Söz köNLÜMÜ QƏLƏm etdi (publiSİSTİk düŞÜNCƏLƏR)

09.07.2009 

---

58
ALBAN ABİDƏLƏRİ KEÇMİŞİMİZİN 
  YADİGARI VƏ YAXUD 
 ÖLÜ TARİXİMİZİN BƏLALARI
Qafqaz  Albaniyası  e
ramızdan  əvvəl  təqribən  III-IV  əsrlərdə 
for   malaşmış,  eramızın  VIII  əsrində  Ərəb  xilafəti  tərəfindən  işğal 
edilmişdir.  Paytaxtı  əvvəlcə  Qəbələ,  sonra  isə  Bərdə  şəhərləri  ol-
muşdur. Eramızın IV əsrində xristian dinini rəsmi dövlət dini elan 
edən Alban  dövləti  mövcudluğunun  sonuna  qədər  bu  və  ya  digər 
dərə  cədə  xristian  ideologiyasının  təsir  dairəsində  olmuşdur.  VII 
əsr də torpaqlarımız ərəb işğalına məruz qalandan sonar islam dini 
ərazimizdə geniş şəkildə yayılmağa başlamışdı.
Bu günə qədər xalqımızın yaddaşında kök salmış Cavanşir adı 
da  elə  alban  hökmdarlarından  birinin  adı  idi.  Daimi  yaşadıqları 
yer   ləri  bilinməyən  ermənilər  hind-avropa  dil  qrupuna
  mənsub, 
bir  ərazidən  digər  əraziyə  keçməklə  köçəri  həyat  sürmüş  xalqdır,  hətta 
onların öz alimlərinin yazdıqlarından da bəlli olur ki, bu xalqın qədimdən 
nə dəqiq yeri, nə də məkanı olub. Onlar qaraçıların həyatına bənzər bir 
ömür  yaşamışlar  və  indi  də  yaşamaqdadırlar.  Günü  bu  gün  də  erməni-
haylar Rusiyanın himayədarlığı və işğalı nəticəsində zəbt etdikləri azəri 
torpaqlarında da özlərini doğma hiss etmirlər, çünki onların tarixdən nə 
dövlətçilik, nə də torpağa bağlılıq sevgiləri olub. Tarixdə Erməniyyə adı 
ilə tanınmış dövlətdə ermənilər yaşamayıb, çünki onlar heç zaman oturaq 
həyat  sürməyiblər,  bir  yerdən  başqa  yerə  azuqə,  pul-para  ardınca  köç 
etməklə dünyanın haqqı bilər tarixçilərinə bəlli bir ömür yaşamışlar. Bu 
gün  bizim  əzəli  torpaqlarımız  üstündə  qurulmuş  indiki  Ermənistan  bir 
dövlət kimi süqut etsə, bu xalq uf demədən dünyanın hər yerinə köç edib 
gedəcək. Onları nə vətən, nə də torpaq hissi yandıracaq, çünki bu hiss on-
larda heç bir zaman olmayıb. Dünyanın elə bir ölkəsini tapmazsan ki, orda 
ermənilər yaşamasın, eynilə qaraçılar kimi. 
İslam  dini  ölkəmizdə  yayıldıqdan  sonra  xalqın  əksər  hissəsi  müsəl-
mançılığı  qəbul  etdi.  Tarixi  alban  abidələri  və  məzarlıqları  yavaş-yavaş 
islama inanc bağlamış xalqın mənəviyyatına yadlaşdı, amma xristian al-
banlarla qan qohumluğu və islami inancla bağlı səmavi dinlərin toxunul-
mazlığına görə müsəlman insanlarımız nə bu məbədlərə xain gözlə baxdılar, 

