Talim vazirligi

1 Verbale Phraseologismen.Verbal fraeologizimlar;og`zaki frazeologizimlar yoki og`zaki birliklar ushbu toifadagi boshqa frazeologizimlar orasida eng ko`pini tashkil qiladi,zum Beispiele(1) den Mund halten-schweigen -jimbo`lmoq,einen Bären aufbinden-jmdm belügen-yolg`ongapirmoq,in der Tinte sitzen-in einer misslichen Situation sein-mummoga duch kelmoq,die Hände in den Stoß legen-nichts tun,faulenzen-hech narsa qilmaslik.
2 Substantive Pharaseolismen.Substantiv frazeologizimlar; uslubiy jihatdan
Belgilab qo`yilgan.Ularning bir guruhi kuchli baholovchi vazifaga ega bo`lgan xususiyatlarni ifodalovchi substantive frazeologizimlardir, no`malum tajribasiz ushbu substantive elementlarning semantic o`ziga xos xususiyatlaridan ularning funksional bog`lanishi shundan kelib chiqadiki, ular faqat predikativ bo`ladi. „schwere Junge „Verbrecher“jiddiy jinoyatchi bola, die weissen Mause“Verkherpol polizisten“oq sichqoncha yo`l politsiya xodimlari, das schwarze Gold “Erdöl“qora oltin neft.
3.Adverbiale Phraseologismen.Qo`shimchali frazeologizimlar modellar asosida ergash gapli frzeologizimlar vujudga keladi.mit dem offenen Armen „freudig“-ochiq qo`llar bilan do`stona’unter vier Augen „ohne Zeugen“-kim bilandir guvohlarsiz yog`iz gaplashmoq.Frazalogik birikmalarning komponentlaridan biri qo`shma ma`noda ,qolganlari esa lug`aviy ma`nosini saqlab qoladi. Bu xil turg`un so`z birikmalarini analtik konstruktsiyalar ham deyiladi.Masalan:
ein blinder Passagier “qochqin”
leer ausgehen „hech narsa olmaslik“.
Frazalogik iboralar ma`nosiga ko`ra gap shaklida bo`lib,semantik va kommuniktiv vazifasiga ko`ra tugallangan farqni ifodalab keladi.Bu xil iboralarga turli xil so`z birikmalarini va eng avvalo maqol hamda matal shaklidagi nutq bo`laklari kiradi:
Wer A sagt,muss auch B sagen-Boshlangan ishni oxiriga yetkazish lozim.
Wer da sucht, der findet-Izlagantopadi.
Wer das Herz voll ist, das geht den Mund über- Ta`ziyaga kelgan har bir kishi o’z dardini aytib yeg`lar.
Wer rastet,der rostet-Sahar turgan risqli bo`ladi.
Wer den Pfennig nicht ehrt, ist des Talers nicht wehrt-Tiyin so`mni asraydi.
Wer will haben,der muss graben- Jon kuydirmasang,jonona qayda,toqqa chiqmasang do`lona qayda.
Wer zuletzt lacht,lacht am besten- Yaxshi ot keyin chopadi.
Nemis tilida maqollarining eng katta to`plami Karl Fridrix VilgelmUander tomonidan 1867-yildan 1880-yilgacha tuzilgan. „Deutsche SchprichwortenLexion“. Unda 250000 nemis maqol va idiomalar mavjud. Ammo oddiy ona tilida so`lashuvchi qancha biladi, 300ta .Bu albatta passiv bilim. Ma`lum vaqt o`tgandan keyin deyarli barcha narsalar sekinlik bilanyo`qoladi ammo bunday til birliklari qo`lyozma holda ham saqlanib keyinggi avlodlarga yetkazilib beriladi.
Har bir tilga tegishli turg`un so`z birikmalarining ona tilida ifodalanishi murakkab masalardan biri hisoblanib,ularning asosiy qismi xalqning urf-odatlari geografik nomlar va tilning ba’zi bir xususiyatlari shuningdek millatning mentaliteti bilan bog`liqdir.Bu guruhga quydagiso`z birikmalarini misol qilish mumkin;masala,aus
der Haut fahren-vahimaqilmoq
die Haare stehen mir zu Berge-sochlarim tikka bo`lmoq bu kabi frazalogizimlar hayajonlanganda, jahli chiqqanda ishlatiladi.
Ayniqsa geografik nomlar,ismlar bilan kelganda Turg`un so`z birikmalari har bir tilda ham ekivalentga ega bo`lmasligi mumkin.
Solishtiring:Hanns in allen Gassen,bei Adam und Eva anfangen.Ablass nach Rom tragen,usw.Bu xil turg`un so`z birikmalarini ona tilida ifodalash o`qituvchidan puxta bilim va keng dunyoqarashni talab qiladi.
Maqol shaklidagi turg`un so`z birikmalari-xalq idrokining mahsuli ko`p asrlik munosabatning asosidir.Maqol kundalik hayotga kishilarning bir-birlari bilan muomilada bo`lishi jarayonida tug`iladi. Xalq maqoli bu xalqning mulkidir.Maqol qayg`usi-xalq qayg`usi,maqol g`azabi, maqol kulgisi va maqol kinoyasi demakdir.
Maqol ishlatmagan bironta xalq,maqol ijod qilmagan bironta til yo`q.“Dunyoda tilsiz xalq bo`lmagandek maqolsiz ham xalq yo`q”,deb ko`rsatadi tatar yozuvchisi Xokiy Esanbat.Maqollar borki,shirin pand nasihat qiladi,aql o`rgatadi,mard va botir bo`lishga davat etadi;”achchiq – aybingizni dangal yuzingizga aytadi,poraxo`r xushomadgo`y, laganbardor, qo`pol, yolg`onchi, mutahham, ikkiyuzlamachi, odamning ta’zirini beradi; achchiq alam qiladigon so`zlar bilan piching qiladi,araz va kinoya aralsh boplab adab beradi.
Maqol zaminida xalq hikmati yotadi.Reden ist Silber, Schweigen ist Gold,“Ahmoqqa javob sukut“ deydi o`zbeklar; Bu maqolning qanday hikmati bor,axir haqorat qilsa jim turib bo`ladimi…
Ha jim turib bo`ladi,deydi maqol.Maqol,matal va idiomalarning bir-biridan farqini tasavvur qilish uchun ularni alohida-alohidako`rib chiqish talab etiladi.
Shuni ham aytish kerakki, maqol va matallarda qandaydir bir umumiylik shundan iboratki, ularning har ikkalasi ham nutq ta`sirchanligini oshirish, fikrni tayyor nutq formulalari bilan ifodalash bilan uni ma`zmunli qilish niyatida ishlatiladi. Shuning uchun maqolbil matalni bir-biridan farqlash ancha qiyin. Lekin tugal fikrni bevosita ifodalovchi maqollarda qo`shma ma`noviy sodda jumla bo`lib, unda xulosa bo`lmaydi, balki uning o`zi biron xulosa chiqarish uchun xizmat qiladi. Matal„u ahmoq odam“deyish o`rniga- sie sind aus einem Ei geschntten „ular bir olmaning ikki pallasi“ deb aytadilar.Fikrni obrazli qilib ifodalochi, bir olmaning ikki pallasi birikmalarini maqol deb bo`lmaydi.
Adabiyot ensiklopediyasida ,prof. D.N.U shakov tahriridan nashr qilingan rus tilining izohli lug`atida, B.Dalilug`atida va boshqa bir qancha darsliklarda ham „ideoma“ so`ziga shunday yoki shunga o`xshash ta`sir berilgan.
Darhaqiqat olimlarning ko`rsatishcha, tillardan tillarga faqat ayrim so`z va terminlargina emas, balki ko`pgina maqol,matal va ideomatik iboralar ham tarjima tufayli asta sekin kirib kelar ekan.Masalan;A.Y.Rojanskiyning yozishicha,,rustilidagi отдать сердце открыть душу (qalbga ochiq ruh bering) diomalari bir vaqtlar A.S.Pushkin tomonidan kalka yo'li bilan fransuz tilidan tarjima qilingan va xatto ruscha ломатъ голову (hayron qolish) idiomasi ham anik tarjimasidadir.
Maqol bilan idioma ma'no va shakl tomondan bir-biridan jiddiy farq qilsa ham, ammo maqol bilan matal va idioma o'rtasida o'xshashlik katta. Ko'pincha ularni bir-biridan ajratish ham qiyin. Maqolda tugal bo'lgan fikr bayon qilinadi. Unda bosh bo'laklar va ayrim ikkinchi darajali bo'laklar mavjud bo'ladi. Yana maqollar borki shirin - pand nasixat qiladi, aql o'rgatadi, mard va botir bo'lishiga da'vat etadi: "achchiq"-aybingizni yuzingizga dangal aytadi. Har bir maqol ham ma'no shakl, xamda stilistik funktsiyasi jihatdan o'ziga xos xususiyatga ega, lekin shunga karamay, hamma maqollarda ham qandaydir bir umumiylik bor.
Turg'un so'z birikmalarining ona tilida to'laqonli aks ettirishni quyidagi yo'llari bor: