658
Kulliyot” bu – bir adibning butun bir umri davomida yozgan barcha
asarlarini bir jild ostida to‘plangan yaxlit bir asar. Bu ish ijodkorning o‘zi
tomonidan ham undan keyin muxlislari tomonidan
ham amalga oshirilishi
mumkin.
“Kulliyot” (ةَّيِّّلُك) so‘zi arabcha “kullun” ( ّلُك) (“barchasi”, “hammasi”)
so‘zidan olingan bo‘lib – to‘liqlik, bir butunlik; umumiy tushincha; fakultet. 1) Bir
turdagi narsa (juzv) larning to‘plami degan ma’nolarni anglatadi. Bu so‘zning
ko‘pligi arab tili leksik qoidalariga ko‘ra muannas to‘g‘ri ko‘plik (تا)
qo‘shiimchasi bilan yasaladi (تاّيِّّلُك). Bu bizning kulliyotga bergan ta’rifimiz edi.
Endi Salaf ustozlarning ta’riflariga birma-bir to‘xtalib o‘tamiz.
Arabcha-o‘zbekcha lug‘atda (ة
َّيِّّلُك) so‘zining yoritilishi: ةَّيِّّلُكko‘p.
تا
-
-
1
.
butunlik, to‘lalik; لاب– mutlaqo, to‘liq; –لاب لاز to‘liq yo‘qoldi;
نا
—
ب
biz
hammamiz;
ه
--
زخا ب
uni to‘laligicha, hammasini oldi; 2. fals. umumiy tushuncha;
لا
–
تا
umumiy tushunchalar (faqat aql orqali bilinadigan haqiqatlar:
ا
سنجل tur; عوَّنلا
nav: لصفلا bo‘lim; ضرعلاbelgi); 3. fakultet; kollej;
ّبطلا /بادلآا ةّيّلُك tibbiyot/
filologiya fakulteti.
Arab tilining izohli lug‘atlarida berilgan ta’rif:
ةَّيِّ لُك
[درفم]: ج تا
يِّ لُك:
• ردصم يعانص نم لُك.
• لومش، عومجم نم ل ولأا ىلإ رخلآا "حرط ةركفلا ةَّي لُك: اهعومجمب- هذخأ تيلكب
ه
: هعمجأ، قرط
عوضوملا هتا يئزجب هتا يِّ لُكو : هبناوجب ة صاخلا ة ماعلاو".
• دهعم ميلعت لاع، وأ مسق نم ماسقأ ةعماجلا صتخا عرفب نم عورف ملعلا "ة ي لُك بادلآا/ بطلا-
تا ي لُكلا ة يبرحلا". ، تاَّيِّ لُكلا : قئاقحلا ةد َّرجملا يتلا لا عقت تحت مكُح و حلا
سا
، لب كردُت علاب
لق يهو سمخ:
سنجلا ناويحلاك، عوَّنلاو ناسنلإاك،
مجعم ينغلا ... ديزملا
Birlik: (ko‘p. تاّيِّّلُك). ( ّلُك) so‘zidan yasalgan. O‘z ichiga olish, yaxlit butunlik,
“o‘rtaga barcha fikrlar tashladi: hammasini oldi:
barchasini, umumiy va xos
tomonlarini: Bo‘limga va barchasiga oid mavzular.
Institut, kulliyot unviversitetning bir bo‘lagi tibbiyot/ filologiya fakulteti.
(faqat aql orqali bilinadigan haqiqatlar: سنجلاtur; عوَّنلاnav: لصفلا bo‘lim;
ضرعلاbelgi). Bu yo‘qoridagi ikki lug‘atdan ham ko‘rinib turubdiki lardan ko‘rinib
turibdiki ة
ّيّلُكso‘zi barchasi va fakultet ma’nolarini anglatar ekan. Endi O‘zbek
tilida ة
ّيّلُكso‘ziga berilgan ta’riflarni ko‘ramiz:
1. “Kulliyot” so‘zi arabcha “kullun” (“barchasi”, “hammasi”) so‘zidan
olingan bo‘lib – to‘liqlik, bir butunlik;
umumiy tushincha; fakultet. – 1) Bir
turdagi narsa (juzv) larning to‘plami, she’riy to‘plam degan ma’nolarni anglatadi.
659
2. Kulliyot – shoir yoki adib asarlarining bir muqovaga olingan yaxlit,
mukammal to‘plami. Sharq kitobatchiligida kulliyot tuzish 13 asrdan an’ana bo‘la
boshladi. Kulliyotlar, ko‘pincha, mualliflarning o‘zlari tomonidan tuzilgan. Ba’zi
kulliyotlar esa, ijodkorning vafotidan keyin boshqa kishilar (ko‘proq kotiblar)
tomonidan tuzilgan.
Jumladan, Abdurahmon Jomiy o‘zi tuzgan kulliyotiga 37
asarini kiritgan. Alisher Navoiy asarlarining ham jahon qo‘lyozma xazinalarida
o‘ndan ortiq kulliyotlari mavjud. Alisher Navoiy umrining oxrida o‘z asarlarining
kulliyotini tuzdi va unga faqat o‘zbek tilidagi 26 asarini kiritdi. Bu kulliyot Xirotda
1496-1500 yillarda tasnif etildi. Uni ulug‘ xattot Darvesh Muhammad Toqiy besh
yil davomida ko‘chirib tamomladi. (Turkiya, Isanbul, to‘pqopi kutubxonasi.
Saqlanish raqami---808. hajmi 802 varoqdan iborat). Keyingi asrlarda tasnif etilgan
Alisher Navoiy kulliyotlari unchalik mukammal emas. Lekin ular shoirning asosiy
yirik asarlari (“Xazoyinu-l-maoniy”, “Xamsa”, “Lisonu-t-tayr”, “Mahbubu-l-
qulub”)ni o‘z ichiga olganligi uchun noto‘liq kulliyot, deb yuritilaveradi.
Dostları ilə paylaş: