Toshkent davlat agrar universiteti nukus filiali

28-MAVZU. INVESTITSION LOYIHALARNI BAHOLASHNING UMUMIY
TAMOYILLARI VA KO‘P MEZONLI BAHOLASH USULLARI
Investitsiyaviy loyihalarni ko‘p mezonli baholash va optimallashtirish muammolariga ko‘plab
tadqiqotlar bag‘ishlangan bo‘lsada, bu yo‘nalish doimo dalzarb hisoblanadi, chunki, birinchidan
muammoning fan va amaliyot uchun muhimligidan, ikkinchidan ko‘rsatkichlarni sonli va sifatiy birgalikda
baholash, baholashning ko‘pdarajali ekanligi, ko‘pmezonli ko‘pdarajali avtomatik baholash uchun dasturiy
vositalar ishlab chiqish kabi masalalar yetarlicha ishlanmaganligidandir.
Investitsiyaviy loyiha yechimlarining eng yaxshi variantlarini tanlash uchun eng maqul yondoshuv
bizningcha quyidagicha yechim variantlarini baholash va tanlashdir:
1. Optimallik mezonlari bilan birgalikda yechim qabul qiluvchi shaxs tomonidan qo‘shimcha evristik
ma'lumotlarni jalb chilish talab qilinadi;
Valdning maksimallik mezoni yoki  kafolatlangan natija prinsipi, optimallik sifatida W
i
variant
tanlanadi, bunda matritsadagi me'yorlashgan ko‘rsatkichning minimal qiymatlaridan maksimali tanlanadi:
W
i
= max
i
 min
j
ij
P
,
Gurvits mezoni (pessimizm-optimizm mezoni deb atalib,  loyiha variantlarini baholashda o‘ta
pessimizmga ham, o‘ta yuzaki optimizmga ham berilmasdan baholashni taklif qiladi) quyidagi ko‘rinishga
ega:
H
i
 =  max
i
 {  min
j
ij
P
+(1-  ) max
j
ij
P
},
bu yerda   – koeffitsient, qiymatlari 0 va 1 oralig‘ida bo‘ladi.
Laplas mezoni variantlar ko‘rsatkichlarining nafaqat “eng yomon” va “eng yaxshi” qiymatlarini,
balki barcha qiymatlarini hisobga oladi, oraliq qiymatlari quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:
m
j
ij
j
m
S
1
1
max
Bu yerda n – ustun bo‘yicha ko‘rsatkichlarning umumiy soni.
Sevidj mezoni bo‘yicha har bir variant uchun baholar to‘plamidan bahoning maksimal qiymati
tanlanadi va hosil bo‘lganlar ichidan minimali tanlab olinadi:
C = min
i
 max
j
 (max
i
 P
ij
 -
ij
P
).
2. Additivlik mezoni vektorli mezonlarni taqqoslash usullaridan biridir. Bu holda qo‘shimcha evristik
ma'lumotlar yechim qabul qilish sohasining yetuk mutaxassislari bo‘lgan ekspertlar guruhidan olinadi.
Bunday ma'lumotlar og‘irlik koeffitsienti sifatida qo‘llanilib, dastlabki ko‘rsatkichlar to‘plamiga beriladigan
ustunlikni xarakterlaydi. Umuman olganda har bir variant bo‘yicha baholash shkala rangi sifatida
ifodalanadi.
Additivlik mezonida ahamiyatli o‘rinni ekspert baholash usuliga asoslangan 
j
 egallaydi. Variantlar
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m

quyidagi formula bo‘yicha baholanadi:
min F(X) =
s
j
m
s
j
j
j
ij
j
x
a
x
a
1
1
)
(
)
(
,
bu yerda
)
(
),
(
x
P
x
P
j
ij
- ko‘rsatkichlarning qiymatlari mos ravishda minimallashtiriladi (j=
s
,
1
) yoki
maksimallashtiriladi (j=
);
,
1 m
s
3.  Ranglar bo‘yicha yoki ranglar summasi bo‘yicha integral reyting, bunda yuqoridagi  ikkala
yondoshuv bo‘yicha natijaviy baholar umumlashtiriladi, bu esa variantlarni nisbatan ob'ektiv natijaviy
baholash imkonini beradi.
