Taraqqiyot psixologiyasi va differensial psixologiyasi

13 - MA’RUZA- Илк болалик даври
Мактабгача ёшдаги болаларни тадқиқ этишда қўлланиладиган асосий психодиагностик методикалар. Мактабгача ёшдаги болаларда шахслараро муносабатлар диагностикаси. Рене-Жиль методикаси. «Оила расми» методикаси. Боланинг эстетик хаёти, унинг умумий қирралари. Эстетик хиссиётлар. Болалар тафаккури мифологизми.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda shaxslararo munosabatlar diagnostikasi.
Bogcha umr davrlariidagi bolalarda sezgi, idrok, dikkat, xotira, tasavvur, tafakkur, nutk, xayol, xissiyot va irodaning rivojlanishi jadal kechadi. Bola ranglarni xali bir-biridan yaxshi fark qilla olmaydi. Unga ranglarning farkini bilishga yordam qilladigan uyinchoklar berish lozim(bolalarning kugirchoklari uchun xar xil rangli kiykimlar berish, xar xil rangli xalkalar, kutichalar va shuning singar i narsalar juda yaxshi bo’ladi).
Bogcha umr davrlariidagi bolalar turli narsalarni idrok qillishda ularning kuzga yaxshi tashlanib turuvchi belgilariga(rangi va shakliga) asoslansalar xam, lekin chukur taxlil qillmaydilar.
Bogcha umr davrlariidagi bolalar kattalarning yordami bilan suratlarni analitik ravishda idrok qillish kobiliyatiga ega bo’ladilar. Buning uchun bolalar suratlarni idrok qillayotganlarida kattalar turli xil savollar bilan ularni taxlil qillishga o’rgatishlari lozim. Bunda asosan bolalar dikkatini:

1. 
   suratning mazmunini(sujetini) to’g’ri idrok qillishga,
   
2. 
   suratning umumiy kurinishida xar bir tasvirlangan narsalarning urnini to’g’ri idrok qillishga,
   
3. 
   tasvirlangan narsalar o’rtasidagi munosabatlarni to’g’ri idrok qillishga karatish kerak.
   

Dikkat xar kanday faoliyatimizning doimiy yo`ldoshidir. Shuning uchun dikkatning inson xayotidagi axamiyati xam benixoya kattadir. Bogcha umr davrlariidagi bolalar dikkati asosan ixtiyorsiz bo’ladi. Bogcha umr davrlariidagi bolalarda ixtiyoriy dikkatning usib borishi uchun uyin juda katta axamiyatga ega. Uyin paytida bolalar dikkatlarini bir joyga tuplab, uz tashabbuslari bilan ma’lum maksadlarini ilgari suradilar.
Bu umr davrlaridagi bolaning xotirasi yangi faoliyatlar va bolaning oldiga qo’yilgan yangi talablar asosida takomillasha boradi.
Bogcha umr davrlariidagi bolalar uzlarining faoliyatlari uchun kandaydir axamiyatga ega bo’lgan, ularda kuchli taassurotlar koldirgan va ularni kiziktirgan narsalarni beixtiyor eslarida olib koladilar.
Bogcha umr davrlariidagi bolalar tafakkuri va uning usishi o`ziga xos xususiyatga ega.
Tafakkur bolaning bogcha umr davrlariidagi davrida juda tez rivojlana boshlaydi. Buning sababi, birinchidan, bogcha umr davrlariidagi bolalarda turmush tajribasining nisbatan kupayishi, ikkinchidan, bu davrda bolalar nutkining yaxshi usgan bo’lishi, uchinchidan esa, bogcha umr davrlariidagi bolalarning juda kup erkin mustaqill xarakatlar qillish imkoniyatiga ega bo’lishlaridir.
Bogcha umr davrlariidagi bolalarda xar soxaga doir savollarning tugilishi ular tafakkurining faollashayotganidan darak beradi. Bola uz savoliga javob topa olmasa yoki kattalar uning savoliga axamiyat bermasalar, undagi kizikuvchanlik susaya boshlaydi.
Rene-Jil metodikasi. «Oila rasmi» metodikasi. Bolaning estetik xayoti, uning umumiy qirralari.
Odatda xar kanday tafakkur jarayoni biron narsadan taajjublanish, xayron kolish va natijada turli savollarning tugilishi tufayli paydo bo’ladi. Juda kup ota-onalar va ayrim tarbiyachilar xam bolalar ortikrok savol berib yuborsalar, «kup maxmadona bo’lma», «sen bunday gaplarni kaerdan o’rganding», deb jerkib tashlaydilar. Natijada bola uksinib, uz bilganicha tushunishga xarakat qilladi. Ammo ayrim passiv va tortinchok bolalar xech bir savol bermaydilar. Bunday bolalarga turli mashgulotlar va sayoxatlarda kattalarning uzlari savol berishlari va shu bilan ularni faollashtirishlari lozim.
Xar kanday tafakkur, odatda biron narsani takkoslash, analiz va sintez qillishdan boshlanadi. Shuning uchun biz ana shu takkoslash, analiz va sintez qillishni tafakkur jarayoni deb ataymiz. Sayoxatlarlar bolalardagi tafakkur jarayonini faollashtirish va rivojlantirishga yordam beradi. Bolalar tabiatga qilingan sayoxatlarda turli narsalarni bir-biri bilan takkoslaydilar va analiz xamda sintez qillib kurishga intiladilar.
Bogcha umr davrlariidagi bolalar nutki va uning usishi Agar 2 yashar bolaning suz zapasi taxminan 250 tadan 400 tagacha bo’lsa, 3 yashar bolaning suz zapasi 1000 tadan 1200 tagacha va 7 yashar bolaning suz zapasi 4000 taga etadi. Demak, bogcha umr davrlarii davrida bolaning nutki xam mikdor , xam sifat jixatidan ancha takomillashadi. Bogcha umr davrlariidagi bolalarning nutkini usishi oilaning madaniy saviyasiga boglik
Kattalar bolalar nutkini ustirish bilan shugullanar ekanlar, bogcha umr davrlariidagi bolalar baxzi xollarda uz nutk sifatlarini tula idrok eta olmasliklarini unutmasliklari kerak. Bundan tashkari, bolalarda murakkab nutk tovushlarini bir-biridan fark qillish kobiliyati xam xali tula takomillashmagan bo’ladi. Tili chuchuklikni tuzatishning eng birinchi shartlaridan biri bola bilan tula va to’g’ri talaffuz etib, ravon til bilan gaplashishdir.