---

59
nə də məzarlıqlara.. Xristianlıqda qalan alban əsilli insanlar isə məbədlərdə 
ibadətlərini davam etdirdilər. Ermənilər bu yerlərə ayaq basana qədər… 
Biabırçı və fəlakət gətirmiş məlum 1813-cü il “Gülüstan” və 1828-ci il 
“Türkmənçay”  İran-Rusiya  sülh  müqavilələrindən  sonra  ruslar  bu  ikiüzlü 
ermənilərdən  işğal  etdikləri  Azərbaycan  torpaqlarında  sipər  kimi  istifadə 
etdilər. Tarixi mənbələrdə göstərilir ki, 200 nəfər erməni ailəsini ruslar İrandan 
gətirib bu ərazilərdə yerləşdirdilər. Ruslar tərəfindən bu ərazilərə köçürülmüş 
ermənilər azlıqda qalmış xristian alban-azərbaycanlıların kilsələrindən istifadə 
etməyə başladılar. Yəni xristian albanlarla bir yerdə ibadət etdilər. Xristian al-
ban əhali ilə sözləri düz gəlməyəndə isə bu əhali ilə aralarında toqquşmalar 
olurdu.  Köhnədən  vərdiş  etdikləri  terror  üsulu  ilə  onları  öz  yollarından 
götürürdülər. Sonradan isə bu məbədləri də, xristian əhalinin özünü də və bu 
əhaliyə məxsus məzarlıqları da yavaş-yavaş özününküləşdirdilər. Yəni bir xalq 
məsəlində deyildiyi kimi “yersiz gəldi, yerli qaç” prinsipini məqsədli şəkildə 
həyata keçirməyə başladılar. Bəlkə elə bu xalq məsəli də vəhşi ermənilər bu 
torpağa ayaq basandan sonra yaranıb… 
Ürəyinin qapısını qonağa açıq qoyan xalqımız bu fitnəkar düşmənin iç 
üzünü heç zaman dərindən duya bilməmişdir. Təxminən 1964\65-ci illər 
idi. Mən doğulduğum Tağay kəndində səkkizillik məktəbdə oxuyurdum. 
Dəvəçi-Siyəzən  ərazisində,  ümumiyyətlə,  ermənilər  yaşamayıblar.  Bakı 
bizim bölgəyə yaxın olduğu üçün tez-tez paytaxtdan kəndimizə “volqa” 
maşınla  ermənilər  gələrdi.  Deyirdilər  ki,  onlar  qəbiristanlıq  ərazisində 
duza  qoymaq  üçün  bir  yeməli  bitki  var  onu  dərirlər.  Kənddən  bir  az 
kənarda dənizə sarı bizim qəbiristanlığımız yerləşirdi. Bu qəbiristanlıq təzə 
qəbiristanlıq adlanırdı. Köhnə qəbiristanlıq da təzə qəbiristanlığa yaxın idi. 
Köhnə qəbiristanlığın məzarlarının başdaşıları dağılıb 1918-ci il erməni-
rus basqınları zamanı tamamilə məhv olmuşdu, təkcə 2-3 məzar daşından 
başqa. Bu məzar daşlarının üstündə bizim başa düşmədiyimiz dildə hərflər 
və  xaç  işarəsi  var  idi.  Görünür,  islam  dininin  bu  ərazidə  yayılmasından 
sonra əski xaç məzarlıqdan ayrı təzə müsəlman qəbiristanlığı salınmışdı. 
Biz həmişə dəniz yoluyla yay aylarında Xəzərə gedəndə bu məzarlar da 
sanki bizə miskin-miskin baxardılar. Sonralar kəndə duza qoymaq üçün 
tərə  yığmağa  gələn  ermənilər  bu  xaç  daşları  da  özləriylə  tədqiq  etmək 
bəhanəsilə harasa apardılar… O yer isə hələ də köhnə qəbiristanlıq adıyla 
durur. Günü bugün də o yer öz məhzun görünüşü ilə adamı qüssələndirir. O 
zamanlar Sovetlər İttifaqının kəsəkəs vaxtları idi. Biz o vaxtın uşaqları isə 

---

60
rus tarixini öz tariximizdən yaxşı bilirdik, çünki doğma vətənimizin tarixi 
biz məktəblilərə dırnaqarası keçilirdi. 
Uzun  illər  bundan  öncə  olmuş  bir  hadisəni  də  dəyərli  oxucuların 
diq  qətinə  yetirmək  istəyirəm.  Çünki  bu  hadisənin  özüm  də  iştirakçısı 
olmuşdum.  1975-ci  il  idi.  Mən  universitetə  qəbul  olmamışdan  qabaq 
Bakıda  tikiş  fabrikində  tikişçi  işləyirdim.  Başdan-başa  qadın  qüvvəsilə 
köklənmiş  fabrikdə  müxtəlif  millətlərin  qadınları  işləyirdi,  o  cümlədən 
ermənilər də.  
Dördüncü sexdə tikiş maşınları sırayla düzülmüşdü. Birinci sırada iki 
qadın tikiş maşınlarını idarə edirdi. Heç vəchlə bir-birilə yola getmirdilər. 
Bu  qadınların  biri  Qarabağın  xristian  azərbaycanlısı  Gülçöhrə  (bunu 
son radan  özü  elan  edəndən  sonra  bildim),  digəri  isə  əsli  hay-erməni 
Raya  idi.  Demək  olar  ki,  iş  zamanı  daim  dava-dalaş  salardılar.  Bir  gün 
arala rında  dəhşətli  dava  qopdu.  Mən  bu  dava-dalaşa  dözməyib  onlara 
yaxınlaşdım, xasiyyətcə mehriban olan Gülçöhrəyə sual verdim niyə siz 
bir-birinizlə yola getmirsiz? Deyirlər ermənilər bir-biriylə can deyib can 
eşidirlər, bəs aranızda bu nə ixtilafdır?! Həddindən artıq əsəbiləşib gözləri 
həlqəsindən çıxmış Gülçöhrə ağlaya-ağlaya dedi: “Mən erməni deyiləm, 
mənim yeddi arxadan dönənim Qarabağda doğulub, mən qarabağlı xris-
tian  azərbaycanlıyam,  ermənilər  bizim  kilsələrimizi,  əlifbamızı,  tarixi-
mizi,  musiqimizi,  torpağımızı,  bütünlükdə  varlığımızı  oğurlayıb.  Onlar 
bizi  heç  zaman  xoşlamırlar,  hətta  qızlarımızı  da  ərə  getmək  adı  ilə  alıb 
Ermənistana aparırlar və beş-altı aydan sonra qaytarıb başımıza vururlar 
ki, bəs siz türklərin artığısız. Sizdən bizə yar olmaz. Biz alban əsilli xris-
tian azərbaycanlıyıq. Neçə yüz ildir erməni işğalının və böhtanın basqıları 
altında inləyirik. Allah yer üzündən ya erməniləri, ya da bizi yox eləsin… 
Bizimlə sizin qanımız, kökümüz birdir. Aramıza qan düşmənçiliyini salan 
da bu məkrli ermənilərdir. İndi biz tək qalmışıq, nə bizi murdar ermənilər, 
nə də canı-qanı bir azərbaycanlılar sevir. Bu murdar, qaraçı ermənilərin 
ucbatından…”  Açığını  deyim  ki,  mən  alban  əsilli  xristian  Gülçöhrənin 
dilindən  bu  sözləri  eşidəndə  alban  tariximiz  barədə  heç  bir  məlumatım 
yox idi. Maraq məni götürdü, tez gözlərimin qabağına kəndimizin kəna-
rında  olan  xristian  köhnə  qəbiristanlıq  və  Dəvəçinin  ucqar  dağ  kəndi 
Zeyvə  ilə  üzbəüz  yerləşmiş  Kilvar  kəndi  gəldi.  Bizim  kəndin  də  köhnə 
qəbiristanlığından  başdaşıları  ermənilər  tədqiqat  adı  ilə  aparmışdılar  və 
ərazimizdə  yeganə  xristian  kəndi  olan  Kilvar  əhalisinə  camaat  erməni 

---

61
desə də, kilvarlılar özlərini heç zaman erməni adlandırmırdılar. Onlar öz 
aralarında bir-birinə udin deyirdilər. Baxmayaraq ki, xristian idilər, adları 
da bizim adlara bənzəyirdi. Hətta o kənddən Səriyyə adında bir rəfiqəm 
var idi. O söyləyirdi ki, ermənilər Bakıdan onların kəndinə tez-tez qonaq 
gəlirdi.  Kilsələrində  olan  tarixi  sənədləri  də  özlərilə  bahəm  götürüb 
aparmışdılar. 1988-ci il hadisələri başlayan zaman həmin Kilvar kəndinin 
camaatı da Rusiyaya köç etdilər. 
Adətən bizim xalqda nədənsə öz tarixinə, öz tarixi abidələrinə bir biga-
nəlik var. Özü də bu biganəlik ziyalılarımızdan tutmuş ən adi insanımıza 
qədər hamıda özünü büruzə verir. Bizim əsasən dövlətimiz evimizin içi, 
oradakı insanların sayı, imkan olduqca yığdığımız var, sərvət, dəbdəbəli ev 
əşyaları, bərbəzəkli zinət, yemək-içməkdir. Hərdən mənə elə gəlir ki, biz 
yaşamaq üçün yemirik, yemək üçün yaşayırıq. Bu, hər gün telekanallarda 
baş  alıb  gedən  yemək-içmək  şoularında  da  özünü  büruzə  verməkdədir. 
Heç biz torpaqlarının iyirmi faizi işğal altında olan ölkənin vətəndaşlarına 
oxşamırıq. Eh, deyəsən bizə heç torpaq da lazım deyil. Xalq şairlərimizdən 
biri yazmışdı ki, hara sənin üçün yaxşıdırsa, ora vətəndir. Görürsüz də biz 
şairlər necə beynəlmiləl fikirli insanlarıq. Bura olmasın, ora olsun. Təki 
qarnımız  tox,  cibimiz  dolu  olsun.  Ordan  qovarlar  bura  gedərik,  burdan 
qovarlar ora gedərik. 
Hələ uşaq vaxtlarımdan uca dağlar başından kəndimizə boylanan Çı-
raqqala uçulub-dağılmağa doğru getməkdədir, amma bu tarixi qalanın düz 
qulağının dibində dəbdəbəli bina tikilib. Bir az o tərəfdə isə müalicəxana 
fəaliyyət göstərir. Burda kef məclisləri qurulur, əmliklər kəsilir, uzaq tar-
iximizin yadigarı olan Çıraqqala isə məhzun-məlul, daş-daş ələnə-ələnə bi-
zim biganəliyimizin önündə hönkür-hönkür göz yaşı tökür. Tarix arxasında 
goru çatlamış şahlarına ağı deyə-deyə... Bu gün işğal altındakıları demirəm, 
onların taleyi hamımıza bəllidir, işğal altında olmayan neçə-neçə qala və 
məbədlərimiz  bu  ağrılı  taleyi  yaşamağa  məhkumdur.  Biz  isə  özümüzə 
saysız-hesabsız imarətlər yapır, köhnə qalalara oxşar yeni daşlarla qala-
lar tikir, amma keçmişimizin əbədi sükutuna qapılmış tarixi abidələrimiz 
bizim biganəliyimizlə barışıb öz acı taleyini yaşamağa məhkum olub. Bu 
məhkumluğun acısını isə biz  özümüz həm dünən, həm bu  gün,  həm də 
sabah çəkəcəyik.
Universitetdə  oxuyarkən  kirayədə  qalan  tələbə  qızların  olduğu  evə 
qonaq getmişdim. Evin sahibələri iki yəhudi əsilli yaşları səksəni haqlamış 

---

62
bacılar  idi.  Bu  bacılar  Bakının  qədim  binalarının  birində  ikinci  qatda 
yaşayırdılar. Yeddi, səkkiz otaqdan ibarət bu mənzildə döşəmədən tavana 
qədər qalaq-qalaq kitablar yığılmışdı. Kitabların çoxu da tarixlə bağlı idi 
və bu kitabxanada bizim alban tariximizlə bağlı neçə-neçə kitablar dil açıb 
keçmişimizi haraylayırdı. Erməni, yəhudi evlərində tarixi kitablar qalaqla-
nanda bizim evlərdə isə çex büllurları, xarici mebellər adama gəl-gəl deyir-
di. Bu gün bizim əlimizə pul düşəndə bahalı əşya alırıq, kitab yox, halbuki 
kitab bu bahalı əşyalardan neçə dəfə ucuzdur. Dünyadan köçmüşlərimizin 
qəbirlərini  fürsət  düşdükcə  bahalı  mərmərlərlə  bəzəyirik,  amma  bir 
manatımızı belə tarixi abidələrimizin bərpasına qoymuruq. Axı bayaq qeyd 
etdim ki, bizim vətənimiz evimizin içidir. Evimizdən kənar bizə yaddır, 
zibilləyə də bilərik, ağaclarını kəsə də bilərik, təbiətini çirkləndirə də. Axı 
bizə nə?!
2007-ci  ildə  əlimə  əsli  şotland  Amerika  yazıçısı  Səmuel  A.Uimzin 
“Ermənistan  terrorçu  “xristian”  ölkənin  gizliləri”  kitabı  keçmişdi.  Daha 
doğrusu,  bu  kitabı  mənə  Azərbaycan  Dillər  Universitetinin  müəllimi 
Məhəmməd müəllim bir tədbirdə bağışlamışdı. Bəri başdan Məhəmməd 
müəllimə  bu  qənirsiz  bəxşişə  görə  və  bu  kitabı  ingiliscədən  dilimizə 
çevirən  həmin  ali  təhsil  ocağının  müəllimi  Zeydulla  müəllim  Ağayevə 
öz  minnətdarlığımı  bildirirəm. Ağrılı  tariximizlə  bağlı  dəyəri  heç  nəylə 
ölçülməyən  belə  qiymətli  kitabı  bizim  dilimizə  tərcümə  etdiyi  üçün… 
Allah belə ziyalılarımızı həmişə öz nəzər-diqqətində saxlasın və hifz etsin. 
344 səhifəlik kitabı mən necə deyərlər birnəfəsə, dincəlmədən oxudum. 
Kitabın səhifələrini həyəcansız oxumaq mümkün deyil. Kitab məni o qədər 
həyəcanlandırdı ki, mən kitabın təsirilə bu insanpərvər müəllifin şərəfinə 
“Erməni fitvasını dünyaya faş eyləmisən” şerini yazdım. Kitab başdan-başa 
erməni  adlı  millətə  mühakimə  üsulunda  qurulub.  Ermənilərin qaraçı  bir 
qövm olduğunu – onların nə əlifbası, nə tarixi torpaqlarının olmamasından 
bəhs  edir.  Hazırda  işlətdikləri  əlifbanın  alban  əlifbasının  dəyişdirilmiş 
forması  olduğundan  danışılır,  hətta  xristian  inanclarının  da  olmadığı  bu 
dini zahirdə işlətdikləri və əslində “vahan” adlı bir inanca qulluq etdikləri, 
rusların vasitəsilə Qafqaza ayaq qoyduqları gündən bu əzəmətli, qeyrətli 
diyarı  qan  çanağına  döndərdiklərindən  bəhs  edilir.  Azərbaycanın  şimal 
hissəsində  alban  çarlığının  və  bu  çarlığın  süqutundan  sonra  qalan  xaç 
abidə və məzarıstanların ermənilər tərəfindən mənimsənilməsi, Türkləri-
osmanlıları şərləməsi, yalançı aprel qırğınını dünyanın beyninə yeritmək 

---

63
və Türkiyədən  ömürlük  yal  diləmək  istəkləri,  xristianlıq  pərdəsi  altında 
xaç inancında olan ölkələrdən pul dilənə-dilənə yaşayan ermənilərin iyrənc 
sifətləri bu kitabda ifşa olunur. Kitabda ermənilər tənbəl, ağır işlərdən qa-
çan, onun-bunun hesabına yaşayan bir millət kimi kəskin tənqid atəşinə tu-
tulur və onları dəstəkləyən xristian dövlətləri də bu şər yoldan əl çəkməyə, 
haqqın, ədalətin tərəfində olmağa çağırılır. Kitab Amerikada çap olunan-
dan bir ay sonra müəllif müəmmalı şəkildə vəfat etmişdir. Mən imkanlı 
şəxslərimizin yerinə olsaydım bu kitabı cahanın məşhur dillərində mily-
onlarla tirajla buraxar və dünyanın hər yerinə yayardım. Heyif ki, Allah 
mənə belə bir imkanı nəsib etməyib, amma onu deyim bu kitab ermənilərin 
xeyrinə  yazılsaydı,  onlar  mənim  dediyim  kimi  də  edərdilər.  Biz  həmişə 
fil  qulağında  yatmağı  xoşlayan  bir  xalqıq.  Rus  tarixçisi  Lev  Qumilevin 
sözü  olmasın  lap  qocalıb  tarix  səhnəsindən  çıxmağa  hazırlaşan  xalqlara 
bənzəyirik… 
Ona  görə  müstəqilliyimizin  varlığının  tarixini  sübut  edən  himnimi-
zin  gah  sözləri,  gah  musiqisi  bizlərə  uzun  görünür,  hətta  səslənəndə 
dodağımızı belə tərpətməyi bəzən özümüzə rəva bulmuruq. Məşhur “Sarı 
gəlin” xalq mahnısını ermənilər özününküləşdirib və bizlərdən bəzilərimiz 
də elə güman edirik ki, elə bu mahnı hayların boyuna biçilib. Sizlərə və 
bizlərə sual edirəm sarışın, yaşıl göz, göy göz erməniyə nə vaxt və harada 
rast gəlmisiz? Görünüş baxımdan ermənilər qaraşın, qara və ya qəhvəyi 
gözlü  olurlar.  Sarı  saç,  ağ  bəniz,  yaşıl  və  göy  gözlər  əslən  qafqazlılara 
məxsusdur. Qanımızın ərəblərlə qarışmasına baxmayaraq həm bizim – yəni 
Azərbaycanın başqa bölgələrindən olanların arasında, həm də müsəlman 
qarabağlıların arasında istənilən qədər sarışın, göy və yaşıl gözlü adam-
lara rast gəlmək olur. Həmçinin qafqazda türk əsilli tayfalar lap qədimdən 
olub. Yaşlı bir qaqauzun dilindən eşitmişəm ki, onlar çox-çox əvvəllər qa-
fqazda  yaşayıblar.  İslam  dininin  Qafqazda  yayılmasıyla  əlaqədar  olaraq 
onlar xristian dinində olduqları üçün bu ölkəni tərk edib Moldova ərazisinə 
getmişdilər.  İndi  də  qaqauzlar  dil  və  qan  qohumluğuyla  əlaqədar  bizi 
özlərinə çox yaxın hesab edirlər. 
Naxçıvandan  üzü  bəri  islamdan  qabaqkı  tariximizi  bizə  birər-birər 
pıçıldayan alban abidələrmiz, qəbiristanlıqlarda paramparça keçmişimizin, 
oğurlanmış xaç başdaşılarımız yaralanmış susqun və baxımsız görkəmlərilə 
bizləri haraylayır. Deyir, ey din ayrı soydaşlarım, qandaşlarım, gəlin başı-
mızı  tumarlayın,  üstümüzdən  min  illər  əsən  xəzan  yellərinin  naləsini 

---

64
dinləyin,  ahımızı  duyub,  barı  bir  dəm  bizim  təki  inləyin. Axı  biz  sizin 
keçmişinizin yadigarlarıyıq. Axı millətin kimliyi onun başı bəlalı tarixindən 
o tarixin torpaqda qoyduğu izlərdən keçir. Bu izlər torpaq altda və üstdə qa-
lan xaraba şəhərlər, qalalar, uzaq keçmişimizin küp qəbirləri, zərdüştlüyün, 
xristianlığın abidələridir. Axı bizim ulularımız yeddinci əsrdən yox, çox-
çox öncələrdən bu torpaqların sakinləridir. Axı heç bir millətin tarixi onun 
dini ilə ölçülmür. Axı biz, bu məmləkətin sakinləri dünya xalqlarında olduğu 
kimi neçə-neçə inanclardan keçib bu günümüzə gəlib çıxmışıq. Kimi xris-
tian, kimi zərdüşt, kimi müsəlman kimi və sair. Öz tarixini göz bəbəyi kimi 
qoruyanlar tarix səhnəsində at oynadıblar. Allah bu hissi bizdə güclü et-
sin. Milli Məclisdə bəzi millət vəkilləri kimi deməyək ki, Naxçıvanda hər 
daşın altından bir xaç çıxır. Əzizlərim, o xaçlar bizim özümüzə məxsusdur. 
Dünənini danan xalqın sabahı da olmaz. Bunu biz hamımız bir nəfər kimi 
anlasaq, bununla biz xaçpərəstliyi yox, tariximizi hifz etmiş oluruq. Tarix 
isə onu qoruyanlardan və hifz edənlərdən başlayır, çünki tarixi qoruyanlar 
keçmişin sirli sandığının sehrli açarını öz ağlı, düşüncəsi, biliyi, ziyalılığı, 
milli qüruru, qeyrətilə dərin qatlardan arayıb-axtarır tapır və qıfılını açır. 
Ulularının  yaşadığı  həyat  yolunu  araşdırmaq  üçün  varından,  pulundan 
keçir. Biz bu gün kimliyimizi aramaq üçün göy türklərin yaşadığı vaxt-
lara, Orxan-Yenisey abidələrinə gedib çıxırıq, amma bir neçə yüz il qabaq 
tarixə öz dəsti-xəttini yazmış alban tariximizi özününküləşdirmiş erməni-
hay vandalizimi qarşısında sükutla baş əymişik və bu sükut öz tariximizə 
bəslədiyimiz  ögeyliyin  ucbatındandır  ki,  bu  gün  düşmən  hər  cəhətdən 
üstümüzə  hücuma  keçib.  Həm  tarixi  varlığımızı,  həm  musiqimizi,  həm 
rəqslərimizi, həm torpaqlarımızı işğal etməklə məşğuldur. Göy türklərlə 
bağlı tariximiz və Orxan-Yenisey abidələri bizimdir, amma alban tarixini 
unutmamaq şərti ilə… Əsli bizdən olmayan bir yazıçı okeanın o tayından 
düşmənin iç üzünü açıb aləmə bəyan edib. Bütün dünyanın başbilənlərini 
də  qaniçən  terrorçulara  qarşı  ayıq-sayıq  olmağa  çağırıb.  Biz  isə  “Əsli  və 
Kərəm”  dastanında  boy  göstərən  Əslini  erməni  adlandırırıq.  Bu  iki  dində 
olan bir tayfanın məhəbbət faciəsi idi, Əsli ilə Kərəm isə sonradan bir millətin 
başına gətirilmiş soyqırımlarının ilk qurbanları. Biz xristian albanla müsəlman 
albanın faciəvi məhəbbət dastanında Əslini erməniləşdirməklə erməniləri bur-
da qədimləşdiririk. Amma dini dinimizdən, dili dilimizdən olmayan şotland 
əsilli yazıçı isə Amerikada haray qoparıb ermənilərin Qafqaza iki əsr qabaq 
gəldiklərindən bəhs edir. Biz özümüz də bilmədən və ya bilərəkdən çox vaxt 

---

65
erməni  dəyirmanına  su  tökmüşük.  Bizim  bu  başıbəlalı  qonaqpərvərliyimiz, 
ürəyimizin yumşaqlığı sinəmizə dağlar, düyünlər çəkib.
Bu dağ-düyünlərin ağrısı dünən baba-nənələrimizdən, bu gün bizdən, 
sabah isə hələ həyatın ağrılarını tam dərk etməmiş övladlarımızın ürəyindən 
keçəcək.  Bu  dağ-düyünlərin  kökünü  kəsmək  üçün  göz  yaşlarını,  ah-ufu 
yığışdırıb  təpədən-dırnağa  qədər  düşmənə  nifrət  hissilə  çağlamalıyıq. 
Namusumuz olan halalca ana torpağımızı qorumaq naminə! Ana torpaq 
deyəndə  həm  Vətən,  həm  tarix,  həm  də  bütünlükdə  dəyərlərimiz  yada 
düşür. Dünyanın hər yerində yaşamaq olar, ancaq hər yerə Vətən demək 
olmaz.  Vətən  sevgisi  heç  bir  sevgi  ilə  əvəz  olunmur.  Bu  əvəzsiz  sevgi 
qan  yaddaşımızla ruhumuza hopub.  Qan  yaddaşımızın dolaylarında ata-
babalarımızın at oynadıb qılınc çaldıqları zamanlar hayqırır. Bu hayqırtıların 
işartıları bağrımızda şimşəklərtək oynaşır. Kişili-qadınlı hamımızı döyüş 
meydanına səsləyir. Varlığımızın sağlığı naminə! Bu sağlıq hər birimizin 
dəyanətindən, mətanətindən, ləyaqətindən keçir. Düşmən mənfur olduğu 
qədər də çox qorxuludur.
Alban tarixini, alban mədəniyyətini bizə yad sayanlar qoy Azərbayca-
nımızın zəhmətkeş, əzabkeş və şəhid alimi akademik Ziya Bünyadovun al-
ban tarixilə bağlı tərcümə etdiyi Musa Kalankatuklunun “Albaniya tarixi” 
və Muxtar Qoşun “Alban salnaməsi”ni oxusunlar. Biz bu kitabları oxu-
maqla xristian olmuruq, sadəcə, əsrlər arxasından haray salmış öz kimliy-
imizin faciəvi dastanıyla tanış oluruq… Mən demirəm ki, alban tarixinə 
bizim alimlərimiz müraciət etməyib, Fəridə xanım Məmmədovanın və bir 
çoxlarının bu sahədə xidmətləri danılmazdır. Amma bu gün biz hamılıqla 
əlimizdən  oğurlanmış  tariximizi  özümüzə  qaytarmaqçün  mübarizə 
aparmalıyıq. İnternetdə açılacaq alban tariximizlə bağlı portallarımızdan 
tutmuş, kənd-kənd, şəhər-şəhər adlarını toz basmış, uçulub məhv olmaq 
təhlükəsilə  üzləşmiş  alban  abidələrimizin  bərpası  və  mənəviyyatımıza 
qaytarılmasıyla  məşğul  olmalıyıq.  Düşmən  məkrli  və  iyrəncdir.  Bütün 
günü  bizim  musiqilərimizə  qulaq  asan,  onları  mənimsəyən,  toylarında 
mahnılarımızın sədasına qol götürüb oynayan ermənilər özgə atı ilə çox 
uzağa çapa bilməyəcəklər, gec-tez atın üzəngisindən ayaqları üzüləcək və 
kəllə-mayallaq yerə gələcəklər.
Deyirlər ki, dünyada insan nəsli peyda olmamışdan öncə vəhşi bir in-
sana  bənzər  nəsil  var  idi.  Bizim  insan  nəsli  vəhşi  insan  nəslini  döyüşə-
döyüşə  yer  üzündən  silib.  Ona  görə  onlara  da  insan  nəsli  deyirəm  ki, 

---

66
onların da ov alətləri var idi, amma insan əti ilə, hətta bir-birinin əti ilə 
qidalanırdılar.  Lakin  adəm  övladı  bir  çox  vəhşilər  kimi  adamyeyənləri 
də yer üzündən yox edib, ancaq hərdən mənə elə gəlir ki, bir çox nəhəng 
canlılar öz görünüşünü dəyişdiyi kimi, adamyeyənlərin də tör-töküntüləri 
indiyə kimi qalmaqdadır. Yəqin ki, başqa şəkildə. Bu üzdə bizlərə bənzər, 
daxildə isə vəhşi və şeytani fikirlərə qul olmuş ermənilərdir. Ona görə də 
onları nə din, nə iman, nə Tanrı xofu çəkindirir. Məqsədləri ev yıxmaq, qan 
tökmək, məzlum erməni sifətlərilə dünyadan pul dilənməkdir. Neyləyək, 
yəqin  bizim  də  bəxtimizə  belə  qaniçənlərlə  çarpışmaq  düşüb.  Xatirimə 
yüz illik fransız-ingilis müharibəsinin tarixi düşür. İndi fransız da, ingi-
lis  də  öz  evində  oturub  və  bir-birinin  sərhədlərinə  hörmət  və  ehtiramla 
yanaşırlar. Yəqin erməni də vəhşi xislətdən əl çəkər, ya da birdəfəlik həyat 
səhnəsindən silinib gedər, çünki atalar demişkən yalan ayaq tutar, yeriməz, 
necə ki, erməni yalanı haçansa ayaq tutub, ancaq bu gün yerimir. Bütün 
dünya  onu  düz  yola  qaytarmaq  üçün  baş  sındırır.  Dırnaqarası  xristian 
qardaşlarının başını sığallayıb, cibinə pul-para basanlar da bu gün tutduğu 
əməllərindən peşman olublar, çünki onun-bunun yalı ilə dolanmağa vərdiş 
etmiş ermənilər bu dilənçi yardımların ömrünü uzatmaq istəyirlər. Əfsus, 
xaricdə oturmuş erməni əsilli milyonerlər elə bu pullarla varlanmış, əldə 
etdikləri  yardımların  bir  qismini  qana,  qırğına,  terrora,  bir  qismini  isə 
şəxsi həyatlarına xərcləyirlər. Qafqazda yaşayan erməniləri də beşdaş kimi 
əllərində  atıb  tuturlar.  Yağlanmış  qarınlarının  sabahını  düşünə-düşünə. 
Bizlər  isə  bu  mətləblərdən  hali  olub  sabahımız  naminə  bu  günümüzə 
əncam  çəkməliyik,  halbuki  müvəqqəti  dondurulmuş  müharibənin  atəş 
səsləri cəbhə xəttinə yaxın ərazilərdən hər gün eşidilməkdədir. Hələ də ara-
sıra şəhid olmuş əsgərlərimizin meyitləri evlərinə gəlir. Bu açılan güllələrlə 
ermənilər bizə demək istəyir ki, biz sizinlə düşmənik, bu düşmənçiliyin kökləri 
heç  vaxt  ürəyimizdən  qırılmayacaq.  Biz  isə  xristian  donuna  girmiş  məkrli 
vahanlarıq. Bizi bura şeytan atamız göndərib ki, sizinlə qan savaşına çıxaq. 
Qələbəni isə güclülər qazanır. EY AZƏRİ İNSANI, mən bu qələbənin gücünü 
özümüzdə görürəm. Tariximizi sormaqla, Vətən atəşini könlümüzə sarımaqla, 
dünənimizi aramaqla, bu günümüzə yarımaqla, sabahımızı qorumaqla!..