Qo‘yilgan loyihaviy yechimlarni ko‘pmezonli ko‘pdarajali baholash va ularning eng yaxshisini
tanlash uchun dasturiy ta'minot ishlab chiqilgan.
Ishlab chiqilgan dasturiy ta'minot quyidagi funksiyalarni avtomatlashtirishni ta'minlovchi algoritmik
va dasturiy vositalar majmuidan iborat: investitsion loyihaning yangi variantlarini shakllantirish; investitsion
loyihaning mavjud variantlarini o‘zgartirish; foydalanuvchi bilan muloqat jarayonini tashkil qilish;
investitsion loyihalarni optimallik mezonlari bo‘yicha baholash va tahlil qilish;  loyihani tanlash va qabul
qilish va h.
Dasturiy vositalar quyidagi masalalarni yechishga mo‘ljallangan:
-
Bir necha mezonlar bo‘yicha investitsion loyiha variantlarini baholash va tahlil etish (Vald, Gurvits,
Laplas, Sevidj mezonlari, bir qancha integral reyting buyicha rangli shkalali baholash);
-
loyihalarning jalb qiluvchanligini ko‘pmezonli baholash, bu loyihalarni dastlabki ishlashda,
hamkorlar uchun uning investitsion jalb qiluvchanligini baholash maqsadiga xizmat qiladi. Baholash
quyidagi asosiy ko‘rsatkichlar orqali amalga oshiriladi: kapital qo‘yilmalarning iqtisodiy samaradorligi;
kapital qo‘yilmalarning foydalilik darajasi; loyihani qoplash muddati; loyiha bo‘yicha investitsiyaviy va
operatsiyaviy faoliyat natijalariga ko‘ra loyiha samaradorligini baholash;
Loyihalarni baholash va o‘zaro taqqoslash quyidagi ko‘rsatkichlar bo‘yicha amalga oshiriladi: sof
diskontlangan foyda; foydalilikning ichki me'yori; daromadlilik indeksi; investitsiya rentabelligi;
-
kapitalni ko‘p davrli me'yorlashtirishda loyihalarni baholash. Bu moduldan investitsiya uchun
mumkin bo‘lgan fondlarning cheklanganlik holatida foydalaniladi.
29-MAVZU. QISHLOQ XO‘JALIK SOHASIDA BIZNES-REJALASHTIRISH JARAYONNI
Bugungi kunda bozor iqtisodiyoti talablariga javob beradigan, korxonalarning ichki iqtisodiy
munosabatlarini o‘zida aniq aks ettira oladigan mexanizm bu - rejalashtirishdir.
Bozor munosobatlarining talab va taklif qonuniyatlariga tayangan xolda yaratilgan rejalashtirish tizimi,
qishloq xo‘jalik korxonalarida mavjud bo‘lgan tarmoqlar o‘rtasida, ularning ichki resurslaridan
foydalanishda mutanosiblikni o‘rnatib, ishlab chiqarishning uzluksiz va tez sur'atlar bilan rivojlanib
borishiga imkoniyatlar yaratadi.
Rejalashtirishdan asosiy maqsad bozorni sifatli, arzon va raqobatbardosh mahsulotlar bilan to‘ldirish,
qishloq xo‘jalik korxonalarining soha va tarmoqlari o‘rtasida ichki resurslar bilan ta'minlanish
mutanosibligini o‘rnatish va ulardan foydalanish samaradorligini oshirishdan iboratdir.
Rejalashtirish natijasida qishloq xo‘jalik korxonalari yer va boshqa ishlab chiqarish vositalaridan,
mehnat va moliya resurslaridan, tabiiy boyliklar, fan va texnika yutuqlari hamda ilg‘or tajribalardan oqilona
va samarali foydalanishga, tejamkorlik qoidalariga rioya qilishga va nobudgarchiliklarga yo‘l qo‘ymaslikka
erishishni nazarda tutadi.
Rejalashtirish orqali quyidagi vazifalar hal etiladi:
-
qishloq xo‘jalik korxonalari ichida agrar va iqtisodiy munosabatlarni
chuqur islox qilish asosida
xususiy mulkchilikni shakllantirish va mustahkamlash;
-
dehqonning yer va boshqa ishlab chiqarish vositalari, mehnat, moliya va ilmiy-texnika resurslaridan
oqilona foydalanishida shaxsiy javobgarligi va manfaatdorligini oshirishni ta'minlash;
-
har bir qishloq xo‘jalik korxonasida ekinlar hosildorligini, chorva va parranda mahsuldorligini
oshirishning aniq yo‘llarini hisoblab chiqib, dehqonchilik va chorvachilik tarmoqlarida mehnat
unumdorligini o‘stirish, sarf-xarajatlarni tejash va ishlab chiqarish rentaballigini ko‘tarish;
-
korxonaning tabiiy-iqtisodiy sharoitini hisobga olgan xolda, ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish va
tarmoqlarni bir-biri bilan samarali muvofiqlashtirish;
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m

-
mahsulot sotish bo‘yicha korxona tuzgan shartnomalarning bajarilishini ta'minlash;
-
korxonada ishlab chiqarish munosabatlarini, texnika va texnologiyasini takomillashtirish, fan,
texnika va ilg‘or tajribalarni, tadbirkorlikni xorijiy davlatlar va ichki investitsiyalarni ishlab chiqarishga
keng joriy etib, eksportbop tovar mahsulotlari yetishtirishni ta'minlash.
Shuning bilan birgalikda, qishloq xo‘jalik korxonalarida iqtisodiy va agrar o‘zgarishlarni o‘zida aks
ettira oladigan, mulk egasi huquqini ta'minlovchi bozor mexanizmi va moddiy rag‘batlantiruvchi omillarni
jonlantirish va rejalashtirish ular zimmasiga yuklangan vazifalar qatoriga kiradi.
Qishloq xo‘jalik korxonalarida tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirishda rejalashtirish quyidagi
tamoyillarga tayanadi:
-
rejalashtirishning demokratik mustaqillikka asoslanishi, ya'ni korxonaning ishlab chiqarish
moliya faoliyatini tashkil etishda, xo‘jalik ichida iqtisodiy va agrar munosabatlarni joriy etishda har
tomonlama mustaqillik va bozor iqtisodiyoti talablariga mos keladigan boshqarish tizimini o‘rnatishda
demokratik qonun-qoidalarga amal qilish;
-
rejalashtirishning ustuvor yunalishlarini belgilash, ya'ni korxona uchun har bir gektar yerdan va
har bir bosh chorvadan eng ko‘p foyda olinadigan ishlab chiqarish yo‘nalishini biznes reja orqali asoslab
olish va shu yetakchi bo‘g‘inga korxonaning barcha resurslarini jalb etib, ulardan oqilona foydalanish,
rejani o‘z vaqtida bajarish hamda ishlab chiqariladigan tovar mahsulotlar miqdorini ko‘paytirish,
assortimentlarini yaxshilash, mehnat sarfini kamaytirish uchun eng qulay sharoitlar yaratish;
-
istiqbol va yillik rejalarning bir biri bilan uygunlashganligi va ilmiy jihatdan asoslanganligini
ta'minlash, ya'ni korxonada yetakchi tarmoqdan eng ko‘p foyda olish atrofida, rejaning barcha qismlarini bir
biri bilan uyg‘unlashtirib, ular o‘rtasida mutanosiblikni o‘rnatish imkoniyati yaratiladi. Ko‘zda tutilgan
maqsadga erishish uchun esa reja ko‘rsatkichlari ilmiy jihatdan asoslangan me'yorlarga tayangan bo‘lishi
kerak. Fan-texnika yutuqlari, zamonaviy ilg‘or texnologiyalardan foydalanish ishlab chiqarishni tashkil
etishda rejalashtirish mexanizmidan keng foydalanishni talab etadi;
-
korxona iqtisodiyotini barqarorlashtirish, ya'ni korxonada yuzaga kelayotgan tangliklarni bartaraf
etish uchun ko‘riladigan barqarorlashtirish chora-tadbirlari majmuasi, korxona to‘la inqirozga uchrashiga
chap berish maqsadida ishlab chiqarish va ishlab chiqariladigan mahsulotlar tarkibini o‘zgartirish tadbir-
choralarini avvaldan rejalashtirib, ishlab chiqarish xarajatlarini tejashga, mahsulot sifatini yaxshilashga,
ularning raqobatbardorligini oshirishga harakat qilish.
Ta'kidlash lozimki, korxonada tuzilgan barcha turdagi rejalarning bajarilishini muntazam ravishda
nazorat qilinishi va ularning o‘z muddatida bajarilishi uchun shart-sharoitlar yaratilishi ishchi xodimlarning
ish natijalari uchun javobgarligini kuchaytiradi.
Xo‘jalikning biznes-rejasini tuzishda,  uning moliyaviy iqtisodiy holati chuqur o‘rganilgan xolda ish
faoliyatining strategiyasi, boshqarish usuli va hozirgi bozor sharoitidan kelib chiqadigan har xil
muammolarni hal qilishdan iborat bo‘ladi.
Mahsulot ishlab chiqarish samaradorligini yanada yaxshilash maqsadida xo‘jalik quyidagi tadbirlarni
ishlab chiqishi kerak:
a) xo‘jalik qanday afzalliklarga egaligi;
b) xo‘jalikning nozik tomonlari mavjudligi;
v) maqsadga erishish uchun investitsiya mablag‘lar talab qilinishi;
g) maqsadga erishish uchun qanday dadil qadamlar kerak bo‘lishi.
Xo‘jalik faoliyatini yurgizishda hozirgi bozor sharoitida, xo‘jalik rahbari o‘tgan yilgi moliyaviy
xo‘jalik holatini o‘rgangan holda kelgusida ishlab chiqarishni ko‘paytirish maqsadida, o‘ziga hamkor
tanlaydi. Mavjud vositalardan to‘liq foydalanishga harakat qiladi.
Xo‘jalik faoliyati holatini tekshirish uchun buxgalteriya balansi va moliyaviy natijalar balansidan
ma'lumotlar olish mumkin.
Biznes-reja va moliyaviy istiqbol xo‘jalik uchun hayotiy zaruriyat bo‘lib, har bir ishbilarmonga
rejalashtirishda va boshqarishda asosiy qurol bo‘lib kapital mablag‘larni va moliyalashtirishni jalb qiladi.
Biznesning hamma bosqichlarida moliyaviy ko‘rsatkichlarni tushunish va asoslash  imkoniyat
muammolaridan foydalanishga xizmat qiladi. Taxminlar shunday kerakli savollarga javob beradiki, xo‘jalik
qachon pulga muhtoj bo‘ladi, undan qanday foydalanadi?
Biznes-reja loyihasining bosqichlari quyidagilar:
1-bosqich Loyihani maqsadi va vazifasi. Loyiha tuzish tashabbuskorlari, investorlar, unga
qiziquvchilar tomonidan amalga oshiriladi.
2-bosqich. Mavjud materiallarni inventarizatsiyalash, yo‘nalish bo‘yicha loyihalashtiruvchilarni
ichki javobgarligini aniqlash.
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m

3-bosqich. Berilgan materiallarni aniqlash (tasodifiy hodisalar uchrashi mumkin).
4-bosqich Biznes-rejani tarkibi va qo‘shimcha bo‘limlar
5-bosqich Biznes-loyihani asosiy bo‘limlarida variantlar bo‘yicha hisoblash
6-bosqich Loyihani realizatsiya qilish samaradorligini baholash, berilgan materiallarga ishonch hosil
qilish.
7-bosqich Biznes-reja asosiy bo‘limlarining o‘zaro bog‘liqligi va ularni tarkibi
8-bosqich Olingan ma'lumotlarni tashkilot mutaxassislari bajaruvchilar va investor bilan biznes-
rejaning bo‘limlari bo‘yicha kelishuvi. Loyihaga qilingan tanbehlar.
9-bosqich Loyiha kamchiligiga qilingan tanbehlarni bartaraf etish.
10-bosqich Keltirilgan to‘liq matn bo‘yicha qiziquvchilar o‘rtasida muhokama qilinishi,
tashabbuskorlar, investorlar, biznes-rejani tuzuvchilar bilan majlis o‘tkazish
Qishloq xo‘jalik mahsulotlarini yetishtiruvchilar ishlab chiqarish va xo‘jalik yuritish bozorida
mustaqillikka erishish bilan bir qatorda ishlab chiqilgan mahsulotlarni taqsimlash, ularni narxlarini belgilash
hisob-kitob qilish, kredit berish va boshqa bir qator faoliyat yuritilishini ta'minlash bilan bog‘liq
imtiyozlarni amalda qo‘llashdir. Oqibatda ularning funksiyalari, birinchi navbatda boshqaruv sohasida,
demak rejalashtirish faoliyatlarini o‘zgartiradi.
Birinchidan xo‘jaliklarning asosiy vazifalari – davlat buyurtmasi rejasini bajarish, mahsulotni
belgilangan tayyorlovchi idoralarga yoki iste'molchilarga yetkazib berish o‘rniga yangi vazifalar kelib
chiqdi, jumladan mahsulot sotish uchun maqbul bozorni izlash muammosi tug‘ildi. Ikkinchidan, ilgari
standartga to‘g‘ri kelgan va xatto pasaytirilgan narxlarda nostandart mahsulot ham, tayyorlovchi idoralar
tomonidan sotib olinavergan bo‘lsa, yangi sharoitda mahsulotning raqobatga bardoshligiga talab kuchaydi.
Bu borada, mahsulotning raqobatbardoshligini nafaqat mahsulot sifati bilan balki uning tannarxi taklif
etilgan narxi, o‘z vaqtida yetkazib berilishi sifatli bo‘lishi va boshqalar bilan o‘lchana boshlanadi.
Uchinchidan, moddiy-texnika ta'minotidan taqsimlash tizimi barxam topadi. Endi resurslar sotib olish uchun
mablag‘ orttirish lozim bo‘lib, bu avvalgi vaqtlarda unchalik shart emas edi. To‘rtinchidan, ishlab chiqarish
xo‘jalik yuritish faoliyat samaradorligiga talab nisbatan ortdi.
Bularning barchasi rejalashtirishga munosabatning o‘zgarishiga olib keladi.
Xo‘jalik maqsadida rejalashtirish tizimi quyidagicha ifodalanadi.
tashkiliy-xo‘jalik tuzilma rejasi (asosan yangi, shuningdek qayta tuzilayotgan xo‘jaliklar
uchun);
xo‘jalik tomonidan belgilangan davr uchun istiqbol rejasi;
asosiy ishlab chiqarish va moliyaviy ijtimoiy ko‘rsatkichlarni belgilovchi biznes-reja
Rejalashtirishda quyidagi masalalar aks ettirilishi maqsadga muvofiqdir:
Asosiy faoliyat yo‘nalishini yoki uning qishloh xo‘jaligi mahsulotlari bozoridagi holatining
o‘zgarishiga bog‘liqligi asosida marketing strategiyasi;
asosiy ishlab chiqarish bazasi va belgilangan maqsadga erishish uchun infrastrukturani
rivojlantirish;
qishloq xo‘jalik mahsulotlari yetishtirish, uni qayta ishlash, ishlab chiqarish, xizmati ko‘rsatish,
qo‘shimcha va noqishloqxo‘jalik faoliyat yuritish; samaradorlik ko‘rsatkichlari
Xo‘jalikni istiqbolli rejalashtirishning asosiy maqsadi uning shaxsiy va qarzga olinadigan moliyaviy
resurslarini ma'qul yo‘nalishlarda ishlatilishini belgilashdir.
Xo‘jaliklar uchun asosiy rejaviy hujjat bo‘lib O‘zbekiston Respublikasi qishloq va suv xo‘jaligi
vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan metodik tavsiyalar asosida tuzilgan yillik biznes-reja hisoblanadi.
Biznes–rejani loyihasi tartib bo‘yicha fermerlarning ishlab chiqarish yig‘ilishlarida muhokama
qilinadi, yanada rivojlanishiga qaratilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritiladi.
30-MAVZULAR. KO‘P TARMOQLI FERMER XO‘JALIKLARI FAOLIYATINI BIZNES-
REJALASHTIRISH
Biznes reja o‘rta va kichik tadbirkorlar yoki dehqon va fermerlarning aniq goyaga asoslangan hamda
ishlab chiqarishni tashkil etish, boshqarish va tijorat bilan shugullanish istiqbollari (modellashtirish dasturi)
yoki hisob-kitoblar majmuasi aks etgan hujjatdir.
Dasturda (2-5 yil uchun), birinchi yil ko‘rsatkichlari oyma-oy, ikkinchi yil ko‘rsatkichlari chorakma-
chorak va qolgan yillarniki esa yil kelishida yoritilishi maqsadga muvofiqdir.
Biznes rejani tuzishdan maqsad:
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m

-birinchidan, sarmoyador, homiy, hissador va bankirlarning pul mablaglarini ishlab chiqarishga jalb
etish;
-ikkinchidan o‘z xodimlarini maqsad, vazifa va istiqbolga ishontirish va qiziqtirish;
-uchinchidan, o‘z goyalarining foyda keltirishga ishonib, rejali va samarali boshqarishni tashkil etish.
Biznes rejaning bozor iqtisodiyoti davrida dolzarbligi kuyidagi omillar ta'sirida shakllanadi:
-
birinchidan, qishloq xo‘jalik korxonalari iqtisodiyotiga yangi mulk shakllari, ishlab chiqarish
munosabatlari kirib kelishi bilan o‘rta va kichik tadbirkorlik hamda fermer, ijarachi-pudrat- chilarning yangi
avlodlari shakllanmoqda. Ular uchun bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarishni boshqarish, tashkil
etish va iqtisodiyot bilan bogliq bo‘lgan muammolarni hal etish biznes- rejasiz mumkin emas;
-
ikkinchidan fermerlar, o‘rta va kichik tadbirkorlik uchun ishlab chiqarishni tashkil etish va
boshqarishda tamoman yangicha munosabat - tavakkalchilik, raqobat, raqobatga chidash va unda yengib
chiqish sir-sinoati ham biznes reja orqali hal etiladi;
-
uchinchidan, xorijiy mamlakatlar investitsiyalarini jalb etmasdan ishlab chiqarishni kengaytirish,
yangilash va samaradorli- gini ko‘tarish juda kagga muammoga aylanmoqda. Shunday bir davrda xorijiy
mamlakatlar investorlariga buyurtmalarni dolzarb va sa- maradorligini isbotlab berish va ularga
sarflanadigan mab- lag‘larning yuksak darajada foyda berishini har jihatdan ko‘rsata bilish uchun ham
biznes-reja zarurdir.
Yuqorida qayd etilgan muommolarni turli shakldagi qishloq xo‘jalik korxonalarida yechimini
topishda, biznes-rejaning o‘zi kifoya qilmaydi. Biznes-reja dehqonchilik va chorvachilik tarmoqlarida
ishlab chiqarishni rejalashtirish uchun zarur bo‘lgan texnologik xaritalar, me'yoriy hujjatlar va birlamchi
agronomiya, zooveterenariya ham buxgalteriya hisob-kitoblari bilan to‘ldirilishi shart.
Biznes-reja quyidagi vazifalarni yechishga qaratilishi lozim:
-
dehqon va fermerlar, ijarachi va pudratchi jamoalari o‘z ishlarini qanday boshlash;
-
qanday qilib ishlab chiqarishni samarali yurgizish va tovarni bozorg‘a olib chiqish;
-
yangi ishlab chiqarishni kimlar bilan tashkil etish va qachon dastlabki daromadlarni olish;
-
tavakkalchilik xavf-xatarini qanday kamaytirish;
-
oyoqqa turib olish hamda rakobat kurashida yutib chiqish.
Biznes-reja tuzish yordamida ijarachi va oila pudrati jamoalari dehqon va fermerlar uzlari uchun
kuyidagilarni bilib oladilar:
-
biznes-rejani tuzish jarayonida o‘z ishlab chiqarish moliya faoliyatini har tamonlama tashkiliy-
iqtisodiy va sotsial jihatdan tahlil qilish, o‘zi boshlayotgan ishni puxta bilishga, kelajakda ishlab chiqarishni
rivojlantirishga va xolisona baholashga olib kelinishini;
-
biznes-reja bu - tadbirkor bajaradigan faoliyatning tayyor rejasi ekanligini. Uni ishbilarmonlarning
o‘z korxonalarini samarali boshqarishga hamda o‘ylagan ishlarini muvaffaqiyatli o‘tishiga
yordamlashadigan ishchi dastur sifatida xizmat qilishini;
-
biznes-reja tadbirkorning o‘z goyasini boshqa hamfikrlariga, sarmoyadorlarga va bankirlarga
yetkazadigan eng yaxshi sinalgan usul va shuningdek, moliyaviy faoliyatni aniq rejalashtirish ekanligini.
Biznes-reja tuzishda ijarachi va oila pudrati jamoalari, dehqon va fermerlarning, birinchi navbatda,
rahbarlari, mutaxassislar va ilmiy maslahatchilar yordamidan foydalanib tuzishlari talab etiladi. Chunki,
rahbar xodim o‘z kelajak faoliyatini loyihalashtirishi, xomcho‘t qilishi, o‘z g‘oyasining to‘griligi hamda
uni amalga oshirish uchun barcha zarur sharoitlar mavjudligiga yana bir marta ishonch hosil qilish
imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Biznes reja uning xulosa qismini yoritishdan boshlanadi. Shuni aytish kerak-ki, biznes-rejaning xulosa
qismi uning boshqa qismlari ishlab chiqilgandan keyingina to‘la shakllanadi. Shunga qaramasdan, ijarachi
va oila pudrati jamoalari dehqon va fermerlar o‘z hamfikrlari, xodimlari va chetdan taklif qilingan ilmiy
maslahatchilar bilan birgalikda, eng avvalo, o‘z faoliyatlari dasturini amalga oshirish yo‘llarini to‘la va
ravshan tasvirlashga harakat qilmoqlari lozim. Xulosa qismida yoziladigan fikr va mulohazalar, taklif va
g‘oyalar tushunarli, ko‘zlangan maqsadga erishish yo‘llarini bir o‘qishda tushunishga imkon beradigan
xolda yoritilishi lozim. Bayon qilinadigan g‘oya va fikrlarda tadbirning maqsadi nima? Odamlar, tadbirni
amalga oshirishdan ko‘zlangan qanaqa mahsulotni olishlari kerak? Bu mahsulotning o‘ziga o‘xshash
bo‘lgan mahsulotlardan farqi nimada? kabi savollarga javob berish lozim.
Xulosaning oxirgi qismi tadbirni amalga oshirishdan ko‘zlangan moliyaviy natijalarga bagishlangan
bo‘lib, unda yaqin davr ichida sotilishi mumkin bo‘lgan mahsulotlar hajmi, sotishdan tushadigan naqd pul
daromadi, ishlab chiqarishga qilinadigan xarajatlar, daromad, foydalilik darajasi va nixoyat
sarmoyadorlardan olgan qarzni uzish muddatlari haqida axborot berish talab etiladi.
Biznes-reja tuzishda ijara va oila pudrati jamoalari va dehqon-fermer xo‘jaliklari rahbarlarining o‘rni: