Muhammadning da’vatini qabul qilganlar o’zaro hamkorlik, bir-biriga muhabbat, ezgulik va adolat qoidalari asosida birlashishni xaqiqiy e’tiqod asoslari deb hisoblaganlar . Muhammad Allohga imon keltirishga
da’vat etishni boshlagan dastlabki davrlarda Yangi din yaratishga da’vo etmagan.
SHunisi e’tiborga molikki, islom dini (arabchada
islom - itoat etish, bo’ysunish
degan ma’nolarni anglatadi) tarqalishining dastlabki yillarida u Quddus shahri
tomonga qarab sajda qilgan. Xristianlar va iudaizmga sig’inuvchilarni birodarlar deb
hisoblagan. Yahudiylar dastlab Muhammadni mahdiy sifatida qabul qilgan
bo’lsalarda, keyinchalik uning qarashlarini tanqid qilganlar. Diniy qarashlardagi
ixtiloflar sababli Yahudiylar va xristianlar bilan ajralish yuz bergan. Muhammad
o’z tarafdorlarini barcha diniy marosimlarni arablarning siyosiy va diniy markazi -
Makka shahriga qarab bajarishga da’vat etgan.
Talabalarga Muhammad 622 yilda (taxminan 22 yoki 24 sentyabrda) Yasribga
(Madina)
ko’chib
o’tishining
sabablarini
tushuntirib
berishimiz
kerak.
Muhammadning da’vatkorlik faoliyati dastlab katta qiyinchiliklarga duch kelgan.
Xatgo eng Yaqin qarindoshlari ham dastlab uning g’oyasini qabul qilmaganlar.
Muhammadning Makka shahridagi 12 yillik da’vatchilik faoliyati muvaffoqiyatsizlik
bilan yakunlangan. Makka zodagonlari uning da’vatlaridagi ijtimoiy adolat, din
ahlining birodarligi, boylarning kambag’allar foydasiga xayriya qilishlari,
sudxo’rliknint qoralanishi, axloq normalariga amal qilish kabi g’oyalarini qabul
qilmagan. Bundan tashqari, shaharda shu davrgacha nufuzi baland bo’lmagan
hoshimiylar urug’i vakilini payrambar sifatida hukmron ummaviy zodagonlari qabul
qila olmas edilar.
Muhammadning da’vatchilik faoliyati bilan shug’ullanishiga qarshi turli to’siqlar
mavjud bo’lgan. 617 yilda unga da’vatchilik bilan faqat o’z mahallasida
shug’ullanishiga ruhsat berilgan, ammo mahalladan tashqariga chiqishi qat’iyan man
qilingan. 620 yilda Hadicha (xotini) va undan keyin Abu Tolib (amakisi, ayrim
manbalarda tog’asi) vafot etgan. Yaqin kishilarining madadidan mahrum bo’lgan
Muhammadning hayoti xavf ostida qolgan va u shahardan chiqib ketishga qaror
qilgan. Muhammadning Yasribga ko’chgan vaqti halifa Umar davrida musulmon
hijriy taqvimining hisobiga asos sifatida qabul qilingan.
Makka
shahriga
muxolif
yasribliklar
Muhammadni
qabul
qilganlar
(Muhammadning onasi Amina aya asli yasriblik edi). Muhammadning da’vatlarini
qabul qilgan yasribliklar ansorlar, Makkadan ko’chib kelganlar muhojirlar deb
yuritilgan. Yasribda muhojirlar va ansorlar musulmonlar jamoasi (arabchada
«muslim» - bo’yin eguvchi, o’zini Allohga topshirgan) umma (ma’lum dinga e’tiqod
71
qiluvchilar jamoasi)ga birlashgan. Musulmonlar Muhammadni payg’ambar, diniy va
dunyoviy hokimiyat rahbari sifatida tan olganlar. Muhammadning sharafiga Yasribga
keyinchalik al-Madina (arabchada –