Tursun usarovich salimov jahon xalqlari etn ologiyasi
eng sovuq oylarida sigirlar sog'ilmagan. Yoz va kuzda sutni qatiq qilib, unga
Yüklə 10,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
eng
sovuq oylarida sigirlar sog'ilmagan. Yoz va kuzda sutni qatiq qilib, unga turli o‘simliklaming iste’mol qilish mumkin bo‘lgan ildizlari, mevalari, ziravorlar solinib, katta daraxt po‘stloqlaridan qilingan idish- larda muzlatilgan (tara). Qishda undan bo‘laklarni sindirib olib eritib, SUV qo‘shib, un solib, sho‘rva - butugos tayyorlangan. Ko‘pincha qah- raton qishda bu taom yoqutlaming yagona ozig‘i bo‘lgan. Ba’zida u ham yetmaganida sigirlami sog‘ishni boshlaganlar. 0 ‘tmishda qishning oxiri - bahoming boshida ocharchiliklar tez-tez takrorlanib turgan va ko‘plab kishilami, ayniqsa, bolalami o‘z domiga tortgan. Shuning uchun yoqutlar dalalardan qor ketib, maysalar unib chi- qishini sabrsizlik bilan kutganlar. Biyalar qulunlab, ulami sota bosh- lashadi. Qimiz qishdan holsizlanib ketgan insonlaming quvvatini qaytaradi. lyunda yoqutlar qimiz bayramlari - isiax o‘tkazganlar. Uni uzoq o ‘tmishda urug‘-qabilalar tashkil qilganlar, so‘ng uyur-uyur yilqilari bo‘lgan boy toyonlar o‘tkazadigan bo‘ladilar. Isiax butun jamoaning ilohlarga - chorvachilik homiylariga murojaati - yilning yaxshi kelishi chorvaning unumdor bo‘lishini so‘rab qo‘shiqlar, raqs lar ijro etilgan, qimiz ichilgan. 197 Tayga chorvadorlari xo‘jaligida muhim yordamchi sohalar baliqchilik va ovchilik boigan. Kambag‘allashgan, chorvasidan ajral- gan oilalar baliqsitlarga-baliqchilarga aylangan. Boshqa xo‘jaliklarda bu soha bilan oila a’zolaridan biri shug‘ullangan. Baliqni odatda to‘r yoki novdalardan yasalgan maxsus moslama bilan ovlashgan. Yoqut- lar to‘ri otning yolidan to‘qilgan va yuksak baholangan. Tunguslar uni mo‘ynalarga almashlab juda ehtiyot qilingan. Yoqutlar ko‘pincha yovvoyi o‘rdak va g‘ozlar, kakliklar, quyonlar, bug‘uga, ayiqqa ov qilganlar. Yoqutlarda odatda turli xil badiiy hunarmandchilik: yog och va suyak o‘ymakorligi, kumushdan, oltindan, misdan quyma va o‘ymakorlik, mo‘yna teri, matoga kashta va applikatsiyalar yuksak san’at darajasiga yetgan. Yoqut temirchilari botqoq va tog‘ rudasidan eritib temir olishni bilganlar. Yoqutlar xalq ijodiyotida qahramonlik dostonlari - olonxo alo hida o‘rin tutadi. Ularda botirlar qahramonliklari, ularning yovuz maxluqlar bilan kurashi tarannum etiladi. Dostonchi - olonxosut- larni xalq nihoyatda e ’zozlagan. Ular ayrim dostonlami bir necha kunlab ijro etishgan. Afsonaviy ajdodlar qahramonliklari o‘n min glab she’riy satrlarda mujassamlashgan b o iib , baxshilar ularni yod- dan aytganlar. Olonxosut chiroyli ovoz va musiqiy iste’dodga ega b o iish i lozim edi. Ruslar yoqutlami XVIII asming 60-yillaridan xristian diniga o‘tkaza boshlaganlar. Lekin aholi orasida an’anaviy diniy tasavvur- lar o‘z mavqeyini yo‘qotgan. Xususan, ular Yuryun Aar Toyon - «op- poq qariya-janob»ni ulugiashgan. Yoqutlar tasavvuricha, bu iloh eng baland - to‘qqizinchi osmonda yashagan. Sakkizinchi osmon- da Yuryun Ayi Toyon - «oq yaratuvchi janob» insonlaming xayrli homiysi boigan. Ulu Toyon - «buyuk janob» dahshatli jazolovchi iloh shomonlar homiysi boigan. Iloha Iyeksit chorvaga baraka ber- gan. 0 ‘rmon oviga iloh Bayanay o‘z birodarlari bilan homiylik qil gan. Unga olovga go‘sht boiaklarini tashlab qurbonliklar keltirganlar hamda ovda omad so‘raganlar. 198 |