Tibbiyot institutlari talabalari uchun o’quv adabiyoti u. Z. Qodirov A. A. Abdumadjidov
Yüklə 0,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
BOLALARDA BUYRAK FAOLIYATINING
XUSUSIYATLARI Buyrak gomeosatzni ta’minlovchi a’zolarning asosiylaridan biri. U ichki muhit suyuqliklarining osmotik bosimini, ion tarkibini, kislota-asos muvozanati va hajm doimiyligini saqlashda ishtirok etadi. Bulardan tashqari, buyrakka ekskretor, metabolik va inkretor faoliyatlar xos. Bularning hammasi koptokchalarda filtrlanish, kanalchalarda qayta so’rilish va sekretsiya, buyrak parenximasida moddalarni sintezlash jarayonlari asosida yuzaga chiqadi. Ko’rsatilgan jarayonlarning bolalardagi samaradorligi moddalar almashinuvining ehtiyojlariga, ichki va tashqi muhit o’zgarishlariga, moslashishi darajasiga, buyrakning tuzilma-faoliy birligi – nefronning va ulardan tashkil topgan bir butun buyrakning rivojlanishiga bog’liq. CHAQALOQ BUYRAGI Chaqaloqning buyragi yumaloq shaklda, yuzasi g’adir-budir, uzunligi 4,2 sm, massasi 12 g atrofida bo’lib, u kattalardagiga nisbatan pastroq joylashgan. Po’stloq modda yupqaroq va buyrak qalinligining 20-25 % ini tashkil qiladi (kattalarda 40-50 %). Yetilib tug’ilgan chaqaloq buyragida koptokchalar soni kattalardagiga teng emas, ammo ular kichkina va zich joylashgan. Buyrak kesimining teng yuzasida 50 ta koptokcha uchrasa, kattalarda 7-8 ta koptokcha joylashgan. Kattalarda koptokchaning diametri 200 mkm chamasida bo’lsa, chaqaloqlarda – 85 mkm. Nefron kapsulasining visseral varag’i baland epiteliy hujayralari bilan qoplangan, hamda koptokcha kapillyarlari oralig’iga botib kirmasdan, ustidan qamrab olgan. Shuning uchun koptokchalarning filtrlanishni ta’minlovchi yuzasi ancha kichik. Kanalchalar nisbatan kalta va ingichka. Chaqaloq buyragidagi proksimal kanal diametri 18-36 mkm bo’lsa, voyaga yetganlarda 40-60 mkm dir. Birlamchi siydik hosil bo’lishi – filtrlanish bir nechta omillarga bog’liq: filtr (koptokcha kapillyarlari va kapsula devori) ning o’tkazuvchanligi va yuza kattaligiga, filtrlanuvchu suyuqlikinig tarkibi va miqdoriga, samarali filtrlovchi bosim miqdoriga. Chaqaloq buyragidan oqib o’tadigan qonning nisbiy miqdori oz bo’lib, minutlik hajmning faqat 5 % ini tashkil qiladi (kattalarda bu miqdor 20-25 %). Chaqaloqda filtrlanish sodir bo’ladigan yuza kattalarga nisbatan 5 marta kichik. Undan tashqari, filtrdagi poralar diametri 2 marta kichik. Demak, chaqaloq buyragida filtrlanishga qarshilik katta. Faqat samarali filtrlovchi bosim miqdori chaqaloqlarda yetarli desa bo’ladi, chunki koptokcha kapillyarlarida qon gidrostatik bosimining pastroqligini plazma kolloidlari hosil qiladigan onkotik bosimning kamligi muvozanatlashtirib turadi. Chaqaloq buyragidan oqib o’tadigan qon miqdorining ozligi, filtrlovchi yuzaning kichikligi va qalinligi natijasida tana yuzasi birligiga hisoblangan filtrat miqdori kattalardagidan 4-6 marta kam va o’rtacha 26 ml/min ni tashkil qiladi. Chaqaloqlik davrining oxirida bu ko’rsatkich 40 ml/min ga yaqinlashadi. Bu davrda filtrlanish jarayoni uyg’un emasligini, diurez miqdori kattalardagiga nisbatan filtrlanish jadalligiga ko’proq bog’liqligini ta’kidlash zarur. Chaqaloqlarda qayta so’rilish va moddalar sekretsiyasini ta’minlovchi mexanizmlar ham takomillashmagan va ularning samaradorligi filtrlanish samaradorligidan oz. Kanalchalarni qoplagan epiteliyning antidiuretik gormon va aldosteronga nisbatan sezgirligi past. Proksimal kanalchada glyukozaning maksimal reabsorbsiyasi (tana yuzasining 1,73 m 2 ga hisoblaganda) 60 mg/min ga teng yoki kattalardagidan 5- 6 marta kam. Ammo chaqaloq qonida glyukoza miqdori kam, filtrat hajmi oz bo’lgani tufayli, glyukoza deyarli to’la qayta so’riladi. Chaqaloqlarda aminokislotalarning qayta so’rilishi to’la bo’lmasligi mumkin. Organik moddalardan farqli o’laroq, natriyning qayta so’rilishi juda jadal. Buning natijasida natriyning qondan chiqib ketish tezligi chaqaloqlarda kattalardagidan 5 marta kam. Buyrakning natriyni kam miqdorda chiqarish xususiyati murg’ak bolalar organizmida tez suv yig’ilib qolishining asosiy sababidir. Kattalarda distal kanalchada suv va natriyning tashilishi nisbatan mustaqil jarayonlardir. Chaqaloqlarda bu jarayonlar o’zaro bog’langan. Shu sababli ular organizmiga ko’p miqdorda suv tushsa, diurez ko’payadi, ammo ayni vaqtda natriyning ajralishi ham ortib, kation yetishmovchiligi rivojlanishi mumkin. Ortiqcha suvni organizmdan chiqarib tashlash samaradorligi 5 kunlik bolalarda ancha ortadi. Chaqaloqlar buyragining siydikni quyultirish imkoniyati chegaralangan. Ularda siydikning eng yuqori osmotik konsentratsiyasi 650 mosm/l dan oshmaydi (kattalarda bu ko’rsatkich 1500 mosm/l ga yetishi mumkin). Yangi tug’ilgan bolalar buyragi kanalchalarining rivoji yetarli emasligidan moddalar sekretsiyasining sustligi ham dalolat beradi. Ularning qonidan paraaminogippur kislotaning chiqib ketish tezligi kattalardagidan ikki marta sust. Chaqaloqlarda penitsillinni sekretsiya yo’li bilan qondan siydikka ajratadigan mexanizm faolligi ham juda sust. Ammo vodorod ionlari sekretsiyasi bir haftalik bolalarda tana massasining 1 kg ga hisoblaganda, kattalardagiga teng, filtratning hajm birligiga hisoblaganda esa uch barobar ko’p. Vodorod bu davrda asosan ammoniy tuzlari tarkibida ajraladi, uning titrlanadigan kislota shaklidagi miqdori ancha oz. Chaqaloqlar bir kecha-kunduzda ajratadigan siydik miqdorining chegarasi ancha keng. Birinchi kunlar fiziologik oliguriya (siydik miqdorining ozligi) kuzatiladi. Bola hayotining uchinchi kunidan diurez ortadi va haftaning oxirida birinchi kundagiga nisbatan 7-8 marta ko’p va 60-65 ml/kg/24 soatni tashkil qiladi (31-jadval). Bu miqdor katta yoshdagi odamning diurezidan 3-4 marta ko’p. 31-jadval Yüklə 0,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|