Urganch davlat universiteti turizm va iqtisodiyot fakulteti turizm va mehmonxona xo

Nazorat savollari:
1. Mintaqaviy turizmni o‘ziga xos xususiyatlari.
2.Mintaqaviy turizm turlari, maqsadi va tarkibiy qismlari.
3.Mintaqaviy turizmni rivojlantirish imkoniyatlari.
4.Alohida muhofazaga olingan hududlar.
5.Qonun bo‘yicha turizmni rivojlantirish mumkin bo‘lgan va mumkin bo‘lmagan alohida muhofazaga olingan hududlar.
6.Milliy bog‘ va geoparklardan mintaqaviy turizmni rivojlantirish.
7.Qo‘riqxonalardan ekoturizm ob'ekti sifatida foydalanishdagi qiyinchiliklar.


7 - mavzu. Mintaqalarda ziyorat turizmi markazlari va ularni
rivojlantirish resurslari.
Reja:
1. Ziyorat turizmi tushunchasi. Mintaqadagi muqaddas ziyoratgohlar.
2. Islom dini ziyoratgoh va markazlari.
3. Mintaqadagi boshqa dinlar ziyoratgohlari. Diniy telerantlik.
4. Janubiy O‘zbekistondagi diniy obidalar.
5. Markaziy O‘zbekiston ziyoratgohlari.

1. 
   G‘arbiy O‘zbekiston ziyoratgohlari.
   
2. 
   Shimoliy Sharqiy mintaqadagi ziyoratgohlar.
   

7.1. Ziyorat turizmi tushunchasi. Mintaqadagi muqaddas ziyoratgohlar
Ma’lumki, turistik resurslarning turlari ko’p bo’lib, sayohatdan maqsad asosan tanishuv, dam olish va sog’lomlashtirish, sog’liqni tiklash va sport hamda diniy ziyorat va boshqa maqsadlarni ko’zda tutadi. Turizmning qadimiy va aktiv turlaridan biri bu diniy turizm hisoblanadi. Mazkur tarmoqning geografiyasi nazar tashlaydigan bo’lsak, jahonning turli mamlakat, mintaqalarida diniy turistik resurslar turlicha ta’minlangan. Ayni paytda esa hamma joyda ham diniy turistik ob’ektlar mavjud emas. Binobarin, jahon miqiyosidagi, ya’ni dunyo dinlari hisoblangan xristianlik, islom va buddizm hamda mahalliy dinlarga yer shari aholisi e’tiqod qiladi. Diniy ziyorat maqsadida sayohatlar qadimdan rivojlangan, xatto hozirgi kundagi eng aktiv “turmigrsiya” hisoblanadi.
Hozirgi kunda dunyo bo’yicha har yili 200 mln.dan ortiq kishilar aynan ziyorat maqsadida jahondagi turli ziyoratgoh, o’zlari uchun muqaddas hisoblangan maskanlarga borib, diniy turistik sayohatlarga chiqmoqdalar. Statistik ma’lumotlarga nazar tashlaydigan bo’lsak, yiliga 150 mln. xristianlar, 45 mln.musulmonlar, 40 mln. buddistlar, sintoistlar, 30 mln. induistlar diniy ziyorat maqsadida sayohat uyuushtirgan (Aleksandrova, 2002). Demak, dunyoda diniy turistik migrasiyasi aktiv hisoblanib, sayohlar asosan ruhan poklanish, buyurilgan amallarni bajarish, mqaddas maskanlarni ziyorat etishadi. Turistik oqimlarga diniy motivasiyalar sezilarli ta’sir o’tkazadi. Diniy turizm ildizlari uzoq asrlarga borib taqaladi. Ilk sayohatlar to’g’risida ma’lumotlar Antik davrga taaluqlidir. Eng mashhur ilohiy markaz Ollada Delfada joylashgan. U o’z diniy peshvolari bilan umumiy Gresiya ahamiyatiga ega bo’lgan. Ko’p sonli zohidlar, sayyohlar bu yerga bashoratchi Pifiyaning karomatlarini kutish uchun kelishgan.
Diniy motivlar bo’yicha migrasiya O’rta asrlar davriga to’g’ri keladi, u taraqqiy etish davom qildi, yangi qirralar paydo bo’ldi. Ziyorat Solb yurishi shaklida o’ziga xos ommaviy xarakater kasb etadi. U shakkoklarga (musulmonlar) qarshi kurash bayrog’i ostida, xristianlarning muqaddas joylarini ulardan ozod qilish shiori ostida o’tkazilgan.
Ziyorat harakatlari XV va XVI asrlarda sezilarli kengaygan. Uning ko’lami kengayishi bilan oqimlari har xilligi ham kuchaydi. Muqaddas yerga borayotganlarning ko’pchiligi o’z maqsadlari va qiziqishlarini diniy ziyorat bilan niqoblashgan. Ular orasida quddusda Xudo qabriga o’zini bag’ishlagan aslzodalar ham, avliyolik bilimlarni egallashni orzu qilganlar ham, ijod ahlilari ham bo’lgan masalan, YUstus Tepellus va Velgelm Postel – Fransiya qiroli Fransiska II topshirishga ko’ra, Falastinda Parij kutubxonasi uchun qo’lyozmalar yig’ilgan, savdo-sotiq maqsadida sayohatga chiqqan savdogarlar ham bo’lgan.
XIX asrda «Muqaddas sayohatlar» tashkiliy shakl kasb etdi. 1861 yildan boshlab har yili Fransiyada respublika hukumatining cherkovga qarshi jinoyatlari uchun tavba-tazarri qilish belgisi ostida ziyoratchilar karvoni tashkil qilingan. Uning ishtirokchilari soni 300-400 kishiga yetgan. 1870 yillar oxiridan fransiskachilar Venadan va Myunxendan ham xuddi shunday karvonlar jo’nata boshladilar.
Bugun ham ko’p asrlar avvalgidek diniy e’tiqod sayohat bosh motivlaridan biri hisoblanadi. Har yili 200 mln. kishi dunyo bo’ylab ziyoratga boradi. Ulardan 150 mln. xristianlar, 20-30 mln. hindlar, 40 mln. buddistlar, musulmonlar, sintoistlar va boshqalardan, ziyoratchilar ruhiy xotirjamlik, og’ir iztiroblardan xolos bo’lish, ma’naviy yaqin kishilari bilan bir bo’lish umidida muqaddas joylarni tavob qiladilar.
Ular yashash va hayot mazmunini ato etgan yaratganga shukrona aytish uchun yo’lga otlanadilar. Bu bilan o’z imon – e’tiqodlariga sodiq ekanliklarini izhor qiladilar.
Ziyoratchining keng va xilma-xil geografiyasini o’rganish uchun rayonlashtirishdan foydalaniladi. Jahonda ziyoratning 11 makro hududi ajralib turadi:

• 
  Xristian Yevropasi;
  
• 
  xristianlik va boshqa ko’psonli dinlar bilan mustahkam o’rin egallovchi Shimoliy Amerika;
  
• 
  Xristianlik va an’anviy dinlar bilan Lotin Amerikasi;
  
• 
  Islomni qabul qilgan SHimoliy Afrika;
  
• 
  Islom hukmron va alohida xristianlik va an’anaviy dinlar mavjud g’arbiy va Sharqiy Afrika;
  
• 
  Buddizm islom, xristianlik va hinduzimni egallagan Janubiy-Sharqiy Osiyo;
  
• 
  Buddizm bilan (asosan lamaizm) mustahkamlangan Markaziy Osiyo;
  
• 
  Islom hukmron O’rta Osiyo;
  
• 
  G’arbiy Osiyo islom va xristianlik, iudizm bilan mustahkamlangan;
  
• 
  Janubiy Osiyo iudizm va buddizm tarqalgan, shuningdek xristianlik, jaynizm, sikxizm va islam mavjud.
  

Har bir makrohudud eng avvalo ziyoratning jahoniy markazlari bilan mashhur. Ular e’tiqodchilarning xalqaro oqimini qabul, qiladilar va ko’pincha diniy ixtisoslashtirishning ma’muriy, sanoat, madaniy va turistik markazlari funksiyalari bilan qo’shilib ketadilar. Bundan tashqari, makrohududlarda milliy va mahalliy ahamiyatga ega diniy sig’inish ob’ektlari mavjud. Quddus-jahonning yirik diniy markazi. Quddus uch din e’tiqodchilari islom, xristianlik, iudizm uchun muqaddas markaz. Jahon ilohiy markazlari orasida alohida o’rin egallaydi. Iudizmga sig’inuvchi yaxudiylar, ancha ilgarigi monoteist dinlaridandir. Ulardan ko’pchilik xristianlikka mansub – muqaddas toqqa, yig’i devorlariga boradilar. Bu yerda devor oldidagi uncha katta bo’lmagan maydonda ular qachonlardir arablar tomonidan vayron qilingan ibodatxonaga qatg’u bildirdilar. Qora kiyingan ziyoratchilar qo’l ushlashib bir ohangda chayqalgan holda Xudo YAxvega iltijo bilan murojat qiladilar. Xristianlar uchun quddus Iso payg’ambarni yerda bo’lishi bilan bog’liq. Ularning ziyorat programmasida eng muhim manzil tirilish ibodatxonasi:

• 
  jahon xristian olamining bosh muqaddas joyi hisoblanadi.
  Har bir sig’inuvchi bu ibodatxonaga tashrif buyurishga intiladi. Uning Golgofe butiga, Pomozoniya toshiga, tangrining tiriklik nishon tobutiga sajda qiladilar. Xudoning o’g’li dafn etilgan joy ramzi;
  
• 
  xochga mixlangan siymo turli xristian ibodatlari buyumlari bilan zich qurshalgan. Rim katoliklari xudoga qayg’uli sukutda turgan armon ruhoniylari qatorida toat-ibodat qiladilar. Xuddi shu yerda suriyalik sig’inuvchilarning shivirlab ibodat qilganlari eshitilib qoladi.
  

Ruhiy hotirjamlikka limmo-lim qalb va xor qo’shiqning Afrika ohanglariga xos ovozi ostida efiopiyaliklar o’z marosimlarini bajo keltirishadi. Boshqa qo’shni joylashgan xorda greklar ibodat qiladilar. Hech kim, hech kimga halaqit bermaydi, hammaning diqqati o’z ibodatiga qaratilgan. Musulmonlar quddusda o’z bayrog’lariga ega. Ular to’planadigan joy – bizning ko’plargacha saqlanib qolgan ilohiy inshooti – Umar mochiti hisoblanadi. Gumbazi muqaddas qoya timsoli, diniy tasavvurlarga ko’ra Muhammad payg’ambar undan arsh-a’loga ko’tarilib ketgan. Muazzaining dinamiklar yordamida kuchaytirilgan ovozi har kuni besh marotaba qadam shahar o’zra yangrab musulmonlarni namozga chorlaydi.
Bu makromintaqalarni biz mavjud diniy ziyoratgohlar salohiyatidan kelib chiqqan holda ajratdik. Ular ichida eng muhim mintaqa Yevropada Vatikan, G’arbiy Osiyoda Saudiya Arabistonidagi Makka va Madina va Quddus shaharlari hisoblanadi. O’rta Osiyda esa O’zbekistonning qadimiy Buxoro va Samarqand, Toshkent, Termiz, Xiva va boshqa shaharlarida diniy turistik resurslar mavjud.