Shartli belgilar
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
39-§.
Tabiat ilmining taraqqiy etishi 141 negizida ishlab chiqarishni takomillashtirish muammolari bilan shug‘ullanar edi. Fanning taraqqiy etishi olamning birligi haqidagi g‘oyani ilgari surdi va, ikkinchidan, olam to‘g‘risidagi bilimlarimiz nisbiydir, degan konsepsiyaga olib keldi. Matematika sohasida buyuk kashfiyotlar rus olimi N.I. Lobachevskiy, italyan olimi Y. Beltrami, Avstriya matematigi D. Gilbert va boshqa olimlarning nomlari bilan bog‘liqdir. Rus olimi N.Y. Jukovskiy 1904-yilda shunday kashfiyot qildiki, bu kashfiyot hozirgi zamon aerodinamikasining taraqqiyoti uchun asos bo‘ldi. Bu qanotning ko‘tarish kuchini aniqlash formulasi edi. 1895-yilda nemis olimi V. Rentgen turli predmetlarni turli darajada teshib o‘ta oladigan ko‘zga ko‘rinmas nurlar mavjudligini aniqladi. Elektromagnit to‘lqinlarining bu nuri „Rentgen nurlari“ degan nom oldi. Bu nurlardan tibbiyot va texnikada keng foyda- lanila boshlandi. V. Rentgenga Nobel mukofoti berildi. Har ikkala holda ham nur chiqarish uchun impulslar sun’iy ravishda berilar va odam istagan daqiqada radiouzatgich yoki Rentgen apparatining ishini to‘xtatib ish jarayoni uchun energiya olar edi. Lekin bu nurlanishning fizik tabiati qanday? U modda- ning tuzilishi bilan qanday bog‘langan? Bu savollarga faqat moddaning eng mayda zarralarini tekshirish yo‘li bilangina javob berish mumkin edi. Atomlar ana shunday zarralar edi. Ularni yanada chuqurroq o‘rganishga rus olimi D.I. Mendeleyev asos soldi. U 1869-yildayoq barcha kimyoviy elementlarning atom og‘irliklari o‘rtasidagi bog‘liqlik mavjudligini kashf etdi va munta- zam davriy sistemani yaratdi, bu sistema uning nomi bilan ataldi. Atomning ichki strukturasiga kirib borish nurlanishni o‘rganish bilan bog‘liq edi. Fransuz fizigi A. Bekkerel bu hodisani o‘rganar ekan, uran atomlari yaqin joyda turgan jismlardan o‘tib ketadigan nurlarni o‘z-o‘zidan chiqarishini aniqladi. Navbatdagi qadamni Pa- rijda M. Sklodovskaya-Kyuri tashladi. Tajribalar jarayonida u o‘z- o‘zidan nur chiqarish faqat uran atomlarigagina xos emas, degan xulosaga keldi. Muayyan atomlarning bu xususiyatini u radio- aktivlik deb atadi. U eri — atoqli fransuz fizigi P. Kyuri bilan birgalikda ba’zi radioaktiv elementlar uranga qaraganda intensivroq nur chiqarishini isbot qilishga muvaffaq bo‘ldi. Er-xotin Kyurilar ikkita ana shunday elementni ajratishga muvaffaq bo‘ldilar. Bu elementlar poloniy (M. Sklodovskaya-Kyurining vatani sharafiga, chunki u Polshadan edi) va radiy (ya’ni nurlanuvchi) deb ataldi. Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|