Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

Ishlab chiqarish hajmiga muvofiq xarajatlarni klassifikatsiya qilish 
Ko„rsatkichlar 
O„tgan yil 
Hisobot yili 
Doimiy 
O‗zgaruvchan Doimiy 
O‗zgaruv 
chan 
1. Material xarajatlar 
4136 
78581 
5114 
97173 
2. Mehnat haqi xarajatlari 
12859 
115733 
7684 
145996 
2.1. Vaqtbay ish haqi 
12859 
x 
7684 
x 
2.2. Ishbay ish haqi 
x 
115733 
x 
145996 
3.Ish haqidan ajratmalar 
3372 
30350 
1953 
37115 
3.1. Vaqtbay ish haqidan 
3372 
x 
1953 
x 
3.2. Ishbay ish haqidan 
x 
30350 
x 
37115 
4. Amortizatsiya xarajatlari 
8033 
x 
8730 
x 
5. Boshqa xarajatlar 
22280 
28736 
Jami: 
50680 
224664 
52217 
280284 
5.6-jadval 
Kritik hajm (zararsizlik) darajasini aniqlanishi 
Ko„rsatkichlar 
O„tgan yil 
Hisobot yili 
O„zgarishi 
1. Jami ishlab chiqarish xarajatlari 
275344 
332501 
57157 
2. O‗zgaruvchan xarajatlar 
224664 
280284 
55620 
3.Doimiy xarajatlar 
50680 
52217 
1537 
4. Sotish hajmi 
342763 
422275 
79512 
5. Xarajatlarning o‗sish darajasi, % 
80.33% 
78.74% 
-1.59% 
6. O‗zgaruvchan xarajatlarning o‗sish darajasi % 
65.54% 
66.37% 
0.83% 
7. Doimiy xarajatlarning o‗sish darajasi % 
14.79% 
12.37% 
-2.42% 
8. Sotishdan foyda 
38560 
43306 
4746 
9. Sotuv rentabelligi % (q.8:q.4 x 100) 
11.25% 
10.26% 
-0.99% 
10. Qoplash jamg‗armasi (q.3+q.8) 
89240 
95523 
57157 
11. Qoplash jamg‗armasi koeffitsiyenti(q.10:q.4) 
0.26 
0.23 
-0.03 
12. Zararsizlik nuqtasi (q.3:q.11) 
194923.08 
227030.43 
32107 
13. Moliyaviy mustahkamlik zaxirasi % (q.4:q.12 x 
100-100) 
75.85% 
86% 
10.15% 
14. Operatsion richag
0.005 

---

182 
Xulosa:
korxonada moliyaviy mustahkamlik zaxirasi hisobot yilida 86 foizni 
tashkil etgan, o‗tgan yilda ushbu daraja 75.85 foizga teng bo‗lgan. Bundan ijobiy 
o‗zgarishlar kuzatilganligini izohlash mumkin. 
Nazariy jihatdan aytish mumkinki‚ hisobot yilida sotish hajmini 227030.43 
ming so‗mgacha kamaytirishi, o‗tgan yil bo‗yicha esa 194923.08 ming so‗mgacha 
kamaytirishi mumkin‚ ushbu chegaraviylikda korxona zararsiz ishlashi mumkin. 
Ya‘ni doimiy va o‗zgaruvchan xarajatlar summasini qoplashga teng sotuv hajmiga 
erishiladi. 
Agar korxona foyda hajmini 1 foizga o‗stirishi lozim bo‗lsa uning uchun 
sotish hajmini 0.005 foizga o‗stirishi talab etiladi. 
Mahsulot ishlab chiqarishning kritik hajm darajasini aniqlash va uni tahlil 
etish, iqtisodiy harakatda va biznesda muhim masala hisoblanadi. Ushbu 
ko‗rsatkich orqali kompaniya va firmalar mahsulot ishlab chiqarishning foydalilik 
darajasini belgilab oladilar. Mahsulot ishlab chiqarishning kritik hajm darajasini 
belgilash, uning hisob-kitoblari keng doirada olimlar tomonidan o‗rganilgan. Shu 
sababli uni aniqlashning turli ifodalari tavsiya etilgan. 
Mahsulot ishlab chiqarishni kritik hajm darajasini hisoblashning quyidagi 
bog‗lanishli ifodasini berib o‗tish mumkin.