219
Beton sifatini nazorat qilishning usullari elastik to‘lqinlarning tarqalish
tezligini va ularning yutilishi tavsiflarini aniqlashga asoslangan. Ultartovushli
asbobning ishlash prinsipi (7.5-rasm) quyidagilardan iborat. Yuqori chastotali
generator tomonidan uyg‘otiladigan ultartovushli impulslar davriy ravishda
nurlatgichga uzatiladi, u yerda bu impulslar mexanik tabranishlarga aylantiriladi.
Mexanik tebranishlar qalin beton orqali o‘tib, qabul qilgich (priyomnik)ka tushadi,
unda elektr impulslarga aylantiriladi. Elektr impulslar kuchaytirgich orqali
elektronnur trubkaga uzatiladi.
Impulsni beton elementining bir tomonidan uzatish va impulsni
ikkinchi
tomonidan qabul qilib olish paytlari ekranda sinusoidal ko‘rinishidagi signallar
ekranda qayd etiladi. Ultratovushli to‘lqinlarning tarqalish jarayonini modellash
maxsus elektron qurilma yordamida amalga oshiriladi.
Asbobda shuningdek vaqtni belgilovchi generator ham mavjud, uning
yordamida elektronnurli trubka ekranida ma’lum vaqt oraliqlaridan so‘ng vaqt
belgilarining vaqtincha shkalasi chiziladi. Vaqt belgilari miqdori bo‘yicha yoki
impuls chetini kelgan signal bilan ustma-ust tushirish usuli bilan ultartovushning
beton elementi orqali o‘tish vaqti (mikrosekund hisobida) aniqlanadi. Vaqt kattaligini
va beton elementining o‘lchamlarini bilgani holda tezlikni:
t
l
c
=
formula bo‘yicha
aniqlanadi, bunda
l
- o‘lchash bazasi, mm;
t
- vaqt, mk sek.
Biroq, ultratovush tezligi kattaligi, agar dastlabki
materiallarning xossalari
oldindan ma’lum bo‘lganda va buyumlarni ishlab chiqarish texnologiyasi
o‘zgarishsiz qolgan holdagina betonning sifatini tavsiflashi mumkin bo‘ladi.
Yanada aniqroq natijalar olish uchun va dastlabki materiallarning noma’lum
xossalarida ultratovush to‘lqinlarining tezligidan tashqari ularning beton tomonidan
tarqalish va yutilishi tavsiflarini aniqlash zarur.
Kompleksli ultratovushli impuls qurilmasi yordamida beton elementining uchta
xarakteristikasini (tavsifini) aniqlash mumkin: elastik –
ultratovushning tarqalishi
tezligi bo‘yicha; noelastik – so‘nish koeffitsiyenti bo‘yicha va betonning strukturaviy
bir jinsli emasligi darajasi bo‘yicha. Bu qurilmaning va boshqa ayrim ultravushli
asboblarning tavsiflari 7.2- jadvalda keltirilgan.
220
«Impuls -1» ultratovush asbobi boshqa asboblardan shunisi bilan farq qiladiki,
unda lampalar soni juda kam bo‘lib, 0,1 mksek oralatib dekadali, diskret tutilishdan
foydalaniladi. Asbob ikki xil variantda ishlangan –
elektron lampalarda va
tranzistorda ishlovchi.
DUK – 20 ultratovushli asbobi shu turdagi asboblarning eng universali
hisoblanadi, u betonni va boshqa qurilish materiallarini tebranishlar yuborish
chastotasi va amplitudasi bo‘yicha katta oraliqda o‘zgaruvchi impulslar yordamida
sinashga imkon beradi. Asbobda diskret tutilishi