Transport logistikasi

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar
1. Logistikaning umumlashgan ta’rifini bering.
2. Logistikaning tarixiy ildizlari nimalardan iborat?
3. Logistikaning asosiy sohalari nimalardan iborat.
4. Logistikaning vazifalari nimalardan iborat?
5. Logistikada oʻrganish va nazorat qilish ob’yekti nima?

---

17 

---

18 
2 - BOB. LOGISTIK OQIMLAR. LOGISTIK 
OPERATSIYALAR, TIZIMLAR VA ZANJIRLAR 
2.1. Logistik oqimlar
 
Logistikada tahlil qilish, oʻrganish va boshqarishning asosiy obʻekti 
logistik oqimlari hisoblanadi. Ular oʻzaro bogʻliq boʻlgan - 
moddiy, 
moliyaviy, xizmat koʻrsatish va axborot
oqimlari
majmuasini aks 
ettiradi. Ushbu kompleks moddiy oqimlarga asoslangan boʻlib, ular 
bilan barcha boshqa oqimlar tizimli aloqada boʻladi. 
Demak, logistik oqimlar -

moddiy oqimlar;

axborot oqimlar;

servis oqimlar;

moliyaviy oqimlar.
Eng umumiy kontseptsiyada (ma‘noda) m o d d i y o q i m - bu 
ishlab chiqarish korxonalariga kiradigan va ular ichida texnologik ishlov 
berish siklidan oʻtadigan, asta-sekin tayyor mahsulotga aylanadigan xom 
ashyo, materiallar, yarim tayyor mahsulotlar boʻlib, uni iste‘molchilarga 
yetkazib berish jarayonlari ham moddiy oqimlarni shakllantiradi. 
Boshqacha soʻz bilan aytganda, moddiy oqimlar uch bosqichdan 
oʻtadi: ishlab chiqarishgacha, ishlab chiqarish ichidagi va ishlab 
chiqarishdan keyingi. Transport vositasi orqali tashiladigan material 
oqimi mahsulot oqimi deb ataladi. Har qanday yuk tashish oqimi vaqt 
birligidagi yuk hajmi va harakat yoʻnalishi bilan tavsiflanadi. 
Logistik 
zanjirning
asosida moddiy oqim, ya‘ni logistik jarayonning 
boshidan oxirigacha harakatda boʻluvchi moddiy resurslar tashkil etadi. 
Agar moddiy resurslar omborda saqlansa unda ular moddiy zahiraga 
aylanadi.
Moddiy oqim qoʻyidagilarni oʻz ichiga oladi:
-
marketing tadqiqotlari asosida ma‘lum turdagi mahsulotga 
boʻlgan talab oʻrganiladi;

---

19 
-
soʻng ushbu mahsulotni ishlab chiqarish uchun zarur boʻlgan 
moddiy resurslarni qidirish va xarid qilish boshlanadi (joyi, xajmi, 
sifati va bahosi);
-
agar resurs talabga mos kelsa u ishlab chiqruvchining xom-
ashyo omboriga tashib keltiriladi;
-
soʻng mahsulot ma‘lum bir texnologiyaga amal qilingan 
holda ishlab chiqiladi;
-
ishlab chiqarilgan mahsulot tayyor mahsulot omboriga tashib 
boriladi;
-
soʻng tayyor mahsulot isteʻmolchiga yetkaziladi. 
Jamoat yoʻlovchi transportida moddiy oqimlar yoʻlovchilar oqimi 
deb tushuniladi. Ular shuningdek oʻziga xos xususiyatlarga ega va 
hajmi, koʻlami (diapazoni), marshrutlari boʻyicha; shahar ichida, shahar 
atrofi va shaharlararo aloqalarda transport vaqti boʻyicha; 
foydalaniladigan transport vositalari turlari boʻyicha; sayohat shartlari 
boʻyicha tasniflanadi. 
Yoʻlovchi tashishning eng muhim koʻrsatkichi ularning kunning 
vaqti, haftaning kunlari va yilning fasllari boʻyicha intensivligidir. 
Axborot, moliyaviy va serviz (xizmat) oqimlari moddiy oqimlarga 
nisbatan ikkilamchi hisoblanadi, chunki ular moddiy oqimlarga xizmat 
qilish uchun moʻljallangan. 
Logistika sohasida moliyaviy oqim - bu sotib olingan xom ashyo, 
yarim tayyor mahsulotlar, tayyor mahsulotlar, shuningdek, moddiy 
oqimning harakatlanishi va oʻzgarishi bilan bogʻliq boʻlgan korxonalar 
va tashkilotlarning xizmatlari uchun toʻlovlarni toʻlash uchun 
mablagʻlarning yoʻnaltirilgan harakatidir. Moliyaviy oqim, qoida 
tariqasida, moddiy oqim tomon (unga qarama-qarshi) yoʻnaltirilgan. 
U moddiy oqimidan oldinda boʻlishi yoki oldindan belgilangan vaqt 
oraligʻida undan orqada qolishi mumkin (mos ravishda, oldindan toʻlash 
yoki kechiktirilgan toʻlov bilan toʻlash bilan). Bir qator kitoblarda ushbu 
oqim material oqimining ―boshlangʻichi‖ deb nomlanadi, chunki uni 
ishga tushirish odatda moddiy oqim harakati boshlanishining muhim 
shartiga aylanadi. 

---

20 
S e r v i s o q i m - bu moddiy oqimning harakatlanish yoʻli 
boʻylab amalga oshiriladigan xizmatlarning murakkab ketma-ket 
toʻplamidir. Bunday xizmatlarga transport, toʻldirish va qadoqlash, 
saqlash, yuklash, ekspeditsiya, vositachilik (bojxona yaqinida), sugʻurta, 
xavfsizlik, axborot xizmatlari kiradi. Ushbu pullik xizmatlar, qoida 
tariqasida, muntazam, davriy va bir martalik boʻlishi mumkin. 
Moddiy, moliyaviy va xizmat oqimlarini samarali logistik 
boshqaruvi zarur ma‘lumotlarni yigʻmasdan, tahlil qilmasdan va 
uzatmasdan amalga oshirib boʻlmaydi. 
I n f o r m a t s i o n l o g i s t i k o q i m deb moddiy va moliyaviy 
oqimlarni tashkil etish va ragʻbatlantirish, serviz oqimlarida xizmatlar 
koʻrsatish uchun turli xil aloqa kanallari orqali uzatiladigan xabarlar, 
ma‘lumotlar, hujjatlar (qogʻoz, elektron shaklda) oqimiga aytiladi. 
Axborot oqimidagi ma‘lumotlarning oʻz vaqtida yoki toʻliq olinmasligi, 
ularning noaniqligi yoki buzilishi oʻzaro bogʻliq oqimlarning harakatida 
uzilishlarni keltirib chiqarishi va katta yoʻqotishlarga olib kelishi 
mumkin. Masalan, hujjatlar, guvohnomalar, bojxona deklaratsiyalarini 
notoʻgʻri toʻldirilishi moddiy oqimlar harakatining kutilmagan 
kechikishiga olib kelishi mumkin. 
Logistik menejment kengashi (CLM) axborot oqimlari qondirishi 
kerak boʻlgan quyidagi talablarni joriy qildi: xabarlarning ishonchliligi, 
toʻgʻriligi, toʻliqligi va oʻz vaqtidaligi; texnik jihatdan ma‘lumotlarga 
osonlikcha kirish imkoniyati (kompyuterlar va ularning dasturiy 
ta‘minotining mosligini anglatadi); axborot sifatini nazorat qilish. 
Barcha tavsiflangan logistik oqimlari bir-biri bilan chambarchas 
bogʻliq va yagona yaxlit boshqaruv tizimiga muhtoj. Ular oʻzaro 
munosabatlarining asoslari ushbu rasmda tasvirlangan. 
 
2.1-rasm. Logistik oqimlarning oʻzaro munosabatlari