənada   əlamətini  bildirir.  
Bu  əlamətin  məzmununa görə  təyinləri aşağıdakı kimi 
qruplaşdırmaq olar:  
 1.  Keyfiyyət  təyinləri.    Məsələn,  Bu,  yaxşı  işə 
bənzəməyir.  (N.Nərimanov) 
2.  Müqayisə    təyinləri.      Məsələn,   Düşmənlər dəli 
deyillər, Xorasan kimi şəhəri  əldən verələr. (N.Nərimanov) 
Atanız kimi şah bu dünyaya az-az gələr. (N.Nərimanov) 

Müasir  Azərbaycan  dili 
 
 
197 
3.  Maddilik  təyinləri.  Məsələn,  Saray vəziri Ədhəm 
xan həmişəki kimi şahın qulluğunda idi.  Nadirin dayısı Cavad 
70 yaşında bir kişi idi.   (N.Nərimanov) 
 4.  Miqdar  təyinləri.    Məsələn,  İki  hiss Saranın 
qəlbində çarpışırdı.  (C.Cabbarlı) 
5. Sıra  təyinləri.    Məsələn,  Çörəkdən sonra Südabə 
ikinci otağa keçdi. (İ.Əfəndiyev) 
 6.    İşarə    təyinləri.  Məsələn,  O yay çox gözəl  keçdi.     
(İ. Şıxlı) Yenə həmin ağsaqqal ortalığa çıxdı. (Ə.Haqverdiyev) 
Sən mənimlə  həmin  çinar dibində  əhd bağlamadınmı?                        
(C.Cabbarlı)  
7. Hərəki  əlamət təyinləri.    Məsələn,      Şirin-şirin ot 
yeyən at qulaqlarını  şəkləyib fınxırdı. (İ.Şıxlı) Tökülən 
kitabları  vərəqlədi.(İ.Əfəndiyev)  Yağda qızardılmış soğan iyi 
ətrafa yayıldı. (İ.Əfəndiyev)  Sinəsinə tökülən  ağ saqqalının 
pərakəndə tüklərini səhər küləyi oynadırdı.(İ.Əfəndiyev)  Ata-
babadan qalan yurdumuzu düşmən  əlindən  qurtar.                
(N.Nərimanov) 
 8.  Zaman  təyinləri.    Məsələn,  Dünənki hadisə onu 
bərk sarsıtmışdı. (İ.Şıxlı) 
9.  Məkan  təyinləri.    Məsələn,  İçəridəki  qadın  əyilib 
Südabənin qulağına nə isə  pıçıldadı.(İ.Əfəndiyev)  Bağçanın 
ortasındakı hovuza dörd balıq buraxılmışdı. (C.Cabbarlı) 
Təyinlər də quruluşca  iki  cür  olur:  sadə  təyinlər  və  
mürəkkəb  təyinlər.  Sadə    təyinlər  ayrı-ayrı    sözlərlə (sadə, 
düzəltmə və mürəkkəb  sözlərlə)  ifadə  olunur.  Məsələn,  Bu  
geniş çöllər,  bu nəhayətsiz sükut, bu munis aydınlıq onda da 
var idi, indi də var. (İ.Əfəndiyev) 
Mürəkkəb  təyinlər  sintaktik  vahidlərlə  (söz  
birləşmələri ilə)  ifadə  olunur.  Məsələn,  Ay işığında ağaran 
şosse ilə yoluma davam elədim. (İ.Əfəndiyev) 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki, təyin təyin olunandan  sonra  
işləndikdə  əlavəyə  çevrilir. 
Gülarə  Abdullayeva 
 
 
198
Belə    əlavələr  əksərən  xüsusiləşdiyi  halda,  bəzən   
xüsusiləşmir.  Məsələn,  Əsgər  əmioğlu  bizdən  inciyib. 
Əhməd  yazıq  bunları  gözləmirdi.   Bu  misallarda  əmioğlu,  
yazıq  sözlərini  təyin  kimi  də  işlətmək  olar:  Əmioğlu Əsgər 
bizdən  inciyib. Yazıq  Əhməd  bunları  gözləmirdi. 
Təyin  cümlə üzvləri içərisində müstəqilliyi  ən az olan 
üzvdür. Təyinin aid olduğu üzv (təyinlənən) hallanar, cəmlənər, 
müxtəlif  şəkilçilər qəbul edərək dəyişər, lakin təyin bir qayda 
olaraq sabit qalar, dəyişməz. Təyin təyinlənənə  yanaşma  yolu  
ilə  bağlanır,  yanaşdığı  üzvdən  asılı    vəziyyətə    düşür  və  
morfoloji  dəyişikliyə  uğraya  bilmir.   
Bəzən  təyindən  əvvəl  və  sonra  bir  sözü  işlənir  və  
bu  söz  təyinə  aid  olur.  Əvvəl  gəldikdə  təyinin  mənasına  
qeyri-müəyyənlik,  ümumilik  çaları  verir.  Məsələn,  Dəyişir  
dünyanın  köhnə    mənası.  Bir  yeni    aləmi  o  nişan  verir  
(S.Vurğun).  Mələk hacının boş danışmasının qarşısını almaq 
məqsədi ilə qabağına  bir kürək dolusu pul atdı.                   
(Ə. Haqverdiyev) Bir sözü təyindən sonra  gəldikdə    təyinin  
təyinlik  dərəcəsini  gücləndirir,  özündən  sonrakı  sözə  qeyri- 
müəyyənlik  mənası  verir. Məsələn,  Titrəyir  alnında  boranlı  
bir    qış    (S.Vurğun). O, gənc, girdəsifət bir  qız  idi.                 
(C.Cabbarlı) 
Zərflik, onun xarakterik əlamətləri və cümlədə yeri. 
Zərfliklər   hərəkət   və  ya  əlamətin   əlamətini   bildirən  
ikinci  dərəcəli  üzv   olub,  zənginliyi və  rəhgarəngliyi ilə 
cümlənin  digər  ikinci  dərəcəli  üzvlərindən  fərqlənir.   
Zərflik  cümlədə  əsasən  feli  xəbərə  və bəzən də  ismi  
xəbərə  aid  olub,  hərəkətin  icrasının  və    ya    əlamətin  
meydana  çıxmasının  tərzini,  yerini,  zamanını,   səbəbini,   
məqsədini,   miqdarını,   dərəcəsini,   şərtini  və s. bildirir.  
Zərflik  daha   çox  zərf,  feli  bağlama,  feli  bağlama  
tərkibləri,    məkani  hallarda olan isimlər,  qoşmalı  feli  sifət  
və    məsdərlərlə    ifadə  olunur,  cümlədə    yeri    sərbəstdir,  
aktuallaşdırma  zamanı  daha  çox  cümlənin  sonunda  işlənir,  

Müasir  Azərbaycan  dili 
 
 
199 
aid  olduğu  üzvlə  əksərən  yanaşma,  bəzən  idarə  üsulu  ilə  
əlaqələnir,  hərəkət  və  ya  əlamət  bildirən  üzvü  müxtəlif  
cəhətdən  izah  edir. 
Zərfliklər  də  quruluşca  sadə    və    mürəkkəb  olur.  
Sadə    zərfliklər  nitq  hissələri  ilə (sadə,  düzəltmə    və  
mürəkkəb  sözlərlə) ifadə olunur. Məsələn, Eşitdim kitabxananı 
bura  köçürmüsünüz. (İ.Əfəndiyev)  İkisi də  maraqla  mənə 
baxdı. (İ.Əfəndiyev) Bunların həyata keçirilməsi üçün hələlik 
subay qalmağım lazımdır. (İ.Əfəndiyev)  Mən bu barədə  xeyli 
düşündüm. (İ.Əfəndiyev) və s.  
 Mürəkkəb  zərfliklər  ismi  və  feli  birləşmələrlə  ifadə  
olunur.  Məsələn,   Özbəklərlə dava edən vaxt qoca anasını 
əzabla öldürüblər. (N.Nərimanov) Gürcü bəyi  kürdlərin 
müqabilinə göndərmək üçün çağırtdırmışam.  (N.Nərimanov) 
Gövhərtac  özünü köməksiz gördüyü üçün divara yapışdı. 
(Ə.Haqverdiyev) və s.  
Zərfliklər  də    bir    sözü    ilə    əlaqələnir.  Bu söz  
zərflikdən  əvvəl  işləndikdə  zərfliyə  aid  olur.  Məsələn,  İkisi 
də bir maraqla gözlərini mənə zillədi. (İ.Əfəndiyev)   
Zərfliyin mənaca növləri.  Zərfliklərin  aşağıdakı  
məna  növləri  vardır:  
 1. Tərz  zərfliyi. 
 2. Yer  zərfliyi. 
 3. Zaman  zərfliyi.  
 4. Səbəb  zərfliyi.  
 5. Məqsəd  zərfliyi.  
 6. Kəmiyyət, ölçü, dərəcə  zərfliyi.  
 7. Şərt  zərfliyi.   
8. Qarşılaşdırma  zərfliyi.  
 Tərz  zərflikləri    hərəkətin  icra  tərzini,  bildirərək  
necə?  nə    cür?    nə  tərzdə?  nə  halda?  nə    vəziyyətdə?  nə  
şəkildə?  və  s.      suallardan    birinə  cavab  verir.  Bu  növ   
zərfliklər  tərz  zərfləri,  feli  sifət  və  feli  sifət  tərkibləri,  feli  
bağlama  və  feli  bağlama  tərkibləri  ilə  qoşmalı  isimlər,  
Gülarə  Abdullayeva 
 
 
200
təyini  söz  birləşmələri,  frazeoloji  birləşmələr və s.-lə ifadə 
olunur. Məsələn, Səhərə yaxın dalbadal iki güllə atıldı.(İ. Şıxlı) 
Gündüz vəkillərlə  acıqlı danışırdı. (Ə. Haqverdiyev) Gedib 
qapıda duran fərraşa yavaşdan deyir. (N.Nərimanov) Oğlanlar 
baca-baca gəzərdilər.(İ. Şıxlı) Pakizə qaça-qaça doqqaza çıxdı. 
(İ. Şıxlı) və s.  
Tərz zərflikləri quruluşca sadə və mürəkkəb olur. Sadəsi 
bir leksik vahidlə ifadə olunur. Məsələn, Ona təsəlli vermək özü 
də  iyrənc görünürdü. (N.Nərimanov)  Gülüşə-gülüşə evdən 
çıxdılar. (İ.Şıxlı) və s.   
Mürəkkəb   tərz zərflikləri  ismi  və  feli  birləşmələrlə  
ifadə  olunur. Məsələn, O, gözlərini bağçaya zilləyərək susdu.          
(İ.Əfəndiyev) Gənc çobanlar birlikdə qaranlıqda palçığı 
şappıldada-şappıldada ağıla sarı yüyürdü. (İ.Əfəndiyev) və s.  
Tərz  zərflikləri      həmçinin  müqayisə    və    bənzətmə  
bildirən  kimi,  təki,  tək,  qədər  və  s.  qoşmaların  qoşulduğu  
sözlər  və  birləşmələrlə  də  ifadə  olunur.  Zərfliyin  bu  növü  
müqayisə,  bənzətmə  mənasına  malik  olduğundan,   obrazlılıq  
keyfiyyətləri  ilə  seçilir  və  mühüm  bədiilik  vasitələri  kimi  
çıxış  edir.  Məsələn, Günəbaxan kimi günəşə bax sən, Kölgəyə 
bürünər üz gizlənəndə. (Ə.Kərim) Bu dünyada əbədilik nə var 
ki,  ömür kimi hər şey gəldi-gedərmiş. (N.Kəsəmənli)    
Tərz  zərflikləri  ikinci  tərəfi  halda,  şəkildə,  tərzdə,  
vəziyyətdə    və s.  sözlərdən  ibarət  olan  ismi  və  feli  
birləşmələrlə  ifadə  olunduqda  hərəkətin  tərzini  bildirməklə  
yanaşı,  subyektin  özünün  də  hal-vəziyyətini  bildirir.  
Məsələn,  Gündüz vəkillərlə  acıqlı halda danışırdı.                   
(İ.Əfəndiyev) 
Tərz  zərflikləri   frazeoloji   vahidlərlə  və  necə?  nə  
cür?  nə  şəkildə?  və s.   kimi sual  əvəzlikləri  ilə  də  ifadə  
olunur.  Məsələn,  Onu necə razı sala bildin? (İ.Əfəndiyev) 
Tərz  zərfliklərinin   aşağıdakı  məna  növləri  vardır:   
1.  İşin, hərəkətin icra  tərzini  bildirənlər.  Məsələn,  
Mənim təkidimi gözləmədən nəzərlərini Söyüdlü arxa dikərək 

