Tibbiyot institutlari talabalari uchun o’quv adabiyoti u. Z. Qodirov A. A. Abdumadjidov
Yüklə 0,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Tireotrop gormon. Adenogipofizning tireotrop gormoni (TTG) molekulyar
massasi 29000 bo’lgan glikoproteindir. Bu gormon qalqonsimon bez follikulalarini hosil qiluvchi follikulyar hujayralar rivojlanishiga ta’sir qiladi. TTG follikulyar hujayralarni uzluksiz rag’batlantirib, ularning faoliyati bir me’yorda bo’lishini ta’minlaydi. Gormon yo’q bo’lgan sharoitda tireoid hujayralar qondan yodni yig’ib olish qobiliyatini qisman saqlab qoladi, ammo tireoid gormonlarning sintezi va sekretsiyasi keskin tormozlanadi. TTG ta’sirida ikki bosqichni ko’rish mumkin. Avval RNK sintezi tezlashishiga muhtoj bo’lmagan jarayonlar jadallashadi. Keyingi bosqichda hujayralar o’sadi, mitotik faollik paydo bo’ladi va hujayralar bo’linadi. TTG ta’sirida qalqonsimon bez faoliyati o’ta kuchayib ketishi ham mumkin. TTG follikulyar hujayralar membranasidagi o’zining retseptorlari bilan bog’lanib, TTG-retseptor kompleksini hosil qiladi. Bu kompleks kamida to’rtta vositachi yordamida (sAMF, inozitoltrifosfat, diatsilglitserol va Ca 2+ -kalmodulin kompleksi) biologik javob reaksiyalarini yuzaga chiqaradi. Birinchi galda, bu morfologik o’zgarishlardir. Tireoid hujayralar juda yaqqol qutblangan. Apikal yuzasida mavjud juda ko’p mikrovorsinkalarga kolloid zahiralari yaqinlashgan. Hujayraning bazal yuzasi kapillyarlardagi qon bilan muloqotda. TTG ta’siri boshlanishi bilan hujayraning apikal qismida kolloid tomchilari paydo bo’ladi. Tomchilarni kolloidning bir qismini o’z ichiga qamrab olgan mikrovorsinkalar membranasi hosil qiladi. Kolloid tomchilari bazal membrana tomon harakatda lizosomalar bilan to’qnashib, ular bilan qo’shiladi va natijada fagolizosomalar paydi bo’ladi. Fagolizosomalarda tireoglobulin parchalanadi va qalqonsimon bez gormonlari (asosan tiroksin, qisman triyodtironin) erkin holda avval sitoplazmaga, keyin qonga o’tadi. TTG faqat tireoglobulin gidroliziga emas, yod almashinuvining barcha bosqichlariga rag’batlantiruvchi ta’sir ko’rsatadi. TTG uglevodlar va fosfolipidlar almashinuvida sezilarli darajada qatnashadi. Uning ta’sirida glyukoza o’zlashtirilishi va kislorod sarfi ortadi, fosfolipidlar sintezi tezlashadi. Demak, qalqonsimon bezning yuqori darajada ixtisoslashgan hujayralari TTG ta’siriga zahiradagi tireoglobulin gidrolizini tezlashishi, tireoid gormonlar sekretsiyasining jadallashishi va yodni to’plash hamda organik moddalar tarkibiga o’tkazilishining faollashishi bilan javob beradi. TTG uzoq vaqt ta’sir qilsa, bez hujayralari gipertrofiyaga uchrab, bo’linadi. TTG yetishmovchiligi gipotireoid holat rivojlanishiga olib keladi. TTG sekretsiyasi oshib ketishi tufayli rivojlanadigan tireotoksikoz ham uchrab turadi. Adenogipofizdan TTG ajralishining gipotalamik mexanizmlar orqali boshqarilishi chaqaloqlarda yetarli darajada shakllangan bo’ladi. Bola hayotining birinchi yili davomida gipotalamusda TTG sintezlovchi hujayralarning rivojlanishi davom etadi, ularning soni ko’payadi. Birinchi bolalik davrida TTG ning gipofizdagi miqdori ortib oradi. Osish jarayonida gormon sekretsiyasi ikki marta (bola tug’ilishi bilanoq va balog’atga yetish davridan avval) sezilarli darajada ko’payadi. Birinchi ko’payish chaqaloqning yangi sharoitda yashashga moslashishi uchun zarur bo’lsa, ikkinchisi balog’atga yetish davrida organizm gormonal holati jiddiy o’zgarishining bir qismi uchun kerak bo’ladi. Yüklə 0,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|