Toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov innovatsion menejment

5.4.Kelajakdagi innovatsion tashkilotlarning xususiyatlari 
Elektron savdo – tovar sotuvchisi va xaridorining kompyuterlari yordamida
Internet tarmog'i orqali savdodir. Elektron savdoning haqiqiy predmeti har qanday
mahsuloti bo'lishi mumkin (tovar, xizmat, ko'chmas mulk, bank mahsulot va h.k.).
Bugungi kunda elektron savdoning asosiy tovarlari quyidagilar hisoblanadi: oziq-
ovqat tovarlari, sanoat tovarlari, axborot mahsuloti.
76
Sotuvchi uchun elektron savdoning qimmati o'z savdosi bilan bexisob
xaridorlarni doimiy qamrab olishning doimiy imkoniyatlaridan iborat.
Elektron savdo korxonalari – virtual do'konlarni yangi tashkil etish shaklini
yaratadi va doimiy ravishda raqobatning ta'siri ostida virtual do'konda sotish uchun
yangi tovar va xizmatlrni taklif etadi. Virtual do'kon virtual korxonaga, ya'ni
ehtimoliy korxonaga tegishli.
Virtual do'kon – bu internet tarmog'i orqali sotilgan tovarlar va Internet
tarmog'ining boshqa foydalanuvchilariga tovarlar bilan bog'liq xizmatlarni sotish
uchun bugungi kunda Web-serverni sotish. Virtual do'kon – bu shaxsiy to'g'ridan-
to'g'ri aloqa mavjud bo'lmaganda elektron aloqa vositalari orqali axborot
almashishi va muloqot qilishi mumkin bo'lgan do'kon xodimlari (sotuvchilar,
kassirlar)ning hududiy tarqoq xodimlar hamjamiyati.
Elektron savdoning paydo bo'lishi yangi hisob-kitoblar shakli – elektron
to'lovlarni joriy etishni talab etdi.
76
А. М. Мухамедьяров. Инновационный менеджмент: учебное пособие. Высшее образование. 2015.- C.67.

---

---

137
5.5 - rasm.

Elektron to‟lovlarni raqamli shakli
77

Elektron chek to'lovchining pullarni o'tkazish to'g'risida o'z bankiga ko'rsatma

beriluvchi hujjatni namoyon etadi (tijoriy qimmatli qog'ozlar turi).
Elektron pullar elektron pochta yoki Internet tarmog'i orqali to'g'ridan to'g'ri
etkazilishi mumkin. Har qanday holatda ham xarid uchun hisob-kitob amaldagi
bank kanallari yoki tarmoqlari bo'yicha amalga oshiriladi.
Raqamli pullar (digitalcash) qog'ozli naqd pullarning elektron nusxadoshidir.
Ular pul belgilari ko'rinishiga ega.
Bank tomonidan tasdiqlangan kupon shaklidagi raqamli pullar bank
tomonidan chiqarilgan va qoplangan bitlar zanjirini namoyon etadi.
Elektron pullar – bu pul mablag'larini schyotdan schyotga o'tkazish,
qo'yilmalar bo'yicha foizlar hisoblash va qog'ozli tashuvchilar ishtirokisiz elektron
signallar uzatish vositasi bilan boshqacha uzatish.
Elektron pullar banklar va to'lovchidan pul mablag'larini o'tkazishga ruxsat
olish imkoniyati ega banklar va yirik firmalar tomonidan foydalaniladi va pul
oluvchi bilan to'lov sharoitlari to'g'risida kelishib oladilar.
Masalan, bu asrni boshida Internet tarmo‘g‘i hozirgidek rivojlanmagan edi va
biz innovatsiyalar yo‘lini o‘zgarishini endigina ko‘ra boshladik. Hozir shunday
dunyoda turimmizki, mahsulot va servislar virtual makonga kiritilyapti va bozorlar
ijtimoiy tarmoqlarga ko‘proq yo‘nalmoqda. Bu dunyo orqali axborot oqimi
salohiyati juda katta: Facebook 1 millirddan ortiq a‘zosi bilan dunyodagi
77
А. М. Мухамедьяров. Инновационный менеджмент: учебное пособие. Высшее образование. 2015.-C.58

---

---

138
mamlakatlar orasida aholi soni bo‘yicha uchinchi o‘rinda turadi deb hisoblasak

bo‘ladi. Hamma o‘zgarishlar shuni aytyaptiki, tashkilotlar yangi jarayonlarni
tanlab, yangicha usulda harakat qilishi kerak.
78
Tashkiliy loyihalashtirish, yangi modellar va tuzilmalardan foydalanish
menejmentining muhim yo‘nalishlaridan bo‘ladi. Kelajak innovatsion
tashkilotlarining xususiyatlari 5.6- rasmda ko‘rsatilganlar. Ular tizimchalar va
elementlarning sifatini va ularning ochiq tizim sifatidagi tashkilot ichidagi
aloqalarini namoyish qiladilar.

5.6-rasm.