Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
3-§. Qurollarni tayyorlash haqida ayrim ma’lumotlar
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
19 3-§. Qurollarni tayyorlash haqida ayrim ma’lumotlar Standart o‘qotar qurollar seriyalab ishlab chiqariladi. O‘qotar qurollarni bu tariqa seriyalab ishlab chiqarish bir rusumdagi turli nusxadagi qurollarning shakli va o‘lchamlari bir xilda bo‘lishi, ulardagi tarkibiy qismlarning bir xilda joylashishi ta’minlaydi. Tarkibiy qismlari o‘z joyiga aniq tushadigan, juda yaxshi ishlov berilgan ov qurollarining qimmatbaho nusxalari hamda nishonga otish uchun mo‘ljallangan sport qurollari donalab tayyorlanadi. Qurollar asosan po‘latdan ishlanadi. Yuqori sifatli po‘latdan qurollarning stvoli, zatvori, urib-quyib yuboruvchi mexanizmlarning alohida qismlarini tayyorlashda foydalaniladi. Qurollarning boshqa qismlari uchun kam uglerodli, ushbu detallarni toblash usuli bilan chidamliligini oshiriladigan metallar ishlatiladi. Chunki, qurolni ishlatish, asosan undan o‘q otilishi qurolning metall qismlariga mexanik va issiqlik (termik) ta’siri orqali yuz beradi. Shuning uchun qurol tayyorlashda ishlatiladigan metallarning sifati ko‘p vaqt davomida xavfsizlik qoidalariga hamda qurol mexanizmlarining ishonchli ishlashi talablariga javob berishi lozim. Qurol qismlarining ishonchliligi uning materiallaridagina emas, balki ularning ishlab chiqarish jarayonidagi ishlov darajasiga ham bog‘liq. O‘qotar qurollarni tayyorlash jarayoni bir necha yuz operatsiyalardan iborat bo‘ladi. Qurolning har bir tarkibiy qismi tokarlik, frezer, parmalash va sayqallovchi stanoklarda ishlanadi. Bu jarayonlarda esa turli asbob-uskunalardan qurolning turli tarkibiy qismlarida xar xil notekisliklar vujudga keladi. Ushbu qismlarning sirtlarining relyefi, hatto ular bir stanokda ishlanganda ham turlicha bo‘ladi, chunki ishlov berish jarayoni asboblarning o‘tkirlik darajasi, ishlov berilayotgan tarkibiy qismga ta’sir ko‘rsatayotgan stanok keskichining ta’sir qilish burchagi, stanokning titrashi va hokazolarga bog‘liq. Ishlov berilgan tarkibiy qismlar sayqallanadi. Sayqallash metodi tarkibiy qismlarning tuzilishiga bog‘liq. O‘qotar qurollarning stvollarini tayyorlashda maxsus texnologiyalar qo‘llaniladi. Qurol stvolini tayyorlash jarayoni bir qator ketma-ket takrorlanuvchi mexanik, termik va boshqa operatsiyalardan iborat. Bu jarayonda asosiy operatsiyalardan bo‘lib tayyor bo‘lmagan mahsulotlarni quyish, stvol kanalini parmalash, stvol kanali devorlarini narezlar hosil qilib kesish, patrondon tayyorlash, stvol kanalini sayqallash, stvolga 20 tashqi ishlov berish, stvolni toblash (chiniqtirish) va uni xromlash hisoblanadi. Qurol stvoli kanalida narezlar hosil qilish, stvol kanalining diametrini uning bo‘lajak kalibriga yaqinlashtirib parmalagandan keyin amalga oshiriladi. Stvol kanali narezlarini ikki usul — «yo‘nish» va «dornlash» (bosish) usullarida amalga oshiriladi. Hozirgi vaqtda faqat dornlash (bosish) usulidan foydalaniladi. Buning uchun o‘ta mustahkam va zichligi juda katta bo‘lgan po‘latdan maxsus asbob — dorn tayyorlanadi va u narezlar shaklidagi bo‘rtiqlarga ega silindrdan iborat bo‘ladi. Stvol kanalidan shu dornni tortib o‘tkazib narezlarni dornlash bajariladi. Dornning ko‘ndalang kesimi stvol kanali yonboshining shakliga mos keladi. Stvol kanali dornlanganidan keyin uning diametri silliq silindrsimon puanson bilan kerakli o‘lchamga keltiriladi. Dornlashdan keyin stvol kanalining ichki sirtida puansonning turli qismlaridan cho‘zilgan shakldagi turli chuqurchalar va bo‘rtiqchalar, bundan tashqari, puanson sirtidagi mayda metall zarralari ta’sirida shilinishlar vujudga keladi. Stvol kanaliga ishlov berishning ushbu bosqichida stvolning patrondoni va stvol og‘zi kesimi ham ishlanadi. Stvol kanali patrondonini hosil qilishda, stvol kanalining o‘q kirish tomonidagi narezlari shikastlanishi mumkin. Shuning uchun o‘qotar qurollarning stvollari juda yuqori aniqlik bilan tayyorlanadi. Qurol stvolini tayyorlash jarayonida stvol kanali sirtiga ishlov berish, ayniqsa, narezlar maydonlariga toza ishlov berish katta ahamiyatga ega bo‘ladi, chunki, aynan shu qismlar o‘qning stvol kanalidagi harakatiga va binobarin, qurolning ballistik xossalariga ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois uchun stvollarni tayyorlashda ularning kanallariga juda katta hafsala bilan ishlov beriladi. O‘qotar qurollarning boshqa qismlari va hatto, otilgan o‘q va gilzalarda iz qoldiruvchi tarkibiy qismlari ham muayyan texnologiyalar asosida bajariladi. Tayyorlanayotgan tarkibiy qismlarga nisbatan zavodning «maxsus ruxsati» mavjud bo‘ladi. Bu «maxsus ruxsat» shunday belgilanadiki, unga ko‘ra qurolning bir nomdagi tarkibiy qismlarini hech qanday o‘zgarishlarsiz bir quroldan boshqasiga ishlatish mumkin bo‘ladi. Masalan, stvol kanallari va patrondonlar uchun «maxsus ruxsat» 0,05 mm dan oshmasligi lozim. Hozirgi vaqtda o‘qotar qurollarning stvollarini, ularga oxirgi ishlov berishda xromlanadi. Chunki xromlash stvollarning zangga qarshi qobiliyatini va o‘q otilish jarayonida stvolning o‘qning ta’siriga bo‘lgan 21 qarshiligini kuchaytiradi. Xromlashda galvanik metodlar yordamida stvol kanali sirtiga qalinligi 0,03 dan 0,3 mm gacha bo‘lgan xrom qatlami yotqiziladi. Shunday qilib, o‘qotar qurollar tayyorlashda, uning alohida tarkibiy qismlarida, shu quroldan otilgan o‘q va gilzalardagi izlarda, ushbu qurolning o‘ziga xos xususiyatlarini aks ettiruvchi belgilar vujudga keladi. Bu alomatlarning nisbiy barqarorligi yoki turg‘unligi o‘qotar qurolning tarkibiy qismlari tayyorlanayotgan material hamda bu qismlarga ishlov berish texnologiyalariga bog‘liq bo‘ladi. Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|