Tursun usarovich salimov jahon xalqlari etn ologiyasi

«Yangi» immigratsiya. 
XIX asrning so‘nggi choragidan Janubiy, 
Markaziy va Sharqiy Yevropadan italiyaliklar, yahudiylar, polyaklar, 
vengrlar, ukrainaliklar, keyinchalik portugallar, greklar oqimi sodir
233

---

boiadi. So‘ngra xitoyliklar, yaponlar, meksikaliklar, Karib dengizi 
havzasidagi orollardan, boshqa Lotin Amerikasi mamlakatlaridan im- 
migrantlar keladi.
Amerika xalqining etnik hududi Qo‘shma Shtatlar davlati chega- 
ralari bilan mos keladi. AQSH bir millatli mamlakat, yaxlit etnota- 
rixiy jamiyat sifatida unga 200 yil to id i.
Amerikaliklaming 70% shaharlarda yashaydi. Eng ko‘p sonli im- 
migrantlar guruhlari ham shaharlarda yashaydi. Eng yirik megapolis- 
lar - Nyu-York, Chikago, Filadelfiya, Detroyt, Los-Anjeles. Etnik 
guruhlaming shaharlarda joylashuvi ham katta qiziqish uyg'otadi. 
Ko‘pgina shaharlarda etnik mavzelar va rayonlar mavjud. AQSHda 
meksikaliklar ayniqsa zich joylashganlar. Chikanos - Meksikadan 
chiqqanlar AQSHning janubi-g‘arbida, Meksika bilan tutash hudud­
larda ko‘p. Etnokonfessial guruhlar ham mavjud, jumladan mormon- 
lar jamoalari boshqalardan xoli yashamoqdaiar.
AQSH aholisining etnik va irqiy tarkibi. 
AQSHda insoniyat- 
ning uchta yirik irqlari vakillari yashaydi.
Katta negroid irqiga, eng aw alo, AQSH afroamerikaliklari -
XVII-XIX asrlarda Afrikaning turli hududlaridan qullikka olib kel- 
inganlaming avlodlari kiradi. Ulaming ichida yevropaliklar aral- 
ashmasi yuqori. Mulatlar zamonaviy muhitda ko‘pchilikni tashkil 
etadi. Negroid irqiga Vest-Indiyadan (yamaykaliklar, barbadosliklar) 
AQSHga ko‘chib kelganlar ham mansub. Puerto-rikoliklar yevrope- 
oid-negroid (mulat) hindular qonining aralashuvidan shakllanganlar.
Mongoloid irqi, eng avvalo, aborigen xalqlar, so‘ng Osiyodan 
emigratsiya qilingan xitoyliklar, yaponlar, filippinliklar vakillarida 
aksini topgan. AQSH meksikalik aholisining kelib chiqishi bir tomon- 
dan ispan mustamlakachilari, ikkinchi tomondan mahalliy hindular 
aralashuvidan vujudga kelgan. Ulaming ko‘pchiligi metislardir.
Aksari ko'pchilik aholi yevropeoid irqi vakillaridir. Ulardan 
nemislar eng ko‘p sonli va eski emigrantlik guruhidir. Irlandlar ish- 
chilari ko‘pligi bilan ajralib turadi. Italiyaliklar etnik birdamligi ga- 
rovi, ulaming oilasi mustahkamligi bilan xususiyatlanadi.
234

---

AQSHda meksika-amerikaliklar yoki «chikanos» (siyosiy ata- 
maga aylangan laqab, so‘ng etnonim) yirik tez o‘suvchi etnoguruhni 
tashkil etadi. Ularning ko‘pchiligi Kaliforniya, Arizona, Kolorado, 
Nyu-Meksiko va Texas shtatlarida yashaydi. Bu hududlar XIX asr- 
ning o‘rtalarigacha Meksika yerlari boigan. AQS1I meksikaliklari 
Meksika meksikaliklariga nisbatan mustaqil etnosdir.
Puerto-rikoliklar ~ AQSHning Urushdan keyingi yirik emigrantlar 
guruhlaridir. Ispan tili ulami lotin amerikaliklar, ayniqsa, chikanos bi­
lan bogiaydi.
Amerikaning osiyolik aholisi - yaponlar, xitoyliklar. Ularning 
ko‘pchiligi g‘arbiy Tinch okean sohilidagi hududlarda, ayniqsa,, Ka­
liforniya shtatida yashaydilar. Xitoyliklar shaharlarda milliy mavze­
lar - «chaynataunlar»ni vujudga keltirgan. Ulardan eng yiriklari San- 
Fransisko va Nyu-Yorkda joylashgan.
AQSHning davlat tili ingliz tilining amerika varianti, har bir et­
nik guruhning hayotiga kirib, ikki tillikni, so‘ngra yetakchilikni egal- 
laydi. Ikkinchi va keyingi emigrantlik avlodlari ingliz tilini to iiq
o‘zlashtirib, ular uchun hayot tarzi, ommaviy kommunikatsiya vosi- 
talari - radio, kino, televideniye ushbu jarayonni tezlashtiradi.
Amerika jamiyati moddiy madaniyati bir xil va zamonaviy indus­
trial urbanizatsiyalashgan mamlakat uchun xos.
Diniy vaziyatga kelsak, aholining uchdan ikkisi protestantlardir, 
uchdan birini katoliklar, taxminan 3% ga yaqinini yahudiylar tashkil 
etadi, yana ko‘plab dinlar hamda sektalarga e’tiqod qiladiganlar mav­
jud. Afroamerikaliklar orasida baptistlar va metodistlar cherkovlari 
mavqeyi yuqori. 0 ‘ziga xos konfessional jamoa - mormonlar, ulam- 
ing ko‘pchiligi Yuta shtatida yashaydi. Mormonlik sof amerika dini, 
AQSHda XIX asming birinchi yarmida vujudga keigan. Uning va­
killari hududiy, iqtisodiy va ijtimoiy jamoalami yaratganlar.