670
2. Jomiy va Davlatshohning asarlarida shoirlar asarlari yuzasidan tahliliy va
adabiy-tanqidiy mulohazalar kam. Buning ustiga, ularda ayrim tarixiy faktlar bilan
afsona va rivoyatlar qorishib ketgan. Navoiy esa faktik materiallarnigina bayon
qiladi hamda yozuvchilar haqida keng va izchil adabiy-tanqidiy mulohaza
yuritgan. Ma’lumotlar aniqligiga diqqat qaratgan. Taxminiy faktlarni alohida
e’tirof etgan.
Asarning 1-2-3-boblari xronologiya, 4-bob hududga, 5-6-7-8-boblar kasb-kori
va mansabiga qarab taqsimlangan. 1-majlisda 46, 2-majlisda 91, 3-majlisda 175, 4-
majlisda 72, 5-majlisda 21, 6-majlisda 31, 7-majlisda 22, 8-majlisda 1 nafar shoir
zikr etilgan. Tazkira umumiy kompozitsion tuzilishdan tashqari, undagi
majlislarning o‘zida ham ma’lum ichki tartib bor. “Majolis un-nafois” asari
ko‘pgina xususiyatlari bilan XVI-XIX asrlar davomida o‘zbek, tojik, ozarbayjon
va fors tillarida yozilgan tazkiralarga namuna – ibrat bo‘ldi. Sodiqbek Sodiqiyning
“Majma ul-xavos”, Malehoning “Muzakkir ul-as’hob”, Hasanxo‘ja Nisoriyning
“Muzakkir ul-ahbob”, Som Mirzoning “Tuhfai Somiy”, Lutf Alibek Ozariyning
“Otashkadai Ozariy”, Fazliyning “Majmuai shoiron”, Ahmad Tabibiyning
“Majmuai si payravi g‘azaliyoti Feruzshohiy” va “Majmuai si payravi
muxammasoti Feruzshohiy”, Po‘latjon domulla Qayyumiyning “Tazkirai
Qayyumiy” asarlari shular jumlasidandir. [2, 23] [5, 46-52] [17] [18, 222-230] [19,
21] [20, 536-546] [21, 203-209]
Tarixiy-irfoniy tazkiralarda atoqli mutasavvif va olimlar shaxsiyati,
dunyoqarashi va ijodiy merosini yoritishga bag‘ishlangan bo‘lib, ularga “Tabaqot
us-sufiya” (Abdurahmon Sulamiy, X -XI asrlar), “Tabaqot us-sufiya” (Abdulloh
Ansoriy, X asr), “Tazkirat ul-avliyo” (Farididdin Attor, XII asr), “Nafahot ul-uns”
(Abdurahmon Jomiy, XV asr), “Nasoyim ul-muhabbat” (Alisher Navoiy, XV asr)
kabi tazkiralarni kiritish mumkin. Tasavvufning aksariyat tariqatlari markazi
hisoblangan Movarounnahr, Xuroson va Hindiston hududlarida maqomotlar ichida
Fariduddin Attorning “
Dostları ilə paylaş: