Toshkent arxitektura qurilish instituti
Yüklə 3,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Qayta qurish
» shiori ostida boshlangan qayta o‘zgarishlar joyidan olg‘a siljimay, o‘sib borayotgan inqiroz butun sobiq Ittifoqni parchalanishga olib keldi. O‘z navbatida, ishlab chiqarishda va aholining hayot darajasida chuqur inqiroz, tubanlashish holati vujudga keldi. 1992 yilda sobiq Ittifoq tugatilib mustaqil davlatlarga bo‘linib ketdi. Qurilish sohasining ko‘p yillar davomida markazlashtirib rejalashtirilishi va boshqarilishidan keyin, masalan, Rossiyada bu soha umuman boshqarilmaydigan bozor munosabatlari sharoitiga tashlab qo‘yilishiga olib keldi. Xo‘jalik faoliyatidagi yangi shart–sharoitlar qurilishda barcha ko‘rsatkichlarning tushib ketishiga olib keldi. Bu holat moddiy ishlab chiqarish sohasida investitsion faollikning pastligi, nobarqaror moliyalashtirish, o‘nlab yillar davomida qaror topgan iqtisodiy va texnologik aloqalarning uzilishi, hech 17 qanday cheklanishlarga ega bo‘lmagan, qaror va buyruqlar chiqarish tizimida qog‘ozbozlik ko‘lami ortishi va shu kabi ko‘plab ob’yektiv va sub’yektiv sabablar bilan bog‘liq. Shuningdek, bu davrda G‘arb mamlakatlari tomonidan amalga oshirilgan islohotlar orqali keng ko‘lamli yordamlashish ham kutilgan natijalarni bermagan. Rossiya so‘nggi 15 yil davomida og‘ir iqtisodiy – ijtimoiy qayta o‘zgarishlar ( transformatsiya ) sharoitida yashashga mahkum etilgan. O‘z navbatida, boshqa ko‘plab sohalardagi kabi, qurilish sohasi ham murakkab inqiroz holatini boshidan kechirdi. Qurilish materiallari ishlab chiqarish va qurilish industriyasida asosiy fondlar eskirishi, ishdan chiqishi darajasi 50%ga ortib, yangi fondlarning ishga tushirilishi esa bor – yo‘g‘i 1% ni tashkil qildi, ya’ni quvvatlar qisqarib ketdi. Qurilish texnikasi parkining eskirishi ro‘y berib, uning tarkibida katta quvvatli qurilmalar bilan birga uncha katta bo‘lmagan, universal va maxsus ixtisoslashtirilgan mashinalarning ustuvorligi kuzatiladi. Bir paytlar yuqori darajada tashkillashtirilgan va qonuniy faoliyat olib borgan qurilish sohasida «ko‘lanka» sektori va korruptsiya avj oldi. 1990 – yillar bilan solishtirganda, ikki marta kam hajmdagi turar-joylar ishga tushirilganligi qayd etildi. Me’yoriy xo‘jalik faoliyatini yuritishga to‘sqinlik qiluvchi, tinimsiz oshib borgan og‘ir soliqlar yuki, hamda huquqiy va ma’muriy betartib tasirlar vaziyatni yanada chigallashtirdi. Qurilish sohasida qonuniy faoliyat olib borishga to‘sqinlik qiluvchi omillarga oldingidek, soliqlarning yuqori darajaligi, ma’muriy to‘siqlar, korruptsiya, qonunlarning nomuvofiqligi, buyurtmachilarning to‘lov qobiliyati pastligi, qurilish materiallarining tannarxi balandligi kabilarni ko‘rsatish mumkin. O‘zbekiston mustaqqillikga erishgach bozor iqtisodiyotiga o‘tish elon qilingan va birinchi Prezident I.A.Karimov tashabbusi bilan o‘tish davri uchun “O‘zbekiston modeli” qabul qilingan. Uning besh tamoyilidan biri – bu “davlat 18 – asosiy reformator”. Yani mamlakatda sodir bo‘ladigan barcha ijtimoiy- iqtisodiy o‘zgarishlarning homiysi va tashbbuskori davlatdir. Qurilish sohasida asosiy capitallarni eskirganligi, ho‘jalik aloqalar deyarli yo‘qolganligita va shu kabi boshqa ko‘plab omillar tasirida uning tashkiliy tuzilmasi hamda boshqaruv organlari tugatildi. Bu holda xususiy tadbirkorlik yo‘lidagi sun’iy to‘siqlarni bartaraf etish – jumladan, qog‘ozbozlik tizimiga chek qo‘yish, tadbirkorlik faoliyatiga ruxsat beruvchi organlar va ularning manfaatparast amaldorlar apparatini kamaytirish, ruxsat etuvchi hujjatlar va ularni berilish tartibini me’yoriylashtirish zarurati yuzaga keladi. Mamlakat miqyosida davlat organlarining javobgarligi va intizomi darajasini oshirish bo‘yicha huquqiy islohotlar va chora–tadbirlar ijobiy natijalar talab qilinadi. 1999-yildan boshlab, mamlakatda iqtisodiy vaziyatning nisbatan barqarorlashishi va o‘z navbatida, qurilish faoliyatining asosiy ko‘rsatkichlari yaxshilandi. Qurilish sohasi yangi iqtisodiy tamoyillar asosida asta–sekin qayta tiklana boshladi. Oldingi davrlarda katta hajmli, ko‘p bosqichli ierarxik tuzilmalar tarkibida faoliyat yuritgan yirik va o‘rtacha ko‘lamli qurilish tashkilotlari qisman davlat ishtirokidagi hissadorlik ( aksiyadorlik ) jamiyatlariga aylantirildi. Qurilish sohasi boshqa sohalarga nisbatan, umumiy holatda xalq xo‘jaligi ehtiyojlaridan kelib chiqib, Qurilish–montaj ishlarining (QMI) hajmini nisbatan kengaytirishi, ya’ni moslashuvchanligi yuqoriligi bilan ajralib turadi. Bu holat avvalom bor, turar joy qurilishi sohasiga tegishl va inqirozdan chiqib ketishida samarali yo‘l hisoblanadi. Aynan, turar-joy qurilishi o‘z mohiyatiga ko‘ra, o‘ziga xos poezdning qolgan vagonlarini tortib keta oluvchi lakomotiv tavsifiga ega bo‘lib, bu sohaning rivojlantirilishi bevosita mebellar ishlab chiqarilishi, yog‘och materiallari, plastmassa va lak-bo‘yoq materiallari, shuningdek mashinalar ishlab chiqarilishi va boshqa sohalarning rivojlantirilishiga turtki bera oladi. Zamonaviy talablarga ega bo‘lgan holatda sifat darajasi oshirilgan 19 qurilish ishlari hajmini qayta tiklash masalasi ilgari surilgan. Bu maqsadda 2010 yil “Qishloq taraqqiyoti va farovonligi yili” deb elon qilinishi o‘tmas qiymatga ega bo‘ldi. Faqat 2015 yilda 12 ming uy-yoylar namunaviy loyihalar bo‘yicha qurildi, 2016 yilga 13 ming rejalashtirilgan. Yangi iqtisodiy tamoyillar asosida qurilishning qayta tiklanishi va rivojlantirilishi uchun qurilishda va aralash sohalarda mavjud joriy ishlab chiqarish quvvatini modernizatsiyalash va yangilarini tashkil qilish bo‘yicha keng ko‘lamli va uzoq muddatli ishlar bajarilishi talab qilinadi. Qurilishda asta–sekin kichik korxonalar tashkil qilinib, hozirgi vaqtda ular pudratchilik ishlarining 1/3 qismini bajarishlari qayd qilinadi. Ularda Yüklə 3,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|