Tursun usarovich salimov jahon xalqlari etn ologiyasi

12.5. Sibirdagi zamonaviy etnik jarayonlar
Ural togiaridan sharqdagi Rossiya xalqlarining zamonaviy 
taraqqiyoti yangi va murakkab davrga kirdi. Ilgari ko‘pchilikka Si­
bir xalqlarini Yevropa madaniyatiga jalb etilsa, tozalik, zamonaviy 
ta’lim tizimiga tortilsa, barcha muammolar o‘z-o‘zidan hal boiadi, 
deb o‘ylansa, bugun bu narsalar yetarli emasligi m a’lum b o iib qol- 
di. Bolalarning maktab-internatlarda o‘qitilishi ularni o'tmishdagi 
an’anaviy ish - bug‘uchilik, baliqchilik, ovchilik va hokazolardan, 
mehnat ko‘nikmalaridan ajratdi. Ularning yangi bilimlari va kasblari 
mahalliy sharoitlarda yashash hamda xo‘jalik yuritishga zarur emas­
ligi m aium boidi.
Bu yengish zarur bo ig an yagona qiyinchilik emas. Shimol va Si­
biming kam sonli xalqlar yashash muhitlari tundra va tayga kengliklari 
zamonaviy xo‘jalik faoliyatlari (sanoat, mineral resurslami qazib olish 
va hokazolarga) juda ta’sirchan va yaylovlarning yildan yilga. kamay- 
ishiga, ov qilinadigan o‘rmonlar, hayvonlarning qisqarishiga sabab 
boim oqda. Shimoliy Osiyoning mislsiz tabiatiga neft, gaz va boshqa 
foydali qazilmalami vahshiyona, ekologiyaga katta zarar biian ishla- 
tayotgan davlat va xususiy kompaniyalaming qazib olishi kcltirrno- 
qda. Xantilar, mansilar, nenetslar, nganasanlar va boshqa e tn o ia m
ing yashash sharoitiga yetkazilgan zararni kompaniyalar toiayotgan 
moddiy toiovlar qoplay olmayapti. B a va bunga o‘xshash muammo­
lar milliy e’tiroz hamda talablarning kuchayishiga olib keladi. Ular-
213

---

dan biri etnik tillami himoya qilish talabi bo‘lib, unda mahalliy til- 
larga daw Jat maqomi berish haqida qonun qabul qilish orqali ularni 
saqlab q*olish masalasi boimoqda. Sibir xalqlari tillaridan mahalliy 
qonunch ilik hokimiyati tomonidan tan olinganlari (ms tili qatorida) 
oltoy, bu: ryat, tuva, xakas va yoqut tillaridir. Kam sonli x alq lar dun- 
y o g a iq * id o r li yozuvchilarni: Y.Ritxeu (chukcha), Y. Shestalov 
(mansi), S.Kurilov (yukagir), folklor to'plovchi A.Platonov (evenk) 
va hoka^zolarni berdi. Rossiya parlamenti 1999-yili «Rossiya Fe- 
deratsiyaesining tub kam sonli xalqlari huquqlarini muhofaza qilish» 
haqida q* onun qabul qildi. Shuningdek, «Bug‘uchilik haqida qonun» 
qabul qiEindi. «An’anaviy tabiatdan foydalanadigan hududlar haqi­
da» qonu-tnlar Sibir xalqlarining qonuniy huquqlarini himoya qilishga 
yo‘naltiriilgan.