U. G‘afurov, Q. Sharipov

 
(total cost) – umumiy xarajatlar.
Foyda 
– korxona pul daromadlaridan barcha xarajatlar chiqarib 
tashlangandan keyin qolgan musbat farq.
Yuqoridagi misolda ko‘rsatib o‘tilganidek, sizning korxonangizda daf
-
tar ishlab chiqarishning bir oylik xarajatlari 60 mln. so‘mni tashkil etgan 
bo‘lsin. U holda, korxonangizning bir oylik foydasi 40 mln. so‘m (100 
mln. – 60 mln.) ga teng bo‘ladi. 
Shu o‘rinda ta’kidlash joizki, foydaga erishish uchun pul daromadlari 
xarajatlardan ko‘p bo‘lishi, ya’ni ular o‘rtasidagi farq ijobiy ahamiyatga 
ega bo‘lishi lozim. Chunki ayrim holatlarda xarajatlar pul daromadlaridan 
oshib ketib, natija manfiy ko‘rsatkichga ega bo‘lishi ham mumkin. Ushbu 
holat zarar deb ataladi. Masalan, korxonangizning bir oylik pul tushumi 100 
mln. so‘m bo‘lgani holda, xarajatlaringiz 110 mln. so‘mni tashkil etsa, siz 
foyda o‘rniga 10 mln. so‘mlik zarar ko‘rgan bo‘lasiz. Shuning uchun kor
-
xona xarajatlarini doimiy ravishda nazorat qilib borish muhim hisoblanadi.
FOYDANING TAQSIMLANISHI
Sizning korxonangizning dastlabki moliyaviy natijasi yalpi foyda 
ko‘rinishida bo‘ladi. 
Yalpi foyda
– bu yalpi daromad yoki tushumdan 
ishlab chiqarish xarajatlarining farqidir. Biroq siz hali yalpi foydani to‘liq 
o‘z ixtiyoringizga ko‘ra ishlata olmaysiz. Buning uchun, avvalo, korxona 
yalpi foydasini taqsimlash zarur bo‘ladi. 
Yalpi foyda
Ijara haqi
Kredit foizi
Sof foyda
Xayriya va 
boshqa 
fondlar
Soliqlar

---

95
Birinchi navbatda yalpi foydadan boshqa iqtisodiy subyektlarga turli 
to‘lovlar amalga oshiriladi. Bu to‘lovlarga boshqalarning yer va binolari
-
dan foydalanganlik uchun ijara haqi, qarzga olingan pul mablag‘lari uchun 
to‘lanadigan foizni kiritish mumkin. Bundan tashqari, korxonalar davlat 
va mahalliy hokimiyat organlari budjetiga soliqlar to‘laydilar, turli xayriya 
va boshqa fondlarga mablag‘lar kiritadilar. Mablag‘larning qolgan qismi 
k
orxona sof foydasini tashkil etadi.
Sof foyda
Ijtimoiy 
fondlar
Jamg‘arish
Atrof-muhit 
muhofazasi
Kadrlarni 
tayyorlash
Tadbirkor 
daromadi
O‘z navbatida sof foyda ham taqsimlanadi. Sof foydadan korxonaning 
ishlab chiqarish va ijtimoiy ehtiyojlariga, shuningdek, jamg‘arish (ishlab 
chiqarishni kengaytirish)ga, atrof-muhit muhofazasi, xodimlarni tayyorlash 
va qayta tayyorlash va boshqa maqsadlarga sarflanadi.