Söz köNLÜMÜ QƏLƏm etdi (publiSİSTİk düŞÜNCƏLƏR)

11.11.2009 
MƏTBƏX DÖYÜŞLƏRİ – XALQIMIZIN 
BİŞ-DÜŞLƏRİ
 
“Sizi deyib gəlmişəm, ey mənim 
müsəlman bacı və qardaşlarım…” 
 Cəlil Məmmədquluzadə
Televiziya  həyatımıza  daxil  olan  gündən,  demək  olar  ki,  radionu, 
kino-teatrı,  mütaliəni  kölgədə  qoyub,  amma  bizim  gənclik  dövrümüzdə 
televiziyanın  elə  də  böyük  imkanı  yox  idi.  Azərbaycan  televiziyasında 
sovet vaxtının siyasi ab-havası kəskin şəkildə vəsf olunurdu. Az bir hissəsi 
isə  kinonu,  musiqili-bədii  verilişləri  əhatə  edirdi.  Müstəqilliyimizi  qa-
zanandan  sonra  dünyaya  hərtərəfli  çıxış  imkanı  yarandı.  Mobil  telefon, 
kompüter, internet, radio, müasir televiziya sahəsində cövlan edən saysız-
hesabsız telekanallar… Ölkəmizdə də dövlət televiziyasından başqa bir çox 
müstəqil  telekanallar  günümüzün  gerçəkliklərini  əks  etdirməyə  başladı. 
Müasir  zəmanəmizdə  insan  mənəviyyatının  təkmilləşməsində  televiziya 
öncül rol oynamaqdadır. Hər kəs evində otura-otura dünyanın hər yerindən 
xəbər  tutmaq,  ömründə  eşitmədiyi  və  üzünü  görmədiyi  adam  haqqında 
məlumatlanmaq  və  onu  seyr  etmək  şərəfinə  nail  olur.  Televiziya  bir 
həftənin içində alim olmayanı alim, şair olmayanı şair, müğənni olmayanı 
müğənni etmək qüdrətinə malikdir və yaxud əksinə. Ona görə televiziyanın 
həyatımızda  oynadığı  rol  heç  nəylə  ölçülmür  və  bu  rol  danılmazdır.  O, 
insanın  ruhunun  və  mənəviyyatının  təkmilləşməsində  əvəzolunmaz  bir 
vasitəyə çevrilib. Əslində saatlarla ekran qarşısında oturub ona aludə olmaq 
insanın psixi durumunda qarşısıalınmaz çətinliklər yaradır. Beyin yorulur, 
insan özünü halsız və xəstəhal hiss edir. Heç bir işin qulpundan yapışmaq 
istəmir, hətta adamda baş ağrıları, ürək sıxıntıları, mənəvi yorğunluq yaradır. 

---

72
Ümumiyyətlə, heç nəyə həddindən çox aludə olmaq lazım deyil. Hər şey 
qədərincə olanda insana gözlənilməz problemlər yaratmır. Televiziyanın 
reklam gücü o qədər geniş və əhatəlidir ki, o, insanları asanlıqla öz təsiri 
altına  sala  bilir.  İradəsi  zəif  adamlar  isə  bu  təsir  gücündən  heç  çıxa  da 
bilmir. Kompüter, əgər müasir zəmanənin əvəzolunmaz, heyrətedici kəşfi 
sayılsa da, ancaq o da kütləvilik baxımından televiziyanın yerini vermir. 
Televiziya  məişətimizə  daxil  olandan,  hətta  radionu,  mütaliəni  kölgədə 
qoydu.  Bütün  bunlara  rəğmən  ekran  aludəçilərinin  sayı  milyonlarladır. 
Müstəqilliyimizi  qazanmaq  bizə  qürur,  əvəzolunmaz  səadət  bəxş  edib. 
Keçmiş quruluş, sovet qayda-qanunları iflasa uğradı, sanki dəhşətli bir sel 
oldu, bu sel özüylə qabağına nə çıxdısa hər şeyi götürüb gəldi. Həyatımızın 
hər sahəsində xoşagəlməz hallar baş versə də inkişaf da duyulmaqdadır. Bu 
xoşagəlməz hallar elə həyatımızın güzgüsü olan telekanallarda da tüğyan 
edir. Bütün günü əttökən şou layihələr adamın əməlli-başlı zəhləsini aparır. 
Özəl telekanallarda biz daha nələrlə üzləşmirik? Reklam xatirinə dəyərsiz, 
mənəviyyatımızı aşağılayan verilişlərin, falçıların, baxıcıların, serialların, 
aşağı səviyyəli insanların ailədaxili problemlərinin ekran nümayişi, oxuya 
bilməyən  müğənnilərin,  şeirdən,  şeriyyətdən  başı  çıxmayan  dırnaqarası 
şairlərin, bir sözlə, çulğalanan meyxanaçıların özəl kanallarda at oynatması 
adamda  vallah,  billah  ikrah  hissi  oyadır.  Düşünürsən  o  boyda  Müslüm 
Maqomayev, Bülbül, Rəşid Behbudov, Şövkət Ələkbərova, Sara Qədimova, 
Rübabə  Muradova,  səsinin  sədası  hələ  də  qulaqlarımızda  qalmış  Akif 
İslamzadə, Zeynəb Xanlarova kimi musiqi nəhəngləri yetirmiş bu ölkə, bu 
xalq niyə birdən-birə belə kasadlaşıb? Səhərdən axşama, axşamdan səhərə 
qədər oxuya bilməyənlər, necə deyərlər, istedadı olmayanlar telekanallarda 
lövbər salıb. Az qalıb ki, bütün millət müğənni, şair, yazıçı və jurnalist ol-
sun. Kimi əlinə mikrofon, kimi isə əlinə qələm-kağız götürüb Azərbaycan 
insanının, Azərbaycan gəncinin mənəviyyatını korlamaqla məşğuldur.
Telekanallarda  baş  alıb  gedən  yemək-içmək  şoularının  üstündə  isə 
məxsusi dayanmaq istərdim. Bu mətbəx döyüşləri bütünlükdə özəl tele-
kanalların  bir  çoxunu  işğal  edib. Adama  elə  gəlir  ki,  bu  ölkədə  insanın 
yemək-içməkdən  başqa  dərdi-səri  yoxdur.  Əməlli-başlı  tele-kanallarda 
mətbəx  döyüşləri  gedir.  Cürbəcür  təamlarla  dolu  süfrələr  adama  şadlıq 
evlərindəki  hay-küyü,  qulaq  batıran  mənzərəni  xatırladır.  Bərbəzəkli 
mən zillər, bahalı qab-qaşıqla bəzədilmiş və əhalinin ac təbəqəsinin çox-
dan  üzünə  həsrət  qaldığı  yemək-içmək  yarışması  televiziyadan  bu 

---

73
bədbəxt,  bəxti  kəm  insanlara  acıq  verir.  Guya  onlar  ərə  getməyə  ha-
zırlaşan  qızlarımıza  xörək  bişirmək,  süfrə  açmaq,  bir  sözlə,  evdarlıq 
dərsi keçirlər... Xalqımızın elə adət-ənənələri var ki, dünya durduqca öz 
keyfiyyət və kəmiyyətini itirməyəcək. Ruhumuzun qida mənbəyidir. Elə 
biş-düşümüz,  yəni  süfrəylə  bağlı  nemətlərimiz  də  bu  qida  mənbəyinə 
daxildir. Adətimizə  görə,  bişən  xörəyin  iyi  ətrafa  yayılıbsa,  mütləq  on-
dan  yaxın  qonum-qonşuya  daddırardılar,  əks  halda  bu  günah  sayılardı. 
Əgər buna maddi imkan yoxdursa onu aləmə faş etməzdilər. Sakitcə səhər 
yeməyi, nahar, şam edərdilər və yemək mərasimi pünhan bir iş sayılardı, 
amma bu gün tele-kanallarda mətbəx döyüşləri, yemək prosesinin şouya 
çevrilməsi,  yemək  zamanı  bayağı  didişmələr,  çəkişmələr,  qulaqbatırıcı 
yüngül  gülüşlər,  hətta  yeməyin  içindən  çıxan  tükü  tamaşaçının  gözünə 
soxmaq, göz yaşları, küsüb yemək süfrəsini tərk etmək və bir çox buna 
bənzər hallar ikrah doğurur. Görəsən, bu layihələrlə özlərinin “istedadını” 
tamaşaçı qarşısında nümayiş etdirənlər bilmirmi ki, süfrədə reklam olu-
nan o təamların çoxunun üzünə adamlarımızın bəziləri həsrətdirlər. Yalnız 
bəlkə yatanda yuxuda görürlər. Axı heç işləməyən və yaxud az təminatlı 
ailələr  var  ki,  aylarla  ət,  balıq,  toyuq  üzünə  həsrətdirlər.  Evində  soğan 
suyu  bişəndə  sevinirlər.  Bizim  dırnaqarası  istedadlı  tele-aparıcılarımız 
isə mətbəx şoularını kanallara çıxarmağı böyük kəşf sayır. Necə deyərlər, 
kasıb  təbəqənin  ağzının  suyunu  axıtmağı  özlərinin  məqsədi  seçirlər. 
Allah  bərəkətinə  bu  cür  yüngül  münasibət  bəsləmək  nədən  xəbər  verir: 
mənəviyyatdan  və  ya  mənəviyyatsızlıqdan?!  Bu  mətbəx  döyüşləri  bizə 
nəyi aşılayır? Bəla burasındadır ki, adına “yarışma” deyilən bu üzdəniraq 
şoulara  şəxsiyyətlərinə  hörmət,  izzət  bəslədiyimiz  əsl  sənət  adamları  da 
qatılır. Axı biz başa düşə bilmirik, evinin içini, əşyalarını, yemək-içməyini 
camaata reklam edənlər nə məqsəd güdürlər? Bununla gündəmdəmi qa-
lmaq istəyirlər? Belə gündəmdəmi qalarlar? Onlar bilmirlərmi ki, xalqın 
gözündə  kiçilirlər,  özlərini  gözdən,  nəzərdən  salırlar,  adiləşirlər.  Bizə 
onların sənəti və yaxud ev-eşiyi, zinət əşyaları, biş-düşümü lazımdır? Axı 
sənət olan yerdə bütün bunlara nə hacət?.. Biz bu kimi dərdlərimizin bir 
parasını  qələmə  aldıq,  amanı  ürək  yaxır,  Allah  yamanından  saxlasın… 
Amin! 
 15.11.2009

---