Müasir  Azərbaycan  dili 
 
 
201 
“Qarabağ maralı”nı oxudu. (İ.Əfəndiyev) O, gözlərini bağçaya 
zilləyərək susdu.  (İ.Əfəndiyev) Gedib qapıda duran fərraşa 
yavaşdan deyir.(N.Nərimanov)  
2.  Hərəkətin  keyfiyyətini  bildirənlər.  Məsələn,  
Onun gözündə hər şey iyrənc görünürdü.   (Ə.Haqverdiyev)     
3.  Müqayisə  bildirənlər.  Məsələn,  O,  baş 
verəcəkləri duyurmuş kimi üzümə baxdı.  (İ.Əfəndiyev)   
4.  İşin  icra  tərzini  və  subyektin  hal  -vəziyyətini  
bildirənlər. Məsələn,  Oğlanlar baca-baca gəzərdilər. (İ.Şıxlı) 
Pakizə qaça-qaça doqqaza çıxdı. (İ.Şıxlı) 
Yer zərfliyi.  Yer zərflikləri   hərəkətin  icra  yerini  və  
ya  əşyanın yerləşdiyi  sahəni,  hərəkətin   istiqamətini,  
başlanğıc və  çıxış  nöqtəsini,  varacağı son nöqtəni, hərəkətin  
keçdiyi  yolu  bildirir.   Bu  zərfliklər   harada?  haraya?  
haradan?  harayacan?  haraya  qədər?  haraya  kimi?   
haradan-haraya? haradan-haraya qədər? hara ilə? 
suallarından  birinə  cavab  verir.  Məsələn,  Gənc çobanlar 
birlikdə qaranlıqda palçığı  şappıldada-şappıldada  ağıla sarı 
yüyürdü.  (İ.Əfəndiyev) Niyə  sən məni  oradan  çıxartdın?      
(Ə.Haqverdiyev)  Bu günlərdə orada Hacı Zeynal adlı bir varlı 
kişi vəfat  eləyibdir. (Ə.Haqverdiyev) Hacı bir-iki addım  irəli 
getdi.  (Ə.Haqverdiyev)   
Yer  zərfliyi  aşağıdakı  nitq  hissələri  və    söz  
birləşmələri ilə  ifadə  olunur:  
 1. Yönlük, yerlik  və    çıxışlıq   hallarında   olan  yer  
zərfləri ilə.  Məsələn,  Nadir  önə keçir və bundan hamı 
ürəklənir. (N.Nərimanov)   Atası onun səsini eşidib  içəriyə 
daxil oldu. (Ə.Haqverdiyev)   
2. Yönlük,  yerlik  və  çıxışlıq  halda  olan  yer   bildirən   
isimlərlə.  Məsələn,   Şuşada  sərrac dükanı  var                                
(Ə.Haqverdiyev) Həyətdə sakitlik idi. (İ.Şıxlı) 
3.  İsmi  birləşmələrlə,  o   cümlədən  ikinci  tərəfi  alt,  
üst,  yan,  böyür,  ara,  iç,  kənar  və  s.    köməkçi  adlardan  
ibarət    olan    ismi    birləşmələrlə. Məsələn,  Arxın qırağında 
Gülarə  Abdullayeva 
 
 
202
yarpız və yabanı  qızılgül kolları bitmişdi. (İ.Əfəndiyev) 
Qoymaram qeyri-millət  İran torpağında baş qaldırsın.          
(N.Nərimanov) 
4.  Hüdud,  məsafə  bildirən  kimi,  qədər,  -dək,  -can
2  
  
-ca
2
 qoşmalarının artırıldığı    məkan  mənalı    sözlər  və  
birləşmələrlə.  Məsələn,  Şəhərə  qədər heç birimiz dinib 
danışmadıq. (İ.Əfəndiyev) Yol boyunca əlvan güllər əkilmişdi. 
5. Birinci  tərəfi  çıxışlıq,  ikinci  tərəfi  yönlük  halda  
olan  (qoşmalı  və  qoşmasız)  birləşmələrlə.  Məsələn,  Evdən 
məktəbə qədər heç birimiz danışmadıq. 
6.  İlə  (-la,-lə)  qoşmalı    məkan  mənalı    sözlər  və  
birləşmələrlə.  Məsələn,  Biz  yenə  dar   cığırla    irəliləyirdik  
(İ.Əfəndiyev).   
7.  Haraya?  harada?  haradan?    sual    əvəzlikləri  ilə.  
Məsələn,  Axı geçənin bu qaranlığında  haraya gedəcəksən?   
(İ.Şıxlı)