717
ta’rifining naqadar haq ekanligi hozirgacha isbotini topib kelmoqda. Fitrat o‘zining
tassavufga bo‘lgan qiziqishlari va o‘sha davrda Yassaviyga nisbatan berilayotgan
xato ta’riflarga javoban o‘zining yuqoridagi adabiyotshunoslikka, xususan, tariqat,
tasavvuf, Yassaviy to‘g‘risida haqiqatlarni izlab topishga bel bog‘laydi. Fitrat
“Ahmad Yassaviy to‘g‘risida matbuotimizda bir-ikki yo‘la gaplar bo‘lib etgan edi.
Lekin ular quruq maqtashlar ham anchagina falsafalardan to‘ldirilg‘on, shuning
uchun Ahmad Yassaviy hikmatlarini bo‘lg‘ani kabi tasvir qilib berish xizmatidan
ojiz maqolalar edi”, – deb baholaydi, shu davrdagi tadqiqotlarni ta’riflay turib.
Fitrat shu davrda o‘zining adabiyotshunoslikka doir izlanishlari asnosida bu
masalaga batafsil to‘xtaladi. Fitart Yassaviyning, bir rivoyatda Yassi (bugungi
Turkiston) shahrida, yana bir rivoyatda Sayramda tug‘ilgani haqida yozadi. Uning
qachon tug‘ilgani haqida aniq ma’lumot yo‘q, lekin qachon vafot topgani haqida
ma’lumotlarda hijriy 562-yilda deb beriladi. “Devoni hikmat”da Yassaviy o‘zining
quyidagi
To‘rt yuz yildan keyin chiqib ummat bo‘lg‘ay,
Necha yurib xaqqa xizmat qilgay —
misralaridan uning hijriy to‘rtinchi asrning ikkinchi yarmida dunyoga kelgani
haqida xulosa qilish mumkin. Fitrat o‘zining tasavvuf ahkomlari va uning ta’rifida
bejiz Yassaviy ijodidan boshlangani yo‘qligini aytib “O‘rta Osiyoning shayxlari,
eshonlari Yassaviyni o‘zlariga pir, ustoz deb taniydilar. Ahmad Yassaviydan keyin
uning uslubida she’r yozmoq turk shayxlari orasida “mo‘da shakiliga kirgan”, [1] –
deya tarif beriladi.
Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, Yassaviy ijodining o‘rganilishi,
uning tariqat ilmini yoyilishiga qo‘shgan hissasi o‘laroq turkiy xalqlar adabiyotida
turgan o‘ziga xos ijodi ham tahsinga loyiqdir. Yasssaviy ijod yo‘li, uning
an’analari o‘ziga asos sifatida qabul qilgan va shu asnoda ijod qilgan shoirlar
ijodining o‘rganilishi, Yassaviy tariqatidagi o‘ziga xos sifatlarni o‘rganish turkiy
xalqlar adabiyotining rivoji uchun xizmat qilishi shubxasiz. Yassaviy
izdoshlarining turkiy xalqlar adabiyotida tutgan o‘rni va ularning zalvorli ijodi
hozirgi kunda ham o‘rganilib kelinmoqda va bu yo‘nalishda kelgusida ham ko‘plab
ilmiy izlanishlar qilinishi tabiiy.
Dostları ilə paylaş: