Toshkent arxitektura qurilish instituti
Yüklə 3,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.2. Qurilish davrlari Qatnashchilarining o‘rni va roliga qarab qurilishni ikki davrga bo‘lish mumkin: tashkiliy texnologik (TT) va qurilish davri (QD). Ularning har biri yana ikki bosqichga bo‘linadi: TT1; TT2; qurish; foydalanishga topshirish. TT1 va TT2 bosqichida asosiy rolni buyurtmachi o‘ynaydi. Davlat rivojlanish dasturi yohud bozorni o‘rganish tasodifiy sabablarga ko‘ra biror bino, inshoot, bino va inshootlar majmui qurilishiga oid fikr shakllanadi, ya’ni g‘oya paydo bo‘ladi. Bu g‘oya tahlil natijasida ham vujudga kelishi mumkin. G‘oyani texnik va iqtisodiy asoslash kerak bo‘ladi. Misol tariqasida yirik shahardagi bolalar bog‘chasi va boshlang‘ich maktabni olish mumkin. Tuman ta’lim boshqarmasida mahalla, mavze yoki tuman hududiga oid ma’lumotlar olinganida tahlil har bir guruh, sinfda bolalar soni me’yordagidan ortiqligini ko‘rsatdi. Bundan tashqari demografik ma’lumotlarga ko‘ra yana ehtiyoj borligi aniqlandi. Bolalar yoshiga qarab ehtiyojni aniq raqamlar bilan ifodalanadi. Masalan, 3 ta maktabga tayyorlov guruhi, 2 ta birinchi, 4 ta ikkinchi sinflar ochilishiga ehtiyoj bor. Bularga qarab murabbiy, yordamchi va boshqaruv xodimlari soni aniqlanadi. Bu buyurtmachi tomonidan kelajakda ta’lim muassasasi binosiga bo‘lgan texnik talablarni shakllantirishga asos bo‘ladi. Bungacha qurilish, ya’ni sarflar iqtisodiy jihatdan o‘z-o‘zini oqlashini aniqlash lozim. Sarflar bino narxi va yildan yilga ko‘payib boradigan joriy sarflardan shakllanadi. Joriy sarflar xodimlar maoshi, elektr energiya, suv, soliqlar va boshqa sarflaridan shakllanadi. Binoning narxi shu maqsadlarda yaqin vaqtda qurib foydalanishga topshirilgan binoning bir o‘quvchi joyiga yoki bir kvadrat metrga yoki biron bir boshqa fizik o‘lchov birligiga to‘g‘ri keladigan narxidan kelib chiqib aniqlanishi mumkin (Narx = Hajm * O‘lcham birligiga mos narx). 26 Sarflar qoplanish vaqti sarmoyalar (investitsiyalar)ning qoplanishi (qaytarilishi) va me’yor (talab) bo‘yicha daromad keltirilish vaqtidan oshmasligi kerak. Bu kapital qo‘yilmalari samaradorligi koeffitsienti bilan aniqlanadi (Е=1/T o ). Ye ning qiymati kapital qurilishda 0,12 ga, ya’ni 8 yilga teng. Xalqaro banklar, fondlar sarmoya berishganda ijtimoiy qiymati yuqori bo‘lgan loyihalarga (sog‘liqni saqlash, suv ta’minoti, ta’lim va sh.k.) sarmoyalar oqlanish vaqtini 10-15 yil qilib belgilashi ham mumkin. Xullas, loyihani iqtisodiy asoslash da investitsiyalar manbaidan kelib chiqish kerak bo‘ladi. Investitsiya manbai (byudjet, mahalliy, homiy, kredit) aniqlanganida buyurtmachi davlat boshqaruv organiga (hokimiyat) murojaat qilib, qurilishga joy so‘raydi. Ajratilgan joyga suv, elektr energiya olib kelishni hokimiyatning mos bo‘linmalari bilan kelishilgan chizmasini, texnik vazifa (talab) lar bilan birga loyihalovchi (konsalting) tashkilotini tanlash uchun tender ga beradi. Tenderda yutib chiqqan tashkilot bilan shartnoma tuziladi va loyiha ishlab chiqiladi. TT2 bosqichida buyurtmachi asosiy rolni o‘ynasa ham loyihalash jarayonida loyiha tashkilotining o‘rni katta. Loyihalash bir yoki ikki bosqichdan iborat. Ikki bosqichli loyihalash noyob, murakkab, katta qurilishlarga munosib. Bunda birinchi bosqichda texnik loyiha ishlab chiqiladi. Uning tarkibiga arxitektura qurilish yechimlari, quriladigan majmuaning bosh tarhi, smeta hisobi kiradi. Texnik loyiha tarkibida qurilishni tashkilqilish loyihasi (QTL (ruscha POS)) alohida ishlab chiqiladi. QTL tarkibida qurilishning yiriklashgan taqvimiy rejasi, umummaydon bosh tarhi tuziladi, resurslarga bo‘lgan ehtiyojlar aniqlanadi. Loyihalashning ikkinchi bosqichida ishchi chizmalar ya’ni konstruktiv yechimlar hisob asosida aniq o‘lchamlarda chizma shakliga keltirib kerakli ashyo, buyumlar turi, markasi va hajmi bilan ifodalanadi va qurilishning smetasi tuzilib ekspertizaga beriladi . 27 Ekspertiza davlat nazoratiga oid jarayon. Ekspertiza qiladigan tashkilotlar (masalan, Davarxitektqurilish, Tabiatni muxofaza qilish qo‘mitasi, va sh.k.lar) loyihaning tegishli qismlarini tahlil qilib, o‘z fikrlarini bayon etadilar, shu jumladan, kamchiliklarni ko‘rsatadilar. Ko‘rsatilgan kamchiliklar bartaraf etilganidan so‘ng, loyiha tasdiqlanadi va tender hujjatlari ishlab chiqiladi. Tender o‘rnatilgan tartibda tashkil qilinadi va o‘tkaziladi. Tenderda qatnashuvchi tashkilot (oferent)ga va ular tomonidan beriladigan taklif (oferta)larga bo‘lgan talablar tender hujjatlarida aniq keltiriladi. Tender o‘tkazilganidan keyin natijalari bo‘yicha bosh pudratchi aniqlanadi va shartnoma imzolanib, qurilishga ruxsatnoma hamda buyurtmachi ishchi chizmalarini “ishlab chiqarishga” degan yozuv va imzosi bilan qurilishni amalga oshirish uchun pudratchiga beradi va qurilish boshlanadi. Shu damdan boshlab bosh pudratchi qurilish maydonida asosiy rol o‘ynaydi, qurilishning boshqa qatnashchilari ishlarni tashkil qilishga, umuman xo‘jalik faoliyatiga aralashish huquqiga ega emas. Shu bilan birga loyihaning to‘la va aniq amalga oshirilishi, davlat me’yorlarining qat’iy bajarilishi ustidan mas’ul tashkilotlar tomonidan nazorat olib boriladi. Qurilish bitganidan keyin ob’yektni foydalanishga topshirish jarayoniga kirishiladi. Bunda bosh pudratchi o‘rnatilgan tartibda tegishli ishlarni subpudrat tashilotlaridan qabul qilib olib, buyurtmachi tuzgan komissiyaga topshiradi. Komissiya huzuriga barcha loyiha hujjatlari, ishlab chiqarish jurnallari, kuzatib bo‘lmaydigan, lekin bajarilgan ishlarning aktlari (fundament, qoziq, quvurlar va sh.k.), ishlatilgan materiallarning odam sog‘lig'iga zarar keltirmasligini isbotlovchi sifat sertifikatlari beriladi. Aniqlangan kamchiliklar bartaraf etilganidan so‘ng komissiya qabul aktiga imzo qo‘yadi va ob’yekt oraliq qabulidan o‘tdi deb hisoblanadi. Davlat komissiyasi buyurtmachining yozma murojatiga asosan qoidalarda belgilangan muddatda va tarkibda tuziladi, hujjatlar va ob’yekt tekshiriladi, kamchiliklar aniqlanadi. Qabul aktiga imzo chekilganda ko‘kalamzorlashtirish 28 va isitish kommunikatsiyalari yaqin faslgacha shartli qabul qilinadi va ob’yekt foydalanishga qabul qilindi deb hisoblanadi. Yüklə 3,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|