TİROİd hastaliklari tani ve tedavi kilavuzu 2012 baski baski

TEMD Önerisi
• Gebelik planlanan yüksek riskli kiflilerde TSH bak›lmal›d›r. 
• Gebelik planlayan veya gebe kadınlarda en az bir kez TSH ölçümü tavsiye edilir.
• Gebelik öncesi hipotiroidisi zaten bilinen olgularda konsepsiyon öncesi TSH 
<2.5 mIU/L olmal›d›r.
• Levotiroksin replasman› alan ve TSH <2.5 mIU/L olan kad›nlarda gebelik tan›s› 
konduktan sonra levotiroksin dozunun %30 oran›nda art›r›lmas› önerilir. TSH 
>2.5 mIU/L ise doz art›fl› daha fazla olabilir.
• Bilinen hipotiroidisi mevcut kad›nlarda, gebelik olufltuktan sonra hasta 
görülmüflse TSH hemen bak›lmal› ve levotiroksin  dozu ayarlanmal›d›r. Hasta 
tedaviye baflland›ktan 4-6 hafta sonra yeniden de€erlendirilmeli ve sonra her
4-6 haftada bir görülmelidir. 
• TSH hedefi ilk trimester için <2.5 mIU/L, sonraki dönemler için <3 mIU/L olmal›d›r.
• Gebelikte hipertiroidi tedavisinde propiltiyourasil (PTU) seçilmelidir.
• PTU bafllang›ç dozu hastal›€›n fliddetine ba€l›d›r. PTU için bafllang›ç dozu 
50-300 mg/gün olmal›d›r. Bafllang›ç dozu 200 > 150 mg/günün üzerinde ise 2 
haftadan uzun süre kullan›lmamal›d›r.  ‹dame dozu hastay› hafif hipertiroidik 
(serbest T4 gebelik d›fl›  normal aral›€›n üst s›n›r›nda kalacak flekilde ) tutmal›d›r. 
En k›sa sürede idame doza  (bafllang›c›n yar›s›na) inilip 2-4 haftal›k periodlar ile 
takip edilmelidir. Tiroid hormonlar› ile birlikte  AST-ALT, hemogram takibi önerilir. 
‹htiyac› olan vakalarda  beta bloker olarak propranonol 20-40 mg /gün, mümkün 
oldu€unca k›sa süreyle (2-6  hafta) verilebilir
• Gebeye tan›sal yada terapötik aç›dan hiçbir flekilde radyonüklid verilmemelidir. 
Fetal tiroid hasar› ortaya ç›kabilir.

49
‹Y
O
T EKSİKLİĞİ
HAST
ALIKLARI
VE TÜRKİYE’DEKİ
DURUM
10.1. İYOT METABOLİZMASI
‹yot tiroid hormonlar›n üretimi  için esansiyel bir elemand›r.  UNICEF’in 2008 y›l›ndaki raporuna
göre 1990’da dünyada hanelerde iyotlu tuz tüketimi 1/5 oran›nda iken günümüzde iyotlu tuz
tüketimi anlaml› olarak artm›flt›r. Hanelerin iyotlu tuz tüketimi için hedef  % 95 olarak tespit
edilmifltir. Ancak halen ülkeler, k›talar aras›nda ciddi farklar vard›r. Bu koruma program› içinde
Türkiye’nin yeri birçok Avrupa ülkesinden ileridedir .
‹yot eksikli€ine  tiroidin uyumu: ‹yodun hemen hemen tümü vücudumuza oral yoldan al›n›r.
‹nce ba€›rsaklardan I- fleklinde emilir.  ‹yot eksikli€i durumunda tiroid hormon sentezi daha
aktif olan T3 taraf›na kayar. TSH tiroid hormon sentezi basamaklar›n›n hemen tümünü
etkileyebilmektedir. Böylece TSH’nin etkisi ile tiroid bezinin iyot yakalama ve Tg sentez kabiliyeti
artar , tiroid hormon sal›n›m› artar ve bez iyodu daha efektif olarak kullanabilir. ‹yot durumu da
bezin fonksiyonlar›n› önemli derecede etkiler . Tiroid bezi membrana ba€l› mekanizmalarla
iyodun dolafl›mdan al›nmas›n› ciddi derecede art›rma yetene€ine sahiptir. ‹yot eksikli€inde
MIT sentezi  DIT sentezine göre artar ve sentez T4  den T3 taraf›na kayar. ‹yot eksikli€i
durumunda  bezde tipik olarak iyot dönüflümü artm›flt›r. Kolloid  birikimi azalm›flt›r ve
sentezlenen hormon h›zla kana kar›flmaktad›r. 
İyot vücuda bafll›ca oral yoldan al›n›r ve idrarla at›l›r. Dolafl›mda fazla kalmaz ve bafll›ca tiroid
havuzunda tekrar tekrar kullan›larak gere€inden fazlas› da idrarla at›l›r. Fekal at›l›m ihmal
edilebilecek kadar azd›r. O halde üriner  iyot konsantrasyonlar›  kiflilerin son 24 saat içinda
ald›€› iyot miktar› konusunda gayet iyi fikir verebilir ve WHO-ICCIDD nin toplumlardaki iyot
durumunu belirlemek için  taramalarda  kullan›lmas›n› özellikle  tavsiye etti€i yöntemdir.  
Tablo 1-2-3’de yafl gruplar›na göre tavsiye edilen günlük  iyot al›m›  ve bu ihtiyaçlar›n karfl›l›€›
olan üriner iyot konsantrasyonlar› görülmektedir. ‹E incelenen toplulukta yeterli bir
örneklemden elde edilen medyan de€erlere göre hafif, orta ve ileri olarak s›n›fland›r›labilir.
‹YOT EKSİKLİĞİ HASTALIKLARI VE TÜRKİYE’DEKİ DURUM
İyot 
Havuzu
Tiroid
(8000 
μg)
T
4
+T
3
Havuz
(600 
μg)
Dokular
12 
μg
(GAİTA)
488 
μg
İDRAR
48 
μg
60 
μg
60 
μg
500 
μg
120 
μg
T
4
+
+T
3-
İYOT DÖNGÜSÜ

50
‹Y
O
T EKSİKLİĞİ
HAST
ALIKLARI
VE TÜRKİYE’DEKİ
DURUM
10.2. ‹YOT EKS‹KL‹⁄‹N‹N SONUÇLARI
Gebe olmayan ve süt vermeyen  yetiflkinlerin günde 150 μg kadar  iyot almas› gereklidir.
Gebelerde ve süt verenlerde bu rakam 250 μg’›n üzerindedir. Bu miktarlarda iyot
al›nmad›€›nda bireyler, özellikle fetus, yeni do€an ve çocuklar iyot eksikli€i hastal›klar› (‹EH) için
risk alt›ndad›r.  Bu hastal›klar Tablo 4’de gösterilmifltir.         
Medyan U‹ Gerekli iyot al›m›
‹yot durumu
(μg/L)
(μg /gün)
100-199
150-299
ideal iyot durumu 
200-299
300-449
normalden fazla 
>299
>499
belirgin olarak fazla  
Tablo 1: ICCIDD taraf›ndan tavsiye edilen 
• 90   μg/gün   (0-59 aylar)
• 120 μg/gün  (6-12 y›l)
• 150 μg/gün  ( Yetiflkin >12 y›l)
• >250 μg/gün ( Gebede ve laktasyonda)*
Tablo 2: 
WHO-ICCIDD
taraf›ndan tavsiye edilen günlük iyot al›m› ( 2007) 
Median Ü‹K (
μg/L)
‹yot al›n›m›
‹yot durumu
<20
Yetersiz
fiiddetli iyot eksikli€i
20–49
Yetersiz
Orta derecede iyot eksikli€i
50–99
Yetersiz 
Hafif iyot eksikli€i
100–199
Yeterli
Uygun iyot durumu
200–299
Yeterinden fazla
5-10 y›l için artm›fl  iyoda ba€l› toksikozis
>300
Fazla
Otoimmünite artmaya
>500 
Kesin olarak fazla 
‹yoda ba€l› hipertiroidi 
riski, otoimmün tiroid 
hastal›klar›nda art›fl 
Tablo 3: Toplum taramalar›nda saptanan  median üriner iyot konsantrasyonuna göre incelenen 
gurupta iyot durumunun belirlenmesi
Fetus
Düflük, ölü do€um 
Konjenital anomaliler 
Artm›fl perinatal mortalite 
Artm›fl çocuk ölüm h›z›
Nörolojik kretenizm 
Miksödemli kretenizm 
Psikomotor defektler
Yeni Do€an 
Neonatal hipotiroidizm
Çocukluk ve ergenlik dönemi
Mental ve fiziksel geliflme gerili€i
Tüm Yafllar 
Guatr
Hipotiroidi
Bozulmufl mental fonksiyonlar
Nükleer radyasyona maruziyet riskinde art›fl 
Tablo 4: T‹yot Eksikli€i Hastal›klar›(‹EH) Spektrumu

51
‹Y
O
T EKSİKLİĞİ
HAST
ALIKLARI
VE TÜRKİYE’DEKİ
DURUM
Tablo 4’den de anlafl›labilece€i üzere ‹EH lar› genel kan›n›n aksine , sadece guatr ve
komplikasyonlar› ile k›s›tl› de€ildir. Çok çeflitli ve bir tak›m irreversibl nörolojik  bozukluklar dahil
olmak üzere çok da önemli hastal›klard›r. Öte yandan iyot fazlal›€› da toplumda otoimmün
tiroid hastal›klar›n›n s›kl›€›n›n art›fl›  ile birliktedir.  Bu durumda toplumlar›n iyot düzeyini belli dar
s›n›rlarda tutmak büyük önem kazanmaktad›r. Bu da medyan Ü‹K lar›na göre 100-200 μg/L
aral›€› olarak tavsiye edilmektedir.  ‹yot eksikli€i için en kritik periyot beyin gelifliminin büyük
oranda tamamland›€› ikinci  trimestr ile üç yafl aral›€›d›r.   
10.2.0.1. Gebelikte Tiroid Fonksiyonlar›, ‹yot ‹htiyaçlar›   ve Gebeli€e Fizyolojik Adaptasyon
Gebelik süreci tiroid fonksiyonlar›nda fizyolojik de€iflikliklere neden olur. Gebelikte  tiroid
hormonu ve iyot metabolizmas› ile ilgili de€iflikliklerin iyi bilinmesi ve tiroid fonksiyon testlerinin
iyi de€erlendirilmesi gerekir (fiekil 2).  
Gebelikle birlikte artan human corionic gonadotropin (hCG) ayn› zamanda tirotropik etkiye
sahiptir ve tiroid bezini uyar›r. Artan östrojenlerin etkisi ile tiroksin ba€lay›c› globulin (TBG)
düzeyi de artar. Bunun sonucunda total tiroid hormonu düzeyleri artarken serbest tiroid
hormonu düzeylerinde rölatif bir azalma gerçekleflir. Bu durum TSH uyar›s›n›n art›fl›na yol
açacakt›r. Ayr›ca gebelikte periferik hormon metabolizmas›ndaki art›fl ve T4’ ün plasental
deiyodinasyonu da dolayl› olarak TSH uyar›s›na neden olacakt›r. Tiroid bezi artan uyar›ya tiroid
hormon sentezi ile yan›t verir. Tiroid hormon sentezi için yeterli iyot al›m› gereklidir. Eriflkinlerde
günlük iyot ihtiyac› 100-150 μg iken gebelikte renal iyot klirensinin art›fl›, plasental iyot geçifli ve
fizyolojik de€iflikliklere ba€l› olarak artan ihtiyaç nedeniyle günlük iyot al›m›n›n artmas›
gereklidir (>250 μg/gün). Yeterli iyot alan gebede fizyolojik adaptasyon sa€lanacak, anne ve
fetus için yeterli tiroid hormonu üretilecektir. 
Gebelikte tiroid bezi fonksiyonlar›n› %30-50 civar›nda artt›rmak zorundad›r. 
Normalde gebelerde tiroid volümü %20-30 civar›nda artar. Bu art›fl do€umdan sonra
genellikle k›smen de olsa normale döner, ancak iyot eksikli€i durumunda , relatif bir T4
düflüklü€ü ortaya ç›kacak ve bu durum bez üzerinde ek bir guatrojenik uyar› oluflturacakt›r. Bir
tak›m kal›c› patolojik de€ifliklikler ortaya ç›kabilecek  ve her do€um bez için potansiyel  bir
guatrojenik faktör olarak rol oynayabilecektir. O halde gebenin yeterli iyot almas› hem kendisi
hem de fetus için son derece önemlidir. 
10.3. TÜRKIYE’NİN İYOT DURUMU VE ELİMİNASYON ÇALIŞMALARI:
10.3.1 Geçmiflteki İyot Taramalar›n›n K›sa Özeti ve Genel Bilgiler
Türkiye’de endemik guatr ve iyot eksikli€i (‹E) önemli bir halk sa€l›€› problemidir. T.C. Sa€l›k
Bakanl›€› Aile ve Çocuk Sa€l›€›  ve Aile Planlamas› (AÇSAP) Genel Müdürlü€ü ve UNICEF
Türkiye Temsilcili€i’nin de€erli katk›lar› ile daha önceki çal›flmalar›m›zda, WHO/ICCIDD
taraf›ndan önerilen sonografik tiroid volümleri  (STV) ve üriner  iyot konsantrasyonlar› (Ü‹K)  gibi
güvenilir ve do€rudan iyot eksikli€i göstergeleri kullan›larak, endemik bölgelerde endemi
etyolojisi ve  9-11 yafl aras›ndaki okul ça€› çocuklar›nda (OÇÇ)  guatr   prevelans›n› belirlemifltik.
Bu amaçla 1997-1998 ve 1998-1999 ö€retim y›llar›nda  20 il merkezinde toplam 5948 OÇÇ’da
STV ve Ü‹K ölçülmüfl idi. Seçilen iller daha önce palpasyon  verileri ile guatr›n endemik oldu€u
bilinen illerimizdi. Bölgelerinde incelenen OÇÇ’n›n önemli bir k›sm›n›n tiroid volümleri
WHO/ICCIDD taraf›ndan ayn›  yafl ve cins için önerilen s›n›r  de€erlerin üzerinde  bulunmufltu
ve çal›flma sonucunda 20 bölge için OÇÇ aras›nda guvatr prevelans› %31,8 olarak
hesaplanm›fl idi (Tablo 1). ‹drarlardaki  medyan  iyot konsantrasyonlar› ise 14 ilimizde  orta-ciddi
derecede, 6 ilimizde ise hafif derecede  iyot eksikli€ine (‹E)  iflaret etmekte idi. Yirmi ilimizden
hiçbirisinde Ü‹K lar› yeterli düzey olan medyan 100 μg/L üzerinde  bulunmam›fl idi (Tablo 5).
Bu çal›flma ülke çap›nda bilinçli, kontrollü ve etkili bir iyot profilaksi program›n›n zorunlu oldu€unu
göstermekle kalmay›p böyle bir programa bilimsel ve epidemiyolojik temel veriler sa€lam›flt›r.
Ülkemizde tüm sofra tuzlar›n›n zorunlu olarak iyotlanmas› için gerekli yasal düzenlemeler
Temmuz 1999’da tamamlanm›fl ve 2000’li y›llarda ülkemizde iyotlu tuz kullan›m›
yayg›nlaflt›r›lm›flt›r. AÇSAP Genel Müdürlü€ü’nün 2002 y›l›nda ülke çap›nda il merkezlerinde
tamamlad›€› bir  hane halk› çal›flmas›nda  hanelerin  %63,9’da  iyotlu tuz kullan›ld›€›  gösterilmifltir.

52
‹Y
O
T EKSİKLİĞİ
HAST
ALIKLARI
VE TÜRKİYE’DEKİ
DURUM
1997-1999 y›llar›  aras›nda iyot durumlar›  saptanan ve tümünde ciddi-orta veya hafif derecede
‹E saptanan 20 bölgede sofra tuzlar›ndaki zorunlu  iyotlama ile proflaksi bafllad›ktan 3-5 y›l
sonraki iyot durumunu saptamak için 2002-2003 y›llar›nda  OÇÇ’lar›na ulaflan iyot miktar›n›
objektif olarak de€erlendirmek ve profilaksinin üretim, market, hane zincirindeki ifllerli€ini
tekrar de€erlendirmek amac›yla daha önce taranan 20 bölgenin ilkö€renim  okullar›ndan,
toplam 4128, 9-11 yafl aras›ndaki OÇÇ dan idrar örnekleri al›narak, Ü‹K’lar› monitörize
edilmifltir. Çal›flma sonucunda 20 bölgeden ikisinde (Trabzon, Kastamonu)  medyan Ü‹K lar›n›n
100 μg/L olan yeterli düzeyin üzerine ç›kt›€›; yedisinde ( Ankara, Samsun, Konya, Isparta,
Bayburt, Bursa, Edirne) 1997-1999’daki de€erlere göre anlaml› geliflme saptanmas›na
ra€men henüz yeterli düzeylere eriflilemeyip  hafif-orta  derecede ‹E’ nin devam etti€i; yedi
bölgede (Ayd›n, Burdur, Erzurum, Kayseri, Kütahya, Bolu, Erzincan) anlaml›  de€iflim olmad›€›;
dört (Çorum, Van, Diyarbak›r, Malatya) bölgede ise ne yaz›k ki 1997-1999 de€erlerine göre
anlaml› düflüfller oldu€u saptanm›flt›r (Tablo 6).
BÖLGE-KOD
ÖRNEK
ÖNGÖRÜLEN
BULUNAN
Ü‹K  
Ü‹K
SAYISI
GUATR  
GUATR  
Mean±s.
Medyan
PREVALANSI %
PREVALANSI %
(
μg/l)
(
μg/l)
ANKARA-1
303
20
25**
32±58
25,5 ••
KASTAMONU-2
303
30
40***
77±134
30.5 ••
BAYBURT-3
306
30
42***
33±70
16  •••
TRABZON-4
314
30
39***
35±62
14  •••
BURDUR-5
394
20
27**
38±51
21  ••
ISPARTA-6
394
20
25**
55±70
28 ••
KONYA-7
187
35
15*
53±49
41 ••
ERZ‹NCAN-8
394
20
22**
82±89
48 ••
ERZURUM-9
383
20
33***
40±55
19 •••
VAN-10
386
20
17*
59±70
37 ••
D‹YARBAKIR-11
243
30
17*
60±59
43.5 ••
MALATYA-12
151
45
45***
97±80
78 •
SAMSUN-13
151
40
34***
58±12
20 ••
ÇORUM-14
230
30
8*
84±77
61,5 •
BOLU-15
187
35
5*
85±90
53 •
KÜTAHYA-16
178
35
6*
76±65
59.5 •
BURSA-17
385
20
7*
73±74
51.0 •
ED‹RNE-18
384
20
42***
93±77
78 •
AYDIN-19
394
20
56***
78±75
46,5 ••
KAYSER‹-20
288
25
33***
44±51
25,5 ••
TOPLAM
5954
Üriner ‹yot Konsantrasyonlar›:                     
Sonografik Guatr  Prevalans›
50-100 
μg/l   *hafif derecede ‹E,                     
% 5-19.9     • hafif derecede  ‹E
20-49 
μg/l    **orta  derecede ‹E,                      
% 20-29.9 •• orta   derecede  ‹E
0-19 
μg/l   ***ciddi derecede ‹E,                      
%  >30     ••• ciddi derecede  ‹E
Tablo  5: Türkiye  iyot  taramalar›  çerçevesinde  1997-1999  y›llar›nda  taranan  20  bölgede   
sonografik  guatrl›    Okul  Ça€›  Çocuklar›  (OÇÇ)  yüzdesi    ve  medyan  ve  mean±sd.  üriner  iyot 
konsantrasyonlar› (Ü‹K)

53
‹Y
O
T EKSİKLİĞİ
HAST
ALIKLARI
VE TÜRKİYE’DEKİ
DURUM
Yine 2002-2003 y›llar›nda da bir baflka proje ile Türkiye’de nüfuslar› yüksek olan ancak
daha önce iyot durumu aç›s›ndan uluslararas› kriterlere uygun olarak de€erlendirilmeyen,
aralar›nda ‹stanbul, ‹zmir ve Antalya gibi büyük flehirlerin de bulundu€u, yaklafl›k 13
milyonluk  bir nüfusu  yans›tan, on  büyük  flehir merkezinin iyot  durumu,7006 OÇÇ’nun Ü‹K
saptanarak de€erlendirilmifl ve incelenen on ilimizin dördünde (‹stanbul, Tekirda€,
Eskiflehir, Artvin) medyan  Ü‹K lar› 100μg/l olan  yeterli düzeyleri geçmifl ve optimum seviye
olan 100 ile 200 μg/l aral›€›nda kalm›flt›r. Üç bölgemizde hafif  derecede  ‹E  saptanm›fl
(‹zmir, Yozgat, Hatay). Antalya’da orta derecede, Kahramanmarafl ve Bitlis’de ciddi
derecede ‹E bulunmufltur (Tablo 7).
BÖLGE-KOD
n
Ü‹K
Ü‹K
n
Ü‹K
Ü‹K
Bölge
Mean±s.d. Medyan
Mean±sd
Medyan
içinde
(
μ
g/l)
(
μ
g/l)
(
μ
g/l)
(
μ
g/l)
taramalar
aras›nda
fark 
(p<0.001)*
ANKARA-1
303
32±58
25,5 ••
324
113±102
90 •
Var, art›fl
KASTAMONU-2 303
77±134
30,5 ••
197
111±85
111
Var, art›fl
BAYBURT-3
306
33±70
16  •••
189
100±108
66 •
Var, art›fl
TRABZON-4
314
35±62
14  •••
208
123±88
113
Var,  art›fl
BURDUR-5
394
38±51
21  ••
194
44±71
19  •••
Yok
ISPARTA-6
394
55±70
28 ••
201
65±66
44  ••
Var, art›fl
KONYA-7
187
53±49
41 ••
202
80±58
72  •
Var, art›fl
ERZ‹NCAN-8
394
82±89
48 ••
181
60±43
50  •
Yok
ERZURUM-9
383
40±55
19 •••
200
43±75
18  •••
Yok
VAN-10
386
59±70
37 ••
201
36±40
21  ••
Var, azalma
D‹YARBAKIR-11
243
60±59
43,5 ••
201
44±73
19  •••
Var, azalma
MALATYA-12
151
97±80
78 •
193
73±67
54  •
Var, azalma
SAMSUN-13
151
58±12
20 ••
198
104±95
93  •
Var,  artma
ÇORUM-14
230
84±77
61,5 •
200
58±72
29   ••
Var, azalma
BOLU-15
187
85±90
53 •
199
76±66
57   •
Yok
KÜTAHYA-16
178
76±65
59,5 •
199
75±52
68   •
Yok
BURSA-17
385
73±74
51.0 •
193
87±80
73   •
Var, artma
ED‹RNE-18
384
93±77
78 •
225
107±71
99   •
Var,  artma
AYDIN-19
394
78±75
46,5 ••
203
79±85
44   ••
Yok
KAYSER‹-20
288
44±51
25,5 ••
220
43±45
27.5 ••
Yok
TOPLAM
5954 62±78
36  ••
4128
76±79
53    •
Medyan Üriner ‹yot Konsantrasyonlar› (Ü‹K): 50-100 
μg/l hafif ‹E  
• 20-49 
μg/l orta ‹E  ••  0-19 μg/l  ciddi
••• iyot eksikligi (‹E),  >100 
μg/l  yeterli konsantrasyon
*  Mann-Whitney test
Tablo 6: Türkiye iyot taramalar› çerçevesinde  1997-1999  ve  2002 y›llar›nda  20 bölgede
taranan okul ça€›  çocuklar›n›n medyan  üriner iyot konsantrasyonlar› (Ü‹K) ve iyot
durumundaki  de€ifliklikler

54
‹Y
O
T EKSİKLİĞİ
HAST
ALIKLARI
VE TÜRKİYE’DEKİ
DURUM
Öte yandan bir ülkede yeterli iyot proflaksisi yap›ld›€›n› gösteren ve WHO-ICCIDD taraf›ndan
aranan kriterler afl€›da verilmifltir;
l
Taranan popülasyonda median U‹K  en az 100 μg /gün  olmal›
l
ÜIK  50 μg /L alt›nda  kalan bireyler tüm tarama popülasyonunun %20 sinden az  
olmal›d›r.
l
Evde kullan›lan tuzlar›n %95 inde an az 15 ppm ve üzerinde iyot olmal›
l
Son ülke çap›ndaki   tarama 2 y›l içinde olmal›.
10.3.2. 2007 Y›l› Taramalar›na Ait Özet Bilgiler
2007 y›l›nda TIM ve TDB k›saltmalar› ile iki ayr› tarama gerçeklefltirilmifltir. 2007 Y›l› Türkiye ‹yot
Monitorizasyon (T‹M) çal›flmas› ile  daha önce iyot durumu bilinen illerdeki k›s›tl› say›da OÇÇ
dan, sadece idrar örnekleri  alarak  (30 il merkezi) (n= 2280) bu il merkezlerinde ulafl›lan son
durumu monitörize etmek amaçlanm›flt›r. Türkiye Durum Belirleme (TDB)  çal›flmas›nda ise
yeni bir durum belirleme  yap›lm›fl ve bu çal›flmada, 30x30=900 deneklik bir  örneklem ile ‘PPS
sampling and randomization’ yöntemi ile  24 il-ilçe-belde okullar›ndan  900 idrar ve tuz örne€i
çal›fl›lm›flt›r.  
10.3.3. TDB’de bulunan sonuçlar afla€›da özetlenmifltir
10.3.3.1. Tuz Örnekleri
Afla€›da hanelerden getirilen tuzlar›n titrasyon yöntemi ile iyot analiz sonuçlar› verilmifltir. ‹ki
yüz elli alt› ( 28) tuz örne€inin KI ile, 406 (%45) tuz örne€inin ise KIO3 ile iyotland›€› saptanm›flt›r.
Çal›flma tarihindeki yürürlükteki kodekse göre de€erlendirildi€inde KI ile iyotlanan tuzlar›n 141
(%55,1) inin  kodekse uygun aral›kta (50-70mg/kg) iyotland›€›, 15 (%5,9) inde kodeksden fazla
(>70mg/kg)  iyot oldu€u, 100 (%39) ünün ise kodeksden az iyotlanm›fl (<50 mg/kg) ve/veya
kötü saklanm›fl  oldu€u saptanm›flt›r. Ancak bu 100 denek WHO- ICCIDD kriterlerine göre
BÖLGE -  KOD
PLANLANAN 
TARANAN
Ü‹K
Ü‹K
ÖRNEKLEM SAYISI
OÇÇ SAYISI
Mean±sd
Medyan
(
μg/l)
(
μg/l)
‹STANBUL-21
1824
1813
148±112
122
TEK‹RDA⁄-22
383
390
129±99
107
‹ZM‹R-23
1823
1823
107±87
94•
ESK‹fiEH‹R-24
384
392
130±97
110
YOZGAT-25
382
392
87±92
56•
ANTALYA-26
863
866
81±97
47••
HATAY-27
288
300
97±94
70•
K.MARAfi-28
384
351
31±58
19•••
ARTV‹N-29
285
299
174±129
150
B‹TL‹S-30
381
380
31±52
19•••
Toplam
6997
7006
Medyan Üriner ‹yot Konsantrasyonlar› (Ü‹K): 50-100 
μg/l hafif iyot eksikli€i 
• 20-49 
μg/l orta derecede iyot eksikli€i 
•• 0-19 
μg/l  ciddi  derecede iyot eksikli€i (‹E)
•••  >100 
μg/l  yeterli konsantrasyon
Tablo 7: Türkiye iyot  taramalar›   çerçevesinde  2002 ve 2003 taramalar› ile  10  bölgedeki 
9-11  yafl Okul Ça€› Çocuklar›’n›n(OÇÇ) saptanan   iyot durumlar›

55
‹Y
O
T EKSİKLİĞİ
HAST
ALIKLARI
VE TÜRKİYE’DEKİ
DURUM
de€erlendirildi€inde 60 denekte 15 ppm üzerinde iyot oldu€u da saptanm›flt›r. KIO3’l› tuzlar›n
ise; 246 (%60,6) s› kodekse uygun (25-40 mg/kg) olarak iyotlanm›fl, 46 (%11,3) s›   kodeksden
fazla (>40 mg/kg) iyotlanm›fl, 114’ ünün (%28,1)  ise kodeksden az (<25 mg/kg, <15 ppm)
iyotlanm›fl ve/veya kötü saklanm›fl oldu€u saptanm›flt›r. KI veya KIO3 olarak ayr›lmadan bak›l›r
ise  tüm tuzlar›n  662 (%73,5)’ si  iyotlu idi ancak 508 (%56,5)’ i  yeterli kabul edilebilecek olan
15 ppm üzerinde iyot içermekteydi. Üç yüz seksen yedisi (%43) kodekse uygun olarak
iyotlanm›fl olarak bulundu. ‹yotlanan tuzlar›n %59,5’u kodekse uygun olarak iyotlanm›fl, iyotlu
tuzlar›n %9,2’si  kodeksden fazla iyotlanm›fl, %32,3’ü kodeksden az iyotlanm›fl ve/veya kötü
saklanm›fl olarak bulunmufltur.
10.3.3.2. ‹drar Örnekleri: 
Tablo 8’de 900 OÇÇ için, çal›fl›lan üriner iyot konsantrasyonlar›n›n (Ü‹K)’ n›n da€›l›m› verilmifltir.
Ü‹K >100 
μg/L yeterli, 50-100 μg/L hafif iyot eksikli€i, 20-49 μg/L orta derecede iyot eksikli€i, 
0-19 
μg/L ise ciddi derecede iyot eksikli€i kriterleridir. 300 μg/L afl›lmaya baflland›€›nda iyot
fazlal›€›ndan söz edilebilir ancak 500 
μg/L’nin üzeri kesin olarak iyot fazlal›€›na delalet eden
rakamlar olarak al›nabilir.
Üriner ‹yot Konsantrasyonlar› (Ü‹K)
% (s›kl›k)                 Ü‹K
% (s›kl›k)
<20 
μg/L
7,2
<50 
μg/L
27,8
<100 
μg/L
47
<200 
μg/L
78,9
<300
μg/L
89,6
> 300
μg/L
10,4
< 500 
μg/L
97
> 500
μÌg/L 3
(Ü‹K- 
μg/L )’n›n da€›l›m›
Tablo 8: 2007 TDB projesi çerçevesinde  n=900 OÇÇ için, çal›fl›lan  üriner iyot konsantrasyon-
lar›n›n (Ü‹K- 
μg/L )’n›n   da€›l›m›
UIK (mag)
250
200
150
Fr
equency
100
50
0
0-50
50-100
100-150
150-200
200-250
250-300
300-350
350-400
400-450

56
‹Y
O
T EKSİKLİĞİ
HAST
ALIKLARI
VE TÜRKİYE’DEKİ
DURUM
fiekil 3’de  Ü‹K lar›nn frekans da€›l›m› görülmektedir. Bu da€›l›ma göre grubun  median Ü‹K
107 
μg/L  olarak saptanm›fl olsa da  (>100 μg/L) da€›l›m›n çan e€risine uymad›€› ve deneklerin
%27,8 nin ciddi-orta derecede iyot eksikli€ini yans›t›r flekilde Ü‹K lar›n›n 50
μg/L’nin alt›nda
kald›€› dikkat çekicidir. Ayr›ca deneklerin %3’nün de 500 
μg/L ile iyot fazlal›€› göstermektedir.   
10.3.3.3. Üriner ‹yot Konsantrasyonlar› (Ü‹K)  ve titrasyonla bulunan tuzlardaki iyot miktar› iliflkisi
De€iflkenlerin hiçbiri normal da€›lmad›€›,  ayr›ca logaritmik dönüflümle de normale uymad›klar›
için deneklerin Ü‹K lar› ile, evden getirdikleri tuzlardaki iyot miktarlar› aras›ndaki  iliflki non-
parametrik test ile de€erlendirilmifltir. U‹K ile tuzlardaki KI düzeyleri aras›nda r=0,285, p<0,001
düzeyinde pozitif anlaml› iliflki, yine U‹K ile tuzlardaki KIO3 düzeyleri aras›nda r=0,226,  p<0,001
düzeyinde pozitif anlaml› iliflkiler saptanm›flt›r. 
K›rsal  ve  Kentsel  Okullar›n  Ü‹K  karfl›laflt›rmalar›:  Çal›flmaya al›nan okullar yerleflimlerine ve
ö€renci popülasyonlar›na  göre  k›rsal ve kentsel okullar olarak ayr›larak Ü‹K’lar› aç›s›ndan
karfl›laflt›r›ld›€›nda k›rsal okullar›n ortanca Ü‹K lar› 42 μg/L (1-450) bulunurken, kentsel okullarda
bu ortanca rakam 147 μg/L (15-450) olarak bulunmufltur. U‹K de€iflkeni normal da€›lmad›€›ndan
Mann-Whitney U testi kullan›larak k›rsal ve kentsel kesim aras›nda p<0,001 düzeyinde anlaml›
fark saptanm›flt›r.  
Bu çal›flmada bahsedilen eski taramalardan  üstün olarak  sofra tuzlar›n›n durumu da görülmüfl
ve flehir merkezleri d›fl›ndaki k›rsal  alanlar da de€erlendirilmifltir. 900 lük bir örneklem ülkemizi
tam yans›t›r m› sorusun cevab› tart›flmal› olmakla birlikte flu an ICCIDD nin önerdi€i  ‘PPS’ yöntemi
ile yap›lan randomizasyona kesin olarak uyuldu€u için bu veriler kan›m›zca oldukça güvenilir
say›labilir. Ayr›ca bu yöntem UNICEF taraf›nfdan da  önerilen bir yöntemdir.  2007 y›l› içerisinde
verilen T‹M verileri ile  birlefltirildi€inde son durum hakk›nda oldukça iyi fikir sahibi olunabilir. 2012
y›l› için planlanan ülke çap›ndaki 4. büyük taramada  veriler yenilenecektir.  
Tuz verileri: Tuz verileri genel olarak düflünüldü€ünde , iyotlu tuz kullan›m› %73,5 olarak saptansa
da 15 ppm  den fazla iyot içeren tuzlar›n, yani profilakside kullan›labilecek iyotlu tuz kullan›m›,
%56.5 olarak bulunmufltur. ‹yotlu tuz kullan›m›n›n tuz endüstrisinin de verilerine uygun olarak
ço€u  flehir merkezlerinde ( T‹M  verileri) oldukça yeterli oldu€u  düflünülmüfltür. Ancak Ü‹K verileri
ile de birlefltirildi€inde halen köy, belde gibi küçük yerleflim yerlerinde iyotlu tuz kullan›m›
düflüktür ve bunun yayg›nlaflt›r›lmas› program›n ana hedeflerinden biri olmal›d›r. 
KI ile iyotlanan tuzlar› kullanan çocuklar›n ortalama Ü‹K 150 mg/L iken, KIO3 için bu rakam 130
mg/L’d›r ve aralar›nda anlaml› fark  bulunmufltur (p<0,01). Burada kodeksdeki normal aral›klar
aras›ndaki KI lehine olan yükseklik d›fl›nda, özellikle endüstrinin KI kullan›rken ortaya ç›kan
kay›plar› da hesaba katarak daha fazla kimyasal madde kullanmas› söz konusu olabilir. Bilindi€i
üzere KI özellikle ülkemiz gibi nem ve ›s› fark› çok olan bölgelerde stabilitesini koruyamamakta
ve mutlaka bir prezervatif ile birlikte tuza eklenmesi gerekmektedir. Nitekim art›k bir çok ülkede
programlardan çekilmifl ve yeni kodeks ile 2009 y›l› itibar› ile ülkemizde de kullan›m›
sonland›r›lm›flt›r. Günümüzde tuz paketleri için son kullanma tarihi söz konusu olmad›€› için KI’
lü tuzlar›n depolamadaki tuzlar oldu€unu ve aylar içinde bu tuzlar›n tükenece€ini ifade
etmektedir. Bu konuda resmi rakamlar yoktur.
Taramalar›m›z tuzun mutfaktaki kullan›mdaki iyot içeri€ini yans›tmaktad›r. Bu durumda iyot
içeri€i düflük bulunan tuzlar için (tüm iyotlu tuzlar›n kabaca üçte biri) , üretim, market, mutfak
zincirinde hatan›n nereden kaynakland›€›n› kestirmek zordur. Bu bak›mdan iyotlu tuzun iyi
saklanmas›, çok büyük paketlerin sat›lmamas› gibi önlemler bir yandan artt›r›l›rken, kontrollerin
üretim, market halkalar›nda yap›lmas› ve cezai  uygulamalar›n da  bu aflamalarda uygulanmas›
gerekir. Tuz üreticilerin ortak görüflü de budur. Market vitrininde, güneflte y›llarca kalan bir tuzun
bulunan düflük iyot  içeri€i için üretici  firmaya  ceza kesmenin de anlam› da  yoktur.  
Halen ayr›ca  KI için %5,6 ve için KIO3 %11,3 ( mutfakta) gibi kodeksi aflan rakamlar söz
konusudur  ve deneklerin afla€› yukar› %3’nün Ü‹K lar› istenilen düzeylerin üzerinde bulunmufltur
(>450- 500 mg/L). Bu çocuklar›n yüksek iyot içeri€i olan tuz kullanma yan›nda, besin
zenginlefltirmesi veya multivitamin kullan›m› yolu ile fazla iyot ald›€› ve özellikle büyük flehirlerde
oldu€u  görülmüfltür (T‹M, TDB verileri). ‹stanbul’da yüksek rakamlar göreceli olarak  s›kl›kla not
edilmifltir. Median Ü‹K lar› 200 lere yaklaflm›fl olan bölgelerde besin zenginlefltirmesine ve
multivitamin kullan›m›na dikkat etmek ve  toplumu  ilave iyottan  korumak gerekmektedir.

57
‹Y
O
T EKSİKLİĞİ
HAST
ALIKLARI
VE TÜRKİYE’DEKİ
DURUM
Bütün bunlar›n yan›nda tuz üreticilerinin üretim yerinde kontrolü, lisanss›z tuz üretiminin önüne
geçilmesi de  program›n gelece€i için son derece de önemlidir.      
Üriner  iyot  verileri:  Medyan de€erler TDB ve T‹M verilerine göre 100 mg/L nin üzerinde
bulunmas›na ra€men özellikle TDB verilerinde da€›l›m idealden uzakt›r. Kentlerde durum oldukça
iyi oldu€una göre bu veri  küçük  yerleflim birimlerinde halen iyotlu tuz kullan›m›n›n yetersiz
oldu€unu göstermektedir. Birçok flehir merkezinde istenilen da€›l›m ve medyanlar yakalanm›flt›r
ancak halen Türkiye’nin %27,8’ inde  ciddi-orta derecede ‹E devam etmektedir ve bu oran›n önemli
bir kesimi k›rsal alandan kaynaklanmaktad›r. K›rsal bölgelerde sadece iyotlu tuz kullan›m›n›n
artt›r›lmas› ve kodekse uyumun daha iyi kontrolü ile problem çözülebilir gibi gözükmektedir.
10.4 .SONUÇLAR
Son 10-15  y›l içerisinde iyot profilaksisi program›nda  ciddi yol al›nm›flt›r. 2007  y›l›na kadar
al›nan yol hiç de az›msanamayacak düzeydedir. Bu tarihte ço€u il merkezinde problem
çözülmüfl gözükmektedir.  Az say›da il merkezinde problem sürmektedir. Ancak  k›rsal alanda
durum farkl›d›r, sadece iyotlu tuz kullan›m›n›n artt›r›lmas› ve kodekse uyumun daha iyi kontrolü
ile k›rsalda da problem çözülecek gibi gözükmektedir. 2012 y›l› verileri 2007-2012 aras›nda
özellikle k›rsalda ne kadar yol al›nabildi€i konusunda son derecede önemlidir. 
Gebe ve laktasyondaki kad›nlar için verilerimiz yetersizdir.  Ancak elimizdeki veriler ile bu risk
grubunun, gebelik ve laktasyonda artan iyot gereksinimi düflünüldü€ünde sadece  iyotlu tuz
ile bunun karfl›lanamayaca€›n› göstermektedir. O halde bu risk grubunun günde 100-150
μg
iyot süplementasyonu almas› gereklidir. Bu konuda taramalar da mutlak gereklidir. 
Özellikle büyük flehirler için iyotlu tuz d›fl›ndaki kaynaklardan da iyot al›m› söz konusudur.
Yüksek de€erlere (%2-3) dikkat edilmeli, ancak bunun profilaksiye engel teflkil etmemesine
de önem verilmelidir. Özellikle ‹stanbul gibi, medyanlar›n 200 mg/L civar›na yaklaflt›€›
bölgelerde besin zenginlefltirmede kullan›lan iyoda dikkat edilmeli ve gereksiz iyot
süplementasyonu  yap›lmamal›d›r.
Süreklili€in sa€lanmas› son derecede önemlidir. Unutulmamal›d›r ki bulundu€umuz
co€rafyada do€ada iyot eksikli€i devam etmektedir ve profilaksi b›rak›ld›€› anda y›llar
içerisinde bafllad›€›m›z yere dönece€imiz aç›kt›r.     
Ülkemizde gebeli€in ilk trimestrinde izole hipotiroksinemi varl›€›nda iyot eksikli€i aranmal›d›r.
Kaynaklar
1. Urganc›o€lu ‹. Hatemi, Nükleer T›p Bilim Dal›, Türkiye’de endemik guvatr. Cerrahpafla T›p Fak; ‹stanbul; 1987. 
2. Erdoğan G, Erdoğan MF, Delange F, Sav H, Güllü S, Kamel N. Moderate to severe iodine deficiency in three
endemic goitre areas from the Black sea region and the Capital of Turkey. Eur J Epidemiol 2001;16:1131.
3. Erdo€an G , Erdo€an MF, Emral R, Bafltemir M, Sav H, Haznedaro€lu D, Üstünda€ M, Köse R.  Iodine status
and goiter prevalence in Turkey before mandatory iodization.  J Endocrinol Invest 2002;25:224. 
4. Türkiye ‘de iyotlu tuz kullan›m›, hane  halk› araflt›rmas›. ODTÜ, Sa€l›k Bakanl›€› AÇSAP Genel Müdürlü€ü,
Nisan 2002.  
5. Erdo€an MF, A€baht K, Altunsu T, Özbafl S, Yücesan C, ‹lbe€ ‹, Artik N, Köse R, Erdo€an  G. Current Iodine Status
in Turkey. J Endocrinol Invest 2009;32:617.  
6. WHO/NHD/01.1  Assessment of IDD and monitoring their elimination, a guide for programme managers, 
second edition, WHO/NHD/01.1
7. Unicef report 2008, IDD Newsletter 30(4) November 2008.