U. A. Nurmanov toshkent 2016

 
2-Rasm. A. Vagnerning soliqqa tortish tamoyillarini guruhlashtirish. 
Soliqqa tortish tamoyillari 
To‘rtinchi 
guruh 
Ma’muriy 
texnik qoidalar 
Uchinchi 
guruh 
Ahloq va 
adolatlilik 
tamoyillari 
Ikkinchi guruh 
Xo‘jalik 
tamoyillari 
Birinchi guruh 
Moliyaviy 
tamoyillar 
Eta
rl
il
ik
 
El
a
st
ikl
ik
So
li
qq
a
 to
rti
shn
in
g
 m
a
nba
si
ni
 t
a
n
la
sh
 
So
li
ql
ar tiz
im
id
ag
i t
o‘
g‘
ri
 k
o
m
b
ina
ts
iy
a
 
 
So
li
qq
 t
o
rt
is
h
ni
n
g
 u
m
um
iy
li
g
i 
Teng
 t
a
q
si
m
la
n
g
a
nl
ig
i 
So
li
qq
a
 to
rti
shn
in
g
 a
ni
q
li
li
g
i 
So
li
q
 t
o‘l
as
hni
ng
 qu
la
y
li
g
i 
U
nd
iri
sh b
il
a
n b
o
g‘
li
q
 x
a
ra
ja
tl
a
rn
i 
m
a
ks
im
a
l kam
a
y
ti
ri
sh
 

---

- 18 - 
3. Soliq hisobining registrlari. 
Hisob registrlari ikki guruhga bo‘linadi: analitik va sintetik. Soliq hisobining 
analitik registlari - buxgalteriya hisobi schyotlariga taqsimlanmagan (aks ettirilmagan) 
holda hisob davridagi soliq hisobi ma’lumotlarini guruhlashtirilgan, tizimlashtirilgan 
yig‘ma shakllaridir. Analitik registrlar soliq to‘lovchilar tomonidan mustaqil ravishda 
ishlab chiqiladi va hisob siyosatiga ilova qilinadi. Hisob registrlarini yuritish asosida soliq 
hisobini tashkil etish tizimi ishlab chiqiladi (5-rasm). Rossiya Federatsiyasi Soliqlar va 
yig‘imlar vazirligining 2001 yil 19 dekabrdagi «Soliq hisobini tizimi to‘g‘risida»gi 
axborot xabarnomasida soliq hisobining 51 ta registri mavjud bo‘lib, ularni shartli 
ravishda 5 ta guruhga bo‘lgan: 
1. Oraliq hisob-kitob registrlari; 
2. Soliq hisobi birligi holatini hisobga oluvchi registrlar; 
3. Xo‘jalik operatsiyalarini hisobga oluvchi registrlar; 
4. Hisobot ma’lumotlarini shakllantiruvchi registrlar; 
5. Tijorat bo‘lmagan korxonalarni maqsadli mablag‘larini hisobga oluvchi 
registrlar. 
Soliq hisobining ba’zi analitik hisob registrlari ishlab chiqilgan. Jumladan, mol-
mulk solig‘ini hisob-kitob registri 2-jadvalda keltirilgan. 
Ushbu registrning qulayligi shundan iboratki, bunda asosiy vositalar, nomoddiy 
aktivlarning qoldiq qiymatlari, ularning eskirish summalari har oy uchun ko‘rsatiladi. 
Shuningdek mol-mulk solig‘i bo‘yicha imtiyoz summalarini, soliqqa tortiladigan baza 
summalarini hisoblash osondir.Bu registrni amaliyotda qo‘llash buxgalterlar va soliq 
xizmati xodimlariga qulayliklar yaratadi.Soliq hisobi registrlarining shakllarini keyingi 
mavzularda soliq turlari bo‘yicha hisob metodologiyasini o‘rganish jarayonida, aniq 
ma’lumotlarga asoslangan holda ko‘rib chiqiladi. 
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar soliq hisobini tashkil etish, uni yuritishning 
metodikasi, foydalaniladigan ishchi schyotlar rejasi, registrlarni o‘zgarishining soliq 
hisobi siyosatida aniq ko‘rsatadilar. 
Soliq to‘lovchilar soliq va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha soliqqa tortish 
bazasini aniqlash uchun zarur bo‘lgan soliq hisobi ma’lumotlari bilan ta’minlashga kerak 
bo‘ladigan registrlar mustaqil holda ishlab chiqadi hamda yuritiladi.