Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti

Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. Jo‘raqulov U. “Nazariy poetika masalalari”. G‘ofur G‘ulom nomidagi 
nashriyot – matbaa ijodiy uyi. Toshkent – 2015 y.164-165 betlar 
2. Alisher Navoiy asarlari tilining izohli lug‘ati 4-jildlik.:T.Fan.(1983-
1985). 1-jild. 
3. Komil Xorazmiy, “Devon”- T.: 1975 
4. Vohidov E. “Aruz haqida”. Toshkent. 1972 y. 21-bet. 
 
 
MAHMUD TOIR LIRIKASIDA PEYZAJ TASVIRI 
Ro‘za GANJAYEVA, 
Urganch davlat universiteti o‘qituvchisi 
 
Annotatsiya:
Mazkur maqolada O‘zbekiston xalq shoiri Mahmud Toirning 
she’rlari tahlil qilinib, ijodkor asarlarida tabiat tasviri va undagi obrazlarlar talqini 
yoritib berilgan. Shuningdek, shoir she’riyatiga xos novatorlik teran aks ettiriladi.
Kalit so‘zlar: 
Tabiat, obraz, ramz, badiiyat, mahorat, novatorlik, ruhiyat. 
Annotation:
This article analyzes the poems of the People’s Poet of 
Uzbekistan Mahmud Toir and explains the description of nature and the 
interpretation of the images in the artist’s works. Also, the innovativeness of the 
poet’s poetry is deeply reflected.
Key words: 
Nature, image, symbol, artistry, skill, innovation, spirit. 
Аннотация:
В данной статье анализируются стихи народного поэта 
Узбекистана Махмуда Тоира и разъясняются описание природы и трактовка 
образов в произведениях художника. Также глубоко отражено новаторство 
поэзии поэта.
Ключевые слова:
Природа, образ, символ, искусство, мастерство, 
новаторство, дух. 
Insoniyat yaralibdiki, go‘zallikka intiladi, bor dili bilan u tomon talpinadi. 
Insoniyatda badiiy adabiyot, xususan, she’riyat bashariyatda aynan mana shu qalb 
go‘zalligini shakllantirishga xizmat qiladi. O‘zbekiston xalq shoiri Mahmud Toir 
ijodi ham mavzu jihatdan keng va ko‘lamdorligi bilan birga, go‘zal va betakror 
tashbehlarga boy. Shoir tomonidan qalamga olingan mavzular rang-barang. 
Shoirning Insoniylik, Ezgulik, Vatan, Xalq, Muhabbat kabi tushunchalarni 

---

563 
ifodalashdagi mahorati o‘ziga xoslik kasb etadi. Ijodkor o‘z she’rlarida ushbu 
mavzularning har biriga teran to‘xtaladi va ularning ichki mohiyatini nazm orqali 
namoyon etadi. Umuman, “lirikada bo‘lsin yo nasrdami, shoir yoki yozuvchi 
peyzaj tasvirini chetlab o‘tish hollari deyarli uchramaydi. Peyzajga murojaat 
o‘tmish adabiyotimizda, mumtoz shoirlar she’riyatida ham bot-bot uchraydi. 
Alisher Navoiy merosida ham turli fasllar ta’rifiga bag‘ishlangan ancha muncha 
g‘azallar, lirikaning boshqa namunalariga duch kelish mumkin. Bu an’ana 
zamonaviy adabiyotda, ayniqsa, lirikada yetakchi o‘rinlardan birini egallaydi”, [5] 
desak mubolag‘a bo‘lmaydi.
Mahmud Toir asli tabiatga yaqin shoir. Uning lirikasida bahor, yomg‘ir, 
bulbul, kapalak obrazlari alohida o‘rin tutadi. Xususan, bahor obraziga 
to‘xtaladigan bo‘lsak, bu obraz an’anaviy obraz hisoblanib, shoirning bu 
mavzudagi she’rlari bisyor. Jumladan: “Bahorim” she’rida shoir bahorni madh 
etibgina qolmay, uni “bahorim” deb erkalashga chog‘lanadi. Shuningdek, bahorga 
o‘zgacha go‘zal, pokiza so‘zlarni qo‘llab murojaat qiladi va “
xokisorim, orazi 
oftobim, ko‘zi xumorim, gulim, gulzorim, topilgan tumorim, atrim, iforim” 
kabi 
undalmalarni qo‘llagan holda ko‘klamoyni “sen ham bizni sog‘indingmi” tarzida 
so‘roqlaydi. She’rning birinchi bandida shoir ona va bahor so‘zlarini 
uyg‘unlashtirib yuboradi va har ikkisi uchun ham “munisam, xokisorim” kabi 
tashbehlarni munosib ko‘radi: 
“… Keldingmi munisam, onam, ko‘klamoy. 
Biz seni sog‘indik, ey xokisorim, 
Sen ham bizni sog‘indingmi, bahorim? ” [2, 159] 
Bu kabi go‘zal o‘xshatish Muhammad Yusuf ijodida ham uchraydi va 
ko‘klamoyim so‘zi she’rga o‘zgacha badiiylik berayotganining guvohi bo‘lamiz: 
Ko‘nglimga ko‘k binafshalar sochilsin, 
Kokiliga tolpopukdan soch ilsin,
Boychechakka borar yo‘llar ochilsin,
Ko‘klamoyim, ko‘kingdan ber bir chimdim. 
Mahmud Toir qalamiga mansub she’rning ikkinchi bandida esa bahor, yoz, 
kuz, qish o‘zaro taqqoslanadi va bahorsiz “yozning yoz emasligi”, “kuzning 
xazonsiz o‘tishi”, “qish ertaklari tinglanmasligi” go‘zal ifodalanadi. She’rning 
to‘rtinchi bandida yomg‘ir, chaqmoq, bulut, kabi tabiatan salbiy unsurlar she’rda 
aksincha ifodalangan va hatto ular bahorga yarashib turishi shoir tomonidan 
samimiy aks ettirilgan:
“… Yomg‘irlaring boshqa, chaqmog‘ing boshqa, 
Bulutlar yarashgan qabog‘ing boshqa, 
Chehrangdan aylanay jonim, Momo Yer, 
Yalpizlar yarashgan yanog‘ing boshqa…” [2, 159] 

---

564 
Shuningdek, mazkur bandda yuqoridagi fikrlarini to‘ldirgan holda bahorni 
“ko‘nglim erkasi” deya alqab, uni yoz, kuz, qishdan-da ortiq ko‘rishini ta’kidlaydi.
Xuddi shu iqror shoirning “Bahorga yetganlar omon bo‘lsinlar” she’rida 
ham kuzatiladi: 
Bahor, bemor kutgan malhamday shirin, 
Bahor, sevdim degan alhamday shirin, 
Mahmudga qay fasl ko‘klamday shirin,
Bahorga yetganlar omon bo‘lsinlar. [3, 19] 
Bahor so‘zini tilga olar ekanmiz, bevosita Navro‘z ayyomi ham 
xayollarimizda charx urishi tabiiydir. Mahmud Toir ham bu hodisani nazardan 
chetda qoldirmaydi va “Navro‘zni yetaklab keladi bahor” deya kitobxonga yana bir 
eslatish beradi. Shoirning bu she’rida bahor kelishi bilan tabiatda ro‘y beradigan 
jamiki go‘zalliklar qalamga olinadi. Shuningdek, qishning butkul ketishini 
kutmayoq tabiatga o‘z sepini yoygan bahor tasviri, ayniqsa, samimiy ifodalangan: 
Tog‘larning bag‘rida qori bo‘lsa ham,
Ayozning aytajak zori bo‘lsa ham, 
Qarg‘alarning hali kori bo‘lsa ham, 
Qishni beshigiga beladi bahor, 
Navro‘zni yetaklab keladi bahor. [1, 169] 
Bundan tashqari, she’rda quyidagi: