T. C. Firat üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ TÜrk diLİ ve edebiyati anabiLİm dali kirgiz tüRKÇESİnde üNSÜzler ve

qV-  durumunda  kullanılır:  quduq  (kuyu),  qırsıq  (afet),  qanat  (kanat,  cenah),  qulun 
(kulun, tay), qış (kış), qol (el), qaç- (kaçmak), qaz- (kazmak), qara- (bakmak). 
 
 
 
 
q. 2. 1. 2. Ortada: 
Örnek:  qalaqay
105
  (Kalmuk  kürkü;  aman),  basqıç  (basamak),  tosqool  (engel),  buqa 
(boğa),  çunqur  (çukur),  aqçıl  (beyazımsı),  aqtoo  (badana  yapmak),  atqaruu  (başarmak), 
ayaqtoo (bitmek), talqaloo (canına okunak), tolqundanuu (coşmak). 
Kullanıldığı Durum: 
-VqV- durumunda kullanılır: saqal (sakal), baqan (askı vazifesi gören, genellikle keçe 
çadırın iskelesini kaldırmak için kullanılan budaklı uzun sırık), çaqır- (çağırmak, seslenmek; 
davet etmek). 
VqV-  durumunda  kullanılır:  aqın  (şair),  oquuçu  (öğrenci),  uquruk  (hayvan 
kementlerinden birisinin adı). 
-VqV  durumunda  kullanılır:  baqa  (kurbağa),  taşbaqa  (kaplumbağa),  buqa  (boğa), 
caqa (yaka; kenar, kıyı), cuqa (ince). 
-qC- durumunda kullanılır: aqçıl (beyazımsı), toqtu (henüz doğurmamış genç koyun, 
toklu), çaqmaq (çakmak), saqtan- (korunmak), suqtan- (hırs ve hasetle bakmak, kıskanmak), 
aqta- (badana yapmak), oqşo- (benzemek), ayaqta- (bitmek). 
-Cq-  durumunda  kullanılır:  çunqur  (çukur),  basqıç  (basamak),  tosqool  (engel),  cılqı 
(yılkı,  hayvan  takviminde  7.  yıl),  arqa  (arka,  geri),  çıyqan  (çıban),  qısqa  (kısa),  qumursqa 
(karınca), alqın- (nefesi tutulmak; ileri atılamak), alqa- (hayır dua etmek; müteşekkir olmak), 
qutqar- (kurtarmak), ıçqın- (kendini zorlamak, ıkınmak, çabalamak; bir yerini kırmak), atqar- 
(başarmak), talqala- (canına okunak), tolqundan- (coşmak). 
 
q. 2. 1. 3. Sonda: 
Örnek:  oq  (ok;  mermi),  ıyıq  (kutsal),  tamaq  (yemek),  biroq  (ama),  qursaq  (mide), 
qulaq  (kulak),  qabaq  (oyuk,  çukur;  alın),  topuraq  (toprak),  cabıq  (kapalı),  carıq  (ışık, 
aydınlık), burquu (burkmak), çıquu (çıkmak) 
                                                 
105
  “
I.  Destanlarda  kullanılan  Kalmak  kürkü.  Sarıbayga  kabılıp/  Kalakay  kara  camınıp.  =  Sarıbayla 
karşılaşıp/  Kara  kürkü  giyindim.  («Seytek»).
II:  ünl.  Bilmeden  sıcak  nesneyi  tutup  ya  da  bilmeden 
üzerine ayağıyla bastığı zaman korktuğunda söylenir, korku ifade eden bir nida. Kalakay, ısık eken! = 
Aman, ne sıcakmış!” (Mustafa S. Kaçalin, 
agç., s. 656). 

 
95 
Kullanıldığı Durum: 
-Vq  durumunda  kullanılır:  çaqmaq  (çakmak),  azıq  (yiyecek),  tırnaq  (tırnak),  suuq 
(soğuk),  ortoq  (ortak),  castıq  (yastık),  qulaq  (kulak),  quduq  (kuyu),  ıyıq  (kutsal),  tamaq 
(yemek;  boğaz,  gırtlak),  qursaq  (mide),  qulaq  (kulak),  qabaq  (oyuk,  çukur;  alın),  topuraq 
(toprak), cabıq (kapalı), carıq (ışık, aydınlık). 
Vq durumunda kullanılır: oq (ok; mermi). 
 
q. 2. 2. Özellikler: 
q. 2. 2. 1. Başta: 
Eski  Türkçedeki  sözcük  başı  “q-”  sesi  düzenli  olarak  korunmuştur:  qoşuu  (  <  qoş- 
DTS  460)  (birleştirmek),  qozu  (  <  qozı  DTS  462)  (kuzu),  qıyqıruu  (  <  qıqır-  DTS  445) 
(bağırmak),  qalıñ  (<  qalıñ  DLT  III-371;  DTS  412)  (mihir),  qoon  (<  qaġun  DLT  I-15) 
(kavun),  qol  (  <  qol  DLT  III-134;  DTS  453)  (el),  qamçı  (  <  qamçı  DLT  I-417;  DTS  415) 
(kamçı), qan (< qan DLT I-272; DTS 416) (kan), qış (< qış DLT I-13; DTS 448) (kış), qulun 
(  <  qulun  DLT  I-215;  DTS  465)  (süt  emen  tay),  qızıl  (<  qızıl  DLT  I-40;  DTS  450)  (kızıl, 
kırmızı), qırq (< qırq DLT I-349) (40), qarındaş ( < qarındaş DLT I-407; DTS 427; qarundaş 
DTS  430)  (kardeş),  qısqa  (  <  qısġa  DLT  II-11;  DTS  447,  OTG  247)  (kısa),  qaçuu  (<  qaç- 
DLT  II-5;  DTS  400)  (kaçmak),  qazuu  (  <  qaz-  DLT  II-10)  (kazmak),  qaaloo  (  <  qol-  DTS 
454) (istemek). 
Konuşma  dilinde  art  arda  gelen  iki  kelimeden  birincisi  ünlüyle  veya  tonlu  ünsüzle 
bitip  de  ikinci  kelime  “q-”  tonsuz  ünsüzü  ile  başlamışsa,  ikinci  kelimenin  başındaki  “q-” 
ünsüzü  “γ-”  biçiminde  konuşma  dilinde  kullanılır:
106
  süylöböyö  γoy  (<  süylöböyö  qoy) 
(söyleme), ar γanday (< ar qanday) (her türlü). 
 
q. 2. 2. 2. Ortada: 
Eski  Türkçede  iç  seste  bulunan  “-q-”  sesi  korunmuştur:  caqa  (  <  yaqa  DLT  I-189; 
DTS 237) (yaka; kenar, kıyı), baqa ( < baqa DLT III-226; DTS 82) (kurbağa), caqın (< yaqın 
DLT III-22; DTS 237) (yakın), buqa ( < buqa DTS 125) (boğa), saqal ( < saqal DLT I-230; 
DTS  486)  (sakal),  cılqı  (  <  yılqı  DLT  I-21;  DTS  267)  (yılkı  at;  hayvan  takviminde  7.  yıl), 
arqa  (  <  arqa  DLT  I-128;  DTS  53)  (arka,  geri),  çıyqan  (  <  çıpqan  ~  çıpıqan  DLT  I-448) 
(çıban), toqtu ( < toqlı DLT I-106; DTS 577) (henüz doğurmamış genç koyun, toklu), çaqmaq 
( < çaqmaq I-469; DTS 140) (çakmak), oquu (< oqu- DLT III-254; oqı- DTS 369) (okumak), 
                                                 
106
 Alay ağzında da düzensiz olarak sözcük başında “q- > γ-” değişimi görülür: qayt- > γayt- (Bkz. Filiz 
Kılıç, 
agt., s. 65). 

 
96 
saqtanuu ( < saqlan- DLT II-247; DTS 487) (korunmak), alqoo ( < alqa- DTS 38) (hayır dua 
etmek; müteşekkir olmak). 
Eski  Türkçede  sözcük  içerisinde  bulunan  “-q-”  ünsüzü  Kırgız  Türkçesinde  konuşma 
dilinde  tonlulaşarak  “-γ-”  sesine  dönüşür:  toγuz  (  <  toquz  OTG  255;  DTS  578)  (dokuz), 
çıγaruu ( < çıqar- DLT II-83; DTS 150) (çıkarmak), aγıtuu ( < akıt- DLT I-212) (bırakmak). 
 
q. 2. 2. 3. Sonda: 
Eski  Türkçedeki  sözcük  sonu  “-q”  sesi  korunmuştur:  suuq  (  <  soġıq  ~  soġuq  DTS 
507) (soğuk), oq ( < oq DLT I-11) (ok; mermi), çaq ( < çaq DTS 139) (zaman), coq ( < yoq 
DTS 272) (yok), caq ( < yaq DTS 237) (taraf, yön), aq ( < aq DTS 48) (ak, beyaz), arıq (< 
arıq DLT I-66; DTS 52) (zayıf), qırq (< qırq DLT I-349) (40), butaq ( < butaq DTS 129) (dal, 
budak), çoloq (< çolaq DLT I-381; DTS 152) (çolak), ortoq (< ortaq DLT I-99; ortaq ~ ortuq 
DTS 371) (ortak), oroq (< orġaq DLT I-14) (orak), carıq (< yaruq DLT I-96; DTS 244) (ışık, 
aydınlık), azıq ( < azuq DLT I-7) (yiyecek, rızk; ürün, mamül), cañġaq ( < yaġaq DLT I-90) ( 
ceviz), topuraq ( < topraq DLT I-15; DTS 575) (toprak). 
Sözcük  sonunda  yer  alan  “-q”  ünsüzü,  ünlü  ile  başlayan  bir  ek  aldığı  zaman  “-ġ-” 
ünsüzüne döner. Bu değişim yazı dilinde de gösterilir. Ancak bu değişim sonucunda oluşan “-
ġ-”  sesi,  konuşma  dilinde  “-γ-”  şeklinde  telaffuz  edilir:  qulaγım  (  <  qulaġım  <  qulaq-ım) 
(kulağım),  çıγabız  (<  çıġabız  <  çıq-abız)  (çıkacağız),  coluγuu  (  <  coluġuu  <  coluq-uu) 
(karşılaşmak), qızıγuu ( < qızıġuu < qızıq-uu) (ilgi duymak), çıγıp ( < çıġıp < çıqıp) (çıkıp). 
Konuşma dilinde art arda gelen iki kelimeden birincisi tonsuz ünsüzle bitip de ikinci 
kelime  tonlu  ünsüzle  veya  ünlüyle  başlamışsa,  birinci  kelimenin  sonundaki  tonsuz  “-q” 
ünsüzü  tonlulaşıp  “-γ”  biçiminde  söylenir:  ıyıγ  suu  (<  ıyıq  suu)  (kutsal  su),  tamaγ  içip(< 
tamaq içip)  (yemek  yiyip),  qursaγ  açtı (<  qursaq açtı)  (mide acıktı),  coγ eken (< coq eken) 
(yokmuş). 
 
q. 3. Alıntı Sözcüklerde:  
q. 3. 1. Görünüm:  
 
Bu  ünsüz.  Kırgız  Türkçesinde  hep  kalın  ünlülerle  kullanılır:  qalıs,  qayrat,  qauhar, 
ubaqıt v.b. Ancak “h > q” değişimi yaşanan bazı kelimelerde bu kurala uyulmadığı görülür: 
qarita (harita Ar. òarìùa), aqıret (ahiret Ar. āòiret). 
Kırgız  Türkçesindeki  alıntı  sözcüklerde  başta,  ortada  ve  sonda  birincil  veya  ikincil 
olarak kullanılan bir ünsüzdür. 
 

 
97 
q. 3. 1. 1. Başta:  
Örnek: qaarman (kahraman Far. qahramān), qaybat (gıybet Ar. ġiybet), qayım (başka 
bir şeyin yerine geçen, var olan Ar. qā’im), qalayıq (kadın köle, cariye Ar. òalā’iq), qalbasa 
(sucuk  Rus.  qolbasa),  qalbır  (kalbur  Ar.  ġirbāl),  qalbır  (kalın  Rus.  ġorbıl),  qantıraban 
(kaçakçılık  Rus.  qontrabanda),  qanca  (pipo  Çin.  ġantszı),  qañ
107
  (ev  içerisindeki  sıcak  bir 
kısım Çin.), qañ (birleştirme, lehim yeri Çin. – Moğ. ġañ = delik, yarık), qarita 
108
 (harita Ar. 
òarìùa
), qartoşqa ~ qartöşkö (patates Rus. qartoşqa), qarız (borç Ar. qarø ), qarıp (garip Ar. 
ġ
arìb
),  qarıp
109
  (garp,  batı  Ar.  ġarb),  qas  (çekememezlik,  kıskançlık  Ar.  óased),  qasa 
(mümtaz,  has,  en  iyi  Ar.  òāããa),  qasır  (kısa  Ar.  qaãìr),  qasta  (hasta  Far.  òaste),  qastorke 
(hintyağı Rus. qastorqa), qat (yazı Ar. òaùù), qata (hata Ar. òaùā’), qattam (katliam Ar. qatl-
èāmm
),  qaşek  (kapı  pervazı  Rus.  qosyaq),  qocayın  (sahip,  yönetici  Rus.  hozyain  <  Far.), 
qoom  (kavim  Ar.  qavm),  qooma  (iyi  mi?  Çin.  homa),  qoromsoq  (sadak  Moğ.  horomsoġo), 
qoroz  (horoz  Far.  òorÿs),  qorpus  (gövde  Rus.  qorpus),  qorston  (mutlu,  kanaat  eden  Far. 
òursend
), qoş (hoş, iyi Far. òÿş), qoşañ
110
 (bir yemek türü Çin.), qoşoy (iki kat Moğ. homoy), 
qubaar  (hisse  Moğ.  huvaar),  qubat  (kuvvet  Ar.  quvvet),  qulaq  qayçı  (hırsız  Moğ.  hulhaçı), 
qulpu (kilit Far. qufl), qumar (kumar Ar. qimār), qun (kan Far. òÿn), qup (tamam, iyi, güzel 
Far.  òÿb),  qıyaq  (kurşun  geçirmez  elbise  Moğ.  huyaġ),  qıyal  (hayal  Ar.  òayāl),  qıyanat 
(hıyanet Ar. òiyānet), qızmat (hizmet Ar. òidmet), qaamıt (hamut, boyunduruk Rus. homut). 
Kullanıldığı Durum: 
qV- durumunda yaygın olarak kullanılır: qaada (örf, adet Ar. qāèide), qaqay (domuz 
Moğ.  ġahay),  qalaç  (beyaz  ekmek,  somun  Rus.  qalaç),  qalbır  (kalın  Rus.  ġorbıl),  qandidat 
(aday  Rus.  qandidat  <  Lat.),  qañ  (birleştirme,  lehim  yeri  Çin.  –  Moğ.  ġañ  =  delik,  yarık), 
qapqan (kapan Moğ. havhan), qaptaġay (yabani deve Moğ. havtġay), qardoon (sınırları belli 
yol, kordon Rus. qordon), qataloġ (katalog Rus. qataloġ < Yun.), qatyuşa (bir top türü Rus. 
qatyuşa
),  qombayn (kombine  tarım makinası  Rus.  qombayn  <  İng.),  qomoqoy  (açgöz  Moğ. 
homhoy
),  qonvert  (zarf  Rus.  qonvert),  qontsert  (Rus.  qontsert  <  İtl.),  qoñur  (sakin,  yavaş 
Moğ.  honġor),  qıbla  ~  qıbıla  (kıble  Ar.  qıble),  qırım  (krom  Rus.  hrom  <  Yun.),  qıyanat 
(hıyanet Ar. òiyānet), qaq (kurutulmuş meyve Far. qāq). 
                                                 
107
 Daha çok Dunganların evlerinde görülen bu kısım, tabanda bulunan ateş vasıtasıyla ısıtılır. 
108
  1920’li  yıllarda  kullanılan  bir  terimdi.  Daha  sonra  Rusçadaki  şekli  olan 
qarta  kullanıldı:  harita  > 
qarita > qarta. 
109
 1920’li yıllarda kullanılan bir terimdi. 
110
 Hamurla yapılan, tandırda ya da yağda pişirilen bir yemektir. Bu sözcük Uygurca yoluyla kuzeyde 
yaşayan Kırgızlar arasında kullanılanılır. 

 
98 
qC- durumunda kullanılır: qvartal (mahalle Rus. qvartal < Lat.), qvartira (daire Rus. 
qvartira
), qvorum (yeterli çoğunluk Rus. qvorum < Lat.), qlapan (supap Rus. qlapan < Alm.), 
qlass (sınıf Rus. qlass < Lat.), qlub (klüp Rus. qlub < İng.). 
 
 
 
q. 3. 1. 2. Ortada: 
Örnek: aqıret (ahiret Ar. āòiret), aqıyqat (hakikat Ar. óaqìqat), aqıl (akıl Ar. èaql), 
aqır  (ahir,  son  Ar.  āòir),  oqo  (vuku,  olay  Ar.  vuqÿè),  oquya  (vakıa,  olay  Ar.  vāqıèa), ıqrar 
(boyun  eğmek,  kabul etmek Ar. iqrār),  ıqsan  (ihsan  Ar. iósān), ıqtıyar  (ihtiyar;  irade, arzu, 
erk Ar. iòtiyār), baqubat ~ baqıbat (güçlü Far. – Ar. be-quvvet), baqçazar (meyve bahçesi Far. 
baġçe-zār
), baqır (fakir Ar. faqìr), buqara (yoksul, fukara Ar. fuqarā), burqan (Tanrı, yaratıcı; 
tapılan  put  Moğ.  burhn),  byuroqrat  (bürokrat  Rus.  byuroqrat  <  Frs.  bureaucrate),  caqut 
(yakut Ar. yāqÿt), cuyqur (kurnaz, iki yüzlü Moğ. zuyġar), dıyqan (çiftçi Far. dihqān), dıqat 
(dikkat Ar. diqqat), maqrum (mahrum Ar. maórÿm), maqsat (amaç Ar. maqãad), maqtanuu 
(övünmek  Moğ.),  maqul  (uygun  Ar.  maèqÿl),  muqmin  (mümin  Ar.  mu’min),  muqaba 
(mukavva, kalın kâğıt Ar. muqavvā), muqaddas (mukaddes Ar. muqaddes), muqafat (mükâfat 
Ar. muqāfāt), muqlus ~ muqulus (muhlis Ar. muòliã), muqtac (muhtaç Ar. muótāc), ruqsat ~ 
uruqsat (ruhsat, izin Ar. ruòãat), soqo (karasaban Rus. soha), suqan (söz, kelime Far. suòan), 
suqar (gevrek, peksimet Rus. suhar’ ), sıyqır (sihir Ar. siór), astaqpurulda (estağfurullah Ar. 
estaġfirullah
),  şapqat  (şefkat  Ar.  şefqat),  şumqar  (sungur  Moğ.  şonhor),  taqlip  (teklif  Ar. 
teklìf
), taqmin (tahmin Ar. taòmìn), taqta (tahta Ar. taòte), vaqup ~ uvaqıp (vakıf Ar. vaqf), 
zulpuqor (Zülfikar Ar. õu-fiqār). 
Kullanıldığı Durum: 
-VqV- durumunda kullanılır: ooqat (yiyecek, aş Ar. aqvāt), baqubat ~ baqıbat (güçlü 
Far.  –  Ar.  be-quvvet),  baqır  (fakir  Ar.  faqìr),  boqono  (kısa  kaburga  Moğ.  boġno  =  kısa), 
buqara (yoksul, fukara Ar. fuqarā), ubaqıt (vakit Ar. vaqt), caqut (yakut Ar. yāqÿt), faqultet 
(fakülte Rus. faqultet < Lat.), loqaut (işten çıkarma Rus. loqaut < İng. lock-out), laqap (takma 
ad,  lakap  Ar.  laqab),  maquluq  (mahluk  Ar.  maòlÿq),  malaqay  (şapka  Kal.  –  Moğ.  mahla, 
malġay
), nuqura (gümüş Ar. nuqre), saqaba (sahabe Ar. ãaóābe), saqara (sahra Ar. ãaórā), 
saqoo (peltek Ar. saqaù), saqıt (atmak, düşürmek, kurtulmak Ar. sāqaù), şaqap (ark, kanal 
Far.  şāò-abe),  şaqıy  (baş  ağrısı,  bahtsızlık  Far.  şaqì  ),  zaquske  ~  zaküske  (meze  Rus. 
zaqusqa
). 

 
99 
-VqV  durumunda  kullanılır:  aqustiqa  (akustik  Rus.  aqustiqa  <  Yun.),  eqonomiqa 
(ekonomi Rus. eqonomiqa < Yun.), botaniqa (botanik Rus. botaniqa < Yun.), fabriqa (fabrika 
Rus. fabriqa < Lat.), fiziqa (fizik Rus. fiziqa < Yun.), gimnastiqa (jimnastik Rus. gimnastiqa 
< Yun.), logiqa (mantık Rus. logiqa < Yun.), alaqa (alaka, ilgi Ar. èalāqa), mistiqa (mistizm 
Rus.  mistiqa),  napaqa  (nafaka  Ar.  nafaqa),  apteqa  (eczane  Rus.  apteqa  <  Yun.),  salaqa 
(güzel söyleme ve yazma istidadı Far. selìqa), viqa (bir çeşit burçak Rus. viqa). 
VqV-  durumunda  kullanılır:  aqıret  (ahiret  Ar.  āòiret),  aqademiya  (akademi  Rus. 
aqademiya
  <  Yun.),  aqatsiya  (akasya  Rus.  aqatsiya  <  Lat.),  aqun  (din  lideri  Far.  āòÿnd), 
aqustiqa (akustik Rus. aqustiqa < Yun.), aquşerqa (ebe Rus. aquşerqa < Frs.), aqıbet (akıbet, 
son Ar. èāqıbet), aqıyqat (hakikat Ar. óaqìqat), aqıl (akıl Ar. èaql), aqır (ahir, son Ar. āòir), 
ıqıbal (ikbal Ar. iqbāl), ıqılas (ihlas Ar. iòlāã), oquya (vakıa, olay Ar. vāqıèa), oqop (siper 
Rus. oqop). 
VqV durumunda kullanılır: oqo (vuku, olay Ar. vuqÿè). 
-Cq-  durumunda  yaygın  olarak  kullanılır:  aquşerqa  (ebe  Rus.  aquşerqa  <  Frs.), 
aqıyqat  (hakikat  Ar.  óaqìqat),  bayquş  (aklını  kaybeden,  iyi  olmayan  Far.  bì-hÿş),  balqon 
(balkon Rus. balqon < Frs. balcon), cuyqur (kurnaz, iki yüzlü Moğ. zuyġar), datqa (bir unvan 
adı Far. dād-òah = hak, adalet isteyen), dıyqan (çiftçi Far. dihqān), marqa (pul; marka Rus. 
marqa
 < Alm.), marqaz (merkez Ar. merkez), masqara (maskara, rezil Ar. masòara), maşqul 
(meşgul  Ar.  meşġÿl),  mikrosqop  (mikroskop  Rus.  mikrosqop  <  Yun.),  molotilqa  (harman 
makinası Rus. molotilqa), musqul (kas, adale Rus. musqul), mısqal (4,5 gr’lık ağırlık ölçüsü 
birimi,  miskal  Ar.  miåqāl),  nusqa  (örnek,  numune;  nüsha  Ar.  nusòa),  inqılap  ~  ınqılap 
(inkılâp  Ar.  inqilāb),  rayqan  (kokulu  bir  bitki,  reyhan  Far.  reyóān),  isqusstvo  (sanat  Rus. 
isqusstvo
),  şumqar  (sungur  Moğ.  şonhor),  şırañqana  ~  şirinqana  ~  şirinqama  (bahşiş  Far. 
ş
irin = 
tatlı, qame = dilek), ışqı (sevgi, aşk Ar. èāşq), ışqıboz (hünerli Far. èāşq-bāz), tariyqa 
(yol Ar. ùarìqa), vıvesqa (tabela, levha Rus. vıvesqa), vilqa (çatal Rus. vilqa), zayavqa (haber 
verme Rus. zayavqa), şçyötqa (fırça Rus. şçyötqa). 
-qC-  durumunda  kullanılır:  aqlaq  (ahlak  Ar.  aòlāq),  aqbar  (yüksek,  büyük  derecede 
olan Ar. ekber), aqvarel’ (sulu boya Rus. aqvarel’ < İtl.), aqvarium (akvaryum Rus. aqvarium 
<  Lat.),  aqmaq  (ahmak  Ar.  aómaq),  aqraba  (akraba  Ar.  aqrıbā),  aqsioma  (gerçek  Rus. 
aqsioma
  <  Yun.),  aqtyör  (aktör  Rus.  aqtyör  <  Frs.),  aqtual’  (güncel  Rus.  aqtual’),  aqtsent 
(aksan Rus. aqtsent < Lat.), aqtsiya (hisse senedi Rus. aqtsiya < Hol.), ıqlas (ihlas Ar. iòlāã), 
ıqrac (ihraç Ar. iòrāc), ıqtımal (ihtimal Ar. iótimāl), ıqtıbar (itibar Ar. iètibār), ıqrar (boyun 
eğmek, kabul etmek Ar. iqrār), ıqsan (ihsan Ar. iósān), ıqtıyar (ihtiyar; irade, arzu, erk Ar. 
iòtiyār
). 

 
100 
-qC durumunda kullanılır: faqt (olgu Rus. faqt < Lat.), paqt (pakt Rus. paqt < Lat.). 
-CqC durumunda kullanılır: şanqr (frengi yarası Rus. şanqr). 
CqC- durumunda kullanılır: sqlad (depo Rus. sqlad). 
 
 
 
q. 3. 1. 3. Sonda: 
Örnek:  uquq  (hukuk  Ar. óuqÿq),  qalq  (halk  Ar. òalq), balaq  (felek  Ar.  felek),  ubaq 
(vakit Ar. vaqt), carmaq (Çin’in ortası delik demir parası Çin.), çaq (şişman, dolgun Far. çāq), 
çarq  ~ çarıq  (çark,  daire  Far.  çarò),  dañq  (ünvan,  nam  Far.  <  Çin.),  dozoq  (cehennem  Far. 
dÿzaò
), dımaq (bilinç, zihin Ar. dimāġ), ıdıq (iddia Ar. iddièā), maaşıq (maşuk, sevilen Ar. 
maèşÿq
), mazaq (mizah, şaka Ar. mizāó), maquluq (mahluk Ar. maòlÿq), maşayıq (veli Ar. 
meşāyiò
),  maşırıq  (doğu  Ar.  maşriq),  mujuq  (Ukrayna  ya  da  Rus  çiftçisi  Rus.  mujik), 
munapıq  (münafık,  iki  yüzlü  Ar.  munāfiq),  mıq  (çivi  Far.  mìò),  poroşoq  (toz  deterjan  Rus. 
poroşoq
), pustaq (ehemmiyetsiz, değersiz Rus. pustiaq), şapaq (şafak vakti Ar. şefaq), rınoq 
(pazar  Rus.  rınoq  <  Pol.),  ryuqzaq  (arka  çantası  Rus.  ryuqzaq  <  Alm.),  araq  (içki,  rakı  Ar. 
èaraqì
 ), uruq (ruh Ar. rÿó), ıramatılıq (rahmetlik Ar. raómet-lik), saadaq (sadak, okluk Moğ. 
saadaġ
), saadıq ~ sadıq (sadık, doğru Ar. ãādıq), saq (sağlık Ar. ãıóóat), samıq (süngü Rus. 
zamoq
), şoq (muzip, yaramaz, şuh Far. şÿò), tabaq (tabak Ar. ùabaq), taq (leke, iz Far. dāġ), 
tanq  (tank  Rus.  tanq  <  İng.  tanq),  tastıq  (tasdik  Ar.  taãdìq),  tozoq  (cehennem  Far.  dÿzaò), 
tooruq (açık artırma, müzayede Rus. torġ), tuq (uyku Moğ. duġ), tıq (kılıç; sivri uçlu şiş, tığ 
Far. tìġ), zooq (zevk, haz Ar. õevq), znaçoq (işaret Rus. znaçoq).