Kerakli reaktivlar va asbob uskunalar: Bug’doy va no’xot uni, sut mahsuloti,
gomogenlashtirilgan muskul to’qimalari, 10 % li va to’yingan ammoniy sulfat (NH
4
)
2
SO
4
eritmasi, ammoniy sulfatning maydalangan quruq tuzi, 0,2 %, 1 % va 10 % li natriy gidroksidi
(NaOH), 0,1 n va 3 % li uksus kislota eritmasi, biuret reaktivi, NaCl to’yingan eritmasi, quruq
NaСl (maydalangan) tuzi, 70 % li etil spirti eritmasi, shisha voronkalar, chinni hovoncha, filtr
qog’ozi, doka, texnik torozi, termostat, 100 ml li tubi tekis kolba, pipetkalar, probirkalar, suv
hammomi.
Oqsillar Oqsillar - hayotda muhim polimerlar hisoblanadi. Ular aminokislotalar qoldig’idan tashkil
topgan bo’lib, o’zaro piptid bog’lari bilan bog’langan bo’ladi. Har bir oqsil turi polipiptid
bog’idagi (birlamchi oqsil strukturasi) aminokislotalar ketma–ketligini ajoyibligi bilan
tavsiflanadi. Oqsillar tarkibida azot tutuvchi yuqori molekulyar biologik polimerlar bo’lib, ular
asosan 20 xil aminokislotalardan tashkil topgan. Ularning proteinlari (grekcha
“protos” –
birlamchi, muhim) deb atalishi ham bu guruh moddalar birinchi darajali biologik ahamiyatga ega
ekanligini ko’rsatadi. Hayot jarayonlarining qariyb barchasi oqsil moddalarga va ularning
biologik funktsiyasiga bog’liq.
Oqsillar proteinlar va proteidlarga bo’linadi.
Protein – oddiy oqsil
Proteid – murakkab oqsil
Ular barcha tirik organizmlar, bir hujayrali suv o’simliklari va bakteriyalar, ko’p hujayrali
xayvonlar hamda odam organizmi, tirik organizmlar bilan jonsiz tabiat chegarasida turuvchi
viruslar tarkibining ajralmas qismini tashkil qiladi.
1. Protaminlar. Oqsillarni eng soddasi bo’lib, ishqoriy oqsillar qatoriga kiradi. Bu oqsillar
tarkibida arginin va lizin miqdori ko’proq (80 % gacha) bo’lib, kuchli ishqoriy xossaga ega.
Protaminlar suvda eriydi, qizdirilganda cho’kmaydi, lekin boshqa oqsillar ta‘sirida cho’kmaga
tushadi.
2. Gistonlar. Suvda eriydi, lekin suyultirilgan ammiakda erimaydi. Boshqa oqsillar
eritmasi gistonlarni cho’ktiradi. Ular qizdirilganda paydo bo’lgan cho’kmalar suyultirilgan
kislotalarda eriydi. Gistonlar kuchsiz ishqor tabiatga ega ekanligi bilan boshqa oqsillardan keskin
farq qiladi. Bu xususiyat gistonlar tarkibida diaminomonokarbonat aminakislotarining haddan
tashqari ko’p ekanligini bildiradi. Ularning izoelektrika nuqtalari ham ishqoriy muhitga to’g’ri
keladi.
3. Albuminlar. Suvda eruvchi oqsillar bo’lib, qizdirilganda cho’kmaga tushadi. Ular
barcha hujayralar tarkibida uchraydigan eng ko’p tarqalgan oqsillardir. Eritma ammoniy sulfat
to’yingan eritmasi bilan to’yintirilganda cho’kmaga tushadi. Bunday oqsillar boshoqlilar,
dukaklilar unidan, sut, go’sht, tuxum, zardob va boshqa biomateriallardan ajratib olinadi.
4. Globulin. 10 % li tuz eritmalarida eriydi, hujayra va to’qimalar tarkibida doim
albuminlar bilan birgalikda uchraydi, suvda erimaydi, qizdirilganda koagulyatsiyalanadi,
suyultirilgan tuz eritmalarida eriydi, tuz kontsentratsiyasi ortishi bilan darhol cho’kmaga tushadi.