Toshkent moliya instituti rasulova d. V., Xotamov I., Asatullaev X. S. Biznesni tadqiq etish usullari


 Fanning mamlakat iqtisodiyotini yangilash va modernizatsiyalash



Yüklə 1,97 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə12/80
tarix10.05.2023
ölçüsü1,97 Mb.
#110356
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   80
biznesni tadqiq etish usullari (2)

 
1.5. Fanning mamlakat iqtisodiyotini yangilash va modernizatsiyalash 
qilish va yangilashni izchil davom ettirishning davr talablariga xos va 
mos vazifalari. 
Kichik biznesni jadal rivojlantirish har qanday mamlakat iqtisodiyotining 
barqaror o’sishini ta’minlovchi asosiy bo’g’in va amalga oshirilayotgan iqtisodiy 
islohotlarning ustuvor yo’nalishi hisoblanadi. Respublikamizda ham kichik biznes 
va xususiy tadbirkorlikni barqaror rivojlantirish va uni qo’llab-quvvatlash 
mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining asosiy ustuvor yo’nalishlaridan biri 
qilib belgilangan. 
Darhaqiqat, mamlakatimizda kichik biznesni davlat tomonidan doimiy 
qo’llab-quvvatlanishi natijasida uning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 2000 yilda 
31,0 foiz tashkil qilgan bo’lsa, bu ko’rsatkich 2011 yilga kelib 54,0 foizga etgan. 
Shu jumladan, jami iqtisodiyotdagi band bo’lganlar soniga nisbatan kichik biznes 
va xususiy tadbirkorlikning ulushi 2011 yilda 74,8 foizni tashkil etmoqda. 2012 
yildagi yangi ish o’rinlarining 64 foizdan ortiq qismi ham aynan kichik biznes va 


20 
xususiy tadbirkorlik sohasida yaratilish ko’zda tutilmoqda. Ko’rinib turibdiki, 
kichik biznes makroiqtisodiy jihatdan mamlakat iqtisodiyotining barqaror 
rivojlanishini ta’minlash, ijtimoiy jihatdan esa yangi ish o’rinlarini yaratish 
hisobiga aholi daromadlari va to’lov qobiliyatini oshirish imkoniyatini bermoqda. 
Shuningdek, kichik biznesni barqaror rivojlantirish, qo’llab-quvvatlashdagi 
davlatning oqilona iqtisodiy siyosati natijasida mamlakatimizda qulay 
makroiqtisodiy muhit yaratildi. Jumladan, xususiy mulk va tadbirkorlik huquqini 
himoya qilish borasidagi qonunchilik mustahkamlandi, ro’yxatga olish, ixtiyoriy 
ravishda ro’yxatdan chiqarish va tugatish, ayrim faoliyat turlari bo’yicha litsenziya 
va ruxsatnomalarni berish jarayonlari soddalashtirildi, davlatning kichik biznes 
faoliyatiga 
aralashuvi 
cheklandi, 
tadbirkorlik 
sub’ektlari topshiradigan 
hisobotlarning barcha shakllari va muddatlari keskin qisqartirildi, soliq stavkalari 
unifikatsiya qilindi, moddiy-texnik resurslardan keng foydalanishga imkon 
beradigan bozor mexanizmi shakllandi. 
Amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar, birinchi navbatda soliq yukini 
kamaytirishga qaratilgan oqilona soliq siyosati natijasida, kichik biznes sub’ektlari 
uchun yagona soliq to’lovi stavkasi 1996 yilda 38 foizdan 2012 yilda 5 foizga 
kamaytirilishi kichik biznes sub’ektlarining ishbilarmonlik faoliyati va moliyaviy 
barqarorligini ta’minlashga xizmat qilmoqda (1-rasm). Buning natijasida, kichik 
biznes sub’ektlarining investitsion faoliyati kengaymoqda va bo’shab qolgan pul 
mablag’larini birinchi navbatda ishlab chiqarishni texnologik yangilash va 
zamonaviy texnikani joriy etishga yo’naltirish imkoni paydo bo’ldi. 
Shuningdek, kichik biznes sub’ektlariga O’zbekiston Respublikasi tijorat 
banklari tomonidan berilgan kreditlarning miqdori sezilarli darajada oshmoqda. 
Jumladan, 2001 yilda ushbu sohani rivojlantirish uchun banklar tomonidan 
ajratilgan kreditlar miqdori 171,5 mlrd. so’mni tashkil qilgan bo’lsa, ushbu 
ko’rsatkich 2011 yilga kelib qariyb 26 barobarga oshdi va 4377 mlrd. so’mni 
tashkil qildi. O’sish tendentsiyasining mavjudligi banklar tomonidan kichik 
biznesni kreditlash siyosati izchillik bilan davom ettirilayotganligidan dalolat 
beradi. 


21 
Biroq, bugungi kunda jahon miqyosida raqobat va iste’molchilar talabining 
kuchayishi, 
tarmoqlar 
ishlab 
chiqarishidagi 
diversifikatsiyalashuv 
va 
ixtisoslashuvning chuqurlashuvi jarayonlari ta’siri ostida kichik biznes 
faoliyatining o’zgarishi kuzatilmoqda. Bunday jarayon kichik biznesning iqtisodiy 
mohiyati va uning mamlakat iqtisodiyotidagi tutgan o’rniga nisbatan kengroq 
yondashuv zarurligini talab etmoqda. 
Jahon iqtisodiyoti rivojlanishining hozirgi bosqichi innovatsion jarayonlar 
uzluksizligini ta’minlash va ko’lamini oshirish bilan xarakterlanadi. Bunday 
sharoitda kichik biznes samaradorligi o’z faoliyatini fan yutuqlariga asoslangan 
ishlanmalar, sanoatda keng ko’lamli ilm-fan sig’imi yuqori bo’lgan mahsulotlar 
ishlab 
chiqarishni 
joriy 
qilish, 
shuningdek, 
ilmiy 
ixtiro 
natijalarini 
tijoratlashtirishga yo’naltirgan-ligi bilan belgilanadi. Ushbu omillar iqtisodiyotda 
kichik innovatsion biznes shakllanishiga asos bo’ladi. 
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, jahon va mamlakat miqyosidagi 
raqobatning kuchayishi va jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida kichik 
innovatsion 
biznesni 
rivojlantirishning 
tashkiliy-iqtisodiy 
mexanizmlarini 
takomillashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. 
Kichik 
innovatsion 
biznesni 
rivojlantirishning 
tashkiliy-iqtisodiy 
mexanizmlarini takomillashtirish, fikrimizcha, quyidagi yo’nalishlarda amalga 
oshirilishi lozim. 
Kichik 
innovatsion 
biznesni 
rivojlantirishning 
tashkiliy-iqtisodiy 
mexanizmlarini takomillashtirish yo’nalishlari quyidagilardan iborat:
Birinchidan, kichik innovatsion biznesni institutsional qo’llab-quvvatlash. 
Ular quyidagilardan iborat: 

mamlakatda industrial-innovatsion yo’naltirilgan va moslashuvchan ishlab 
chiqarishga ixtisoslashgan xo’jalik yuritishning yangi modelini shakllantirish; 

innovatsion kodeks doirasida yagona huquqiy normalar tizimini yaratish, 
unda innovatsion faoliyatni tartibga soluvchi, ilm-fan sig’imiga ega tadbirkorlik 
sohasida asosiy atamalarni aniqlashtiruvchi, kichik innovatsion biznesni davlat 
tomonidan qo’llab-quvvatlash (respublika va hududiy darajada) choralari, 


22 
shuningdek, intellektual mulkni himoya qilish bilan bog’liq bir qator asosiy 
qonunlarni aks ettirish; 

kichik innovatsion biznesni paydo bo’lishi va rivojlanishiga zamonaviy 
moliya-kredit mexanizmi bilan ko’maklashayotgan tizimlarga rag’batlantirish 
mexanizmini yaratish, kichik innovatsion biznes faoliyatini moliyalashtirayotgan 
tijorat banklariga maxsus imtiyoz va pereferentsiyalar tizimini o’rnatish; 

kichik innovatsion biznes faoliyatini rag’batlantirish uchun soliq imtiyozlari 
va soliqqa tortish umumiy darajasini pasaytirish yo’li bilan ularning xo’jalik 
yuritish 
sharoitini 
takomillashtirish, 
venchurli 
moliyalashtirish 
tizimini 
kengaytirish, yirik kompaniyalar, tijorat banklari, sug’urta tashkilotlarning kichik 
innovatsion biznes sub’ektlari bilan hamkorlik qilish qiziqishlarini oshirish; 

kichik innovatsion biznesni bozorlar “muhit” va “sotish” o’rtasidagi 
munosabatni kengaytirish, bunda ularning qimmatli qog’ozlar, birinchi navbatda, 
korporativ bozorda, mehnat va resurslar bozorlarida, shuningdek, birjalar, 
sotuvlarda, yarmarkalar va auktsionlarda faol qatnashishini ta’minlash; 

davlat va kichik innovatsion biznes o’rtasida sheriklik aloqalarining turli 
shakllarini joriy qilish. Bu davlat va kichik innovatsion biznes o’rtasida 
kooperatsiya aloqalarning turli shakllarini amalga oshirish, kichik texnologik 
firmalarni rag’batlantirish va moliyalash bo’yicha maxsus dasturlarni ishlab 
chiqish, shuningdek, ilmiy-texnik mahsulotlar bo’yicha davlat buyurtmalari 
tizimini kengaytirishni nazarda tutadi; 

innovatsion-faol 
korxonalar 
uchun 
konsalting 
xizmatlari 
bozori 
infratuzilmasini shakllantirish, maslahat xizmatlarini ko’rsatish bo’yicha bozor 
institutlarini rivojlantirish, professional innovatsion menejment tizimi, innovatsion 
loyihalarni mustaqil ilmiy ekspertiza qilish standartini yaratishda davlat ishtirokini 
ta’minlash; 

kichik innovatsion biznes vakillaridan tashkil topgan respublika va 
hududlarda uyushmalar, biznes markazlar, shuningdek, halqaro tadbirkorlar 
uyushmalarini tashkil qilish; 


23 

innovatsion menejment bo’yicha maxsus kurslarni tashkil qilish va ushbu 
yo’nalish bo’yicha mutaxassislar malakasini doimiy oshirib borish, shuningdek 
o’quv, ilmiy, uslubiy, ma’lumot adabiyotlarini kengaytirish va innovatsion 
faoliyatni boshqarish masalalari bo’yicha dasturlar yaratish. 
Shunday qilib, kichik innovatsion biznesni institutsional qo’llab-quvvatlash 
davlat tomonidan tartibga solish vositalari va barcha bozor mexanizmlaridan 
foydalanishga asoslangan chora-tadbirlar majmuasini o’zida aks ettirishi lozim. 
Xususan, kichik innovatsion biznes sub’ektlarini rag’batlantirishga yondashuv 
kichik innovatsion biznesning erishgan natijalari, ular faoliyatining tashqi yoki 
ichki bozorga yo’naltirilganligi, uning qaysi tarmoqqa mansubligi, miqdori va 
muddatlari bo’yicha tabaqalashgan bo’lishi zarur. 
Ikkinchidan, kichik sanoat korxonalarni innovatsion klasterlar bilan 
hamkorligini rag’batlantirish. Ushbu yo’nalish kichik innovatsion biznesni ilmiy-
tadqiqot tashkilotlari, yirik sanoat korxonalari, moliyaviy tuzilmalar va hukumat 
organlari bilan klaster bo’g’inlari doirasida kooperatsiya aloqalarini o’rnatishi 
hisoblanadi. Bu jarayonda ishtirok etayotgan sub’ektlar uchun o’zaro barqaror 
manfaatli aloqalarni shakllantirish, tashqi va ichki bozorlarda raqobat ustunliklarga 
erishish uchun asos bo’ladi. 
O’zbekistonda innovatsion klasterlarni shakllantirish va ularga kichik 
innovatsion biznesni kirishi uchun shart-sharoit yaratish davlatning iqtisodiy 
siyosatining ustuvor yo’nalishi hisoblanadi va u alohida kichik innovatsion 
korxonalarni qo’llab-quvvatlashga yo’naltirilishigina emas, balki turli hajmdagi va 
turdagi faoliyatni birlashtiruvchi “yuqori texnologiyalar” tizimini rivojlantirishni 
rag’batlantirishga asoslanmog’i lozim. 
Mamlakatda kichik innovatsion biznes sub’ektlari faoliyatini kengaytirish 
maqsadida quyidagi chora-tadbirlarni ko’rish zarur: 

innovatsion klasterlarni rivojlantirish bo’yicha davlat maqsadli dasturlarini 
ishlab chiqish va amalga oshirish; 

respublika va hududiy kichik biznesni rivojlantirish dasturlarini klaster 
loyihalarini amalga oshirish chora-tadbirlari bilan uyg’unlashtirish; 


24 

kichik innovatsion biznesni qo’llab-quvvatlash institutlari faoliyatini barcha 
darajada tarmoqlararo va ijrochi organlar bilan kelishilgan holda amalga oshirishni 
ta’minlash. 
Shuningdek, kichik innovatsion biznesni innovatsion klasterlarga kirishini 
ta’minlovchi tashkiliy va uslubiy tadbirlarni amalga oshirish, axborot ta’minoti 
bo’yicha qo’llab-quvvatlash, klasterlar doirasida faoliyat yuritayotgan hukumat 
boshqaruv organlari, ilmiy-tadqiqot tashkilotlari va yirik ishlab chiqarish 
korxonalari bilan hamkorlik masalalari bo’yicha maslahat markazlarini 
shakllantirish muhim ahamiyat kasb etadi. 
Klasterlar doirasida kichik innovatsion biznesni moliyaviy qo’llab-
quvvatlash davlat va xususiy tarmoq sherikligi sharoitida amalga oshirish 
maqsadga muvofiq va bu jarayonlarga davlat va mahalliy byudjet 
mablag’larinigina emas, balki venchur fondlar, yirik kompaniyalar va tijorat 
banklar kreditlarini jalb qilish zarur. Shu bilan bir qatorda, innovatsion loyihalarni 
amalga oshirish uchun moliyaviy resurslarni samarali taqsimlash va jalb qilishga 
mas’ul bo’lgan franchayzing kompaniyalarni shakllantirish lozim. 
Shuningdek, innovatsion klaster sub’ektlari tomonidan olingan kreditlarni 
kafolatlash tizimini joriy qilish, kredit kooperatsiyasi va sug’urtasini rivojlantirish 
maqsadga muvofiq. 
Uchinchidan, kichik innovatsion biznes tashqi iqtisodiy faoliyati 
samaradorligini ta’minlash. Shu jumladan, raqobat barqarorligini ta’minlash, tashqi 
iqtisodiy faoliyat tizimida kichik korxonalar manfaatlarini himoya qilish va 
qo’llab-quvvatlash, ularning eksport salohiyatini oshirish va mamlakat eksport 
hajmida innovatsion mahsulotlar ulushini oshirish maqsadida, fikrimizcha, kichik 
korxonalar eksportni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash bo’yicha kompleks 
chora-tadbirlar ishlab chiqish lozim. Unda quyidagilarga asosiy e’tibor qaratish 
maqsadga muvofiq: 

tashqi bozorlarga chiqish uchun tadbirkorlarni tayyorlash dasturini ishlab 
chiqish va amalga oshirish; 


25 

kichik innovatsion korxonalar uchun ular tomonidan ishlab chiqarilgan 
mahsulotlarni halqaro standartlar bo’yicha litsenziyalash, berilgan qarzlarni davlat 
tomonidan kafolatlash sharti bilan eksport faoliyatini kreditlash, tashqi iqtisodiy 
faoliyat bilan bog’liq siyosiy, tijorat, moliyaviy va boshqa xatarlarni sug’urta 
qilishni ta’minlash, eksporterlarga axborot-maslahat ko’magini tashkil qilishda 
maxsus imtiyozlar tizimini taqdim etish; 

innovatsion mahsulotlar yarmarkasi va ko’rgazmalarini o’tkazish, 
reklamani tashkil qilish va xorijiy davlatlarda sheriklarni topishda ko’maklashish; 

innovatsion-texnologik infratuzilmalarni takomillashtirish; 

xalqaro bozorlarda milliy mahsulotlar raqobatbardoshligini oshirish 
bo’yicha shart-sharoitlar yaratish. 
Kichik innovatsion biznesni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlashning ushbu 
yo’nalishi xo’jalik yuritish sub’ektlari eksport salohiyatini oshirish va ularning 
tashqi iqtisodiy faoliyati samaradorligini ta’minlash imkonini beradi. 
Shunday qilib, davlat va bozor iqtisodiyotning innovatsion tarmog’i 
faoliyatini kengaytirishga ko’maklashishi, samarali milliy sanoat siyosatini olib 
borish, kichik ishlab chiqarish korxonalar innovatsion faolligini rag’batlantirish, bu 
birinchi navbatda jamiyatdagi innovatsion taraqqiyotga turtki bo’lmog’i lozim. 

Yüklə 1,97 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   80




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin