Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

qilib olinib, ishlab chiqarishning natijalari shu narxda hisoblanadi va boshqa 
yillar bilan taqqoslanadi.
Yalpi milliy mahsulot, milliy daromad, real ish haqi va 
shu kabi ko‘rsatkichlar dinamikasi qiyosiy narxlarda hisoblanadi. Chunki joriy 
narxlar inflyatsiya va boshqa omillar tufayli o‘zgarishi va real iqtisodiy natijani 
ko‘rsatmasligi mumkin. 
3.
Tartibga solish vazifasi.
Bozor holati (kon’yunkturasi) talab va taklif 
hamda ularning nisbatiga bog‘liq. Talabning ortishi muayyan tovarni ishlab 
chiqarishni kengaytirishni, aksincha holatda esa tovar ortiqchaligini, uni ishlab 
chiqarishni qisqartirish zarurligini bildiradi. Narx tovar ishlab chiqaruvchilar 
faoliyatiga ularning daromadlari orqali ta’sir ko‘rsatadi. Muayyan tovarning bir-
biriga ishlab chiqarish xarajatlari miqdori o‘zgarmagan holda narx yuqori bo‘lsa, 
foyda miqdori ortadi, narx tushsa, foyda kamayadi va hatto ishlab chiqaruvchilar 
zarar ko‘rishi ham mumkin. Bu ishlab chiqaruvchilar faoliyatiga kuchli ta’sir 
ko‘rsatadi. Narx oshsa, ishlab chiqarish kengayadi. Boshqa kapitallar ham foyda 
yuqori bo‘lgan soha va tarmoqlarga oqib kela boshlaydi. Xullas, narx ishlab 
chiqarishni tartibga solib, uni o‘zgartirib turadi va rivojini ta’minlaydi.
4.
Raqobat vositasi vazifasi.
Narx raqobat kurashining eng muhim vositasi 
hisoblanadi. Ishlab chiqaruvchilar o‘z raqiblarini engish uchun narxni pasaytirish 
usulidan foydalanishlari mumkin. Demak, narxni o‘zgartirib turish usuli raqobatda 
keng qo‘llaniladi. 
5.
Ijtimoiy himoya vazifasi.
Narx aholining kam daromad oluvchi ayrim 
qatlamlarini ijtimoiy himoya qilish vazifasini ham bajaradi. Narxning bu vazifasi 
tovar (xizmat)lar ijtimoiy dotatsiyalangan narxlar bo‘yicha sotilganda bajariladi. 
Bunda ular davlat budjeti va turli xayriya mablag‘lari hisobiga moliyaviy 
ta’minlanadi.
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish bosqichida ijtimoiy himoya vazifasini o‘tovchi 
narxlar, aholining keng qatlamlarini hayotiy zarur iste’molchilik tovarlari bilan 
minimal darajada ta’minlash maqsadida ham qo‘llaniladi. Masalan, bizning 
respublikamizda 1991 yildan 1995 yilgacha un va un mahsulotlari, qand-shakar, 
go‘sht, o‘simlik moyi, choy, sovun kabi mahsulotlar dotatsiyalangan narxlarda, 

---

271 
cheklangan miqdorda sotildi. Ularning dotatsiyalangan va haqiqiy narxlari 
o‘rtasidagi farq budjet mablag‘lari hisobiga qoplab borildi. Shunday qilib, narx 
bozor munosabatlarining vositasi sifatida bir-biri bilan uzviy bog‘langan muhim 
vazifalarni bajaradi. 
Narxning mazmunini to‘laroq tushunishda, uning darajasiga