Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti

hidoyat
osmonining axtari tobandasi va 
xilofat
ummonining gavhari 
raxshandasi va 
zalolat
vodiysi gumrohlarining hodiyi rahshunosi va 
avoyib
illati 
mubtalolarining tabibi hazoqatoshnosi, 
millati
ahmadiy maxzanining horisu 
xazinadori va 
shariati
 sarmadiy gulshanining guli hamishabahori
...” [1.247
b
]. 
Ushbu parchada ko’rib turganimizdek, ayrim o’rinlarda tarse’lanuvchi 
bo’laklar ohangdoshligi to’la saqlanmagani Ogahiyning to’la ohangdosh 
tarse’lanuvlarni zo’rma-zo’raki ijod qilmaganini, ular murarrix shuurida quyma bir 
butunlikda bunyod bo’lganini ko’rsatadi. Ana shu tarzda mantiqiy izchillik matniy 
izchillikni vujudga keltiradi va o’z navbatida Ogahiy tarixiy asarlari badiiyatiga 
xos yana bir e’tiborli poetik uslub ‒ tanosublar silsilasi shakllanadi.
Tanosublar silsilasi
ni vujudga keltiruvchi omil haqida yuqorida bir oz 
mulohaza bildiriganimiz bois bevosita misollarga o’tamiz:
 
“...
boniyi maboniyi 
makrumat, muassisi asosi azamat, oftobi osmoni abhat, durri nobi ummoni 
saltanat, murtafe’i maoriji ijlol, murtaqiyi madoriki iqbol...”
[1.249
a
]. Ko’rinadiki, 

---

790 
bunda tanosublar silsilasi bir tamoyil: asosiy tushuncha aniqlovchi, so’ngra uning 
sifatlovchisini keltirishga asoslangan. Asosiy tushuncha sifatlovchisining 
aniqlovchisi o’zakdosh so’zlardan shakllantirilgan. SHu tariqa har bir qismning 
o’zida tanosub yuzaga keladi. Asosiy tushunchalarning har biri 
makrumat, azamat, 
abhat, saltanat, iqbol 
kabi mavhum tushunchalardan iborat. Ogahiy ba’zi 
o’rinlarda arab mumtoz adabiyotida sarfiylar [7.27-28] talab qilganidek, tarse’ 
asosidagi vasf qismlarida ishtirok etsa, ularning vazniy mutanosibligiga ham 
erishgan. Masalan, yuqorida keltirilgan parchaning oxirgi ikki qismi sarfiy nuqtai 
nazardan ham bir-biriga mos va mutobiq tarzda shakllangan: 
murtafe’i maoriji ijlol 
↕ ↕ ↕ 
murtaqiyi madoriki iqbol
mufta’li mafo’il if’ol.