789
topishini aytib o’tishi bejiz emas [9.35]. Ogahiy lirikasida xususan,
musammatlarida bu san’atning ishlatilishi haqida G.Xallieva e’tiborli
fikrlar
bildiradi [10.122]. Ammo shuni ta’kidlash mumkinki, tarse’
Ogahiy lirikasidan
ko’ra tarixiy asarlarining nasriy qismida ko’proq uchraydi. Ayrim misollar bilan
cheklanamiz: “...
hidoyat osmonining axtari jahontobi va shariat ummonining
gavhari serobi
...”. Bunda har ikkala juzvlar tarkibi bir-biriga juda munosib o’rin
olgan:
hidoyat osmonining axtari jahontobi
↕ ↕ ↕ ↕
shariat ummonining gavhari serobi
.
Bu kabi misollarni kuzata turib, Ogahiy ularning
tarkibiy shakllanishini
ma’lum bir mezonlar asosida belgilaganini sezib qolamiz: bu ham bo’lsa, har
qismda o’sha qism tarkibini belgilovchi asosiy tushuncha mavjud bo’lib, qismdagi
boshqa so’zlar o’sha tushuncha asosida mutanosiblanadi, ya’ni
tanosub hosil
qilinadi. Jumladan, yuqoridagi misollar ikkita asosiy tushuncha bor:
hidoyat
va
shariat
. Dastlabki nigohda
bunda asosiy tushunchalar
axtar
va
gavhar
bo’lib
ko’rinadi. Lekin Ogahiy bu erda mavsuf Xoja Nizomiddin muftiyning xalq
hidoyati va shariatni mahkam tutish yo’lidagi xizmatlari uchun baho bermoqda.
SHu
tariqa
hidoyat
tushunchasi
osmon
ni,
osmon
o’z o’rnida
yulduz, quyosh, oy
kabi tushunchalarning birini, so’ngra o’sha tushunchalarga
ega sifatlardan birini
ergashtiradi. Ta’kidlash lozimki, asosiy tushuncha vasf qismining qaysi o’rnida
kelishi jumla tuzilishi xususiyatlari bilan bog’liq. Masalan, chahoryorlar vasfidagi
quyidagi parchada
hidoyat, xilofat, zalolat, avoyib, millat, shariat
asosiy
tushunchalar sanalib, qolgan birliklar mazkur tushunchalar atrofida tarse’ san’ati
asosida birlashadi:
“
Dostları ilə paylaş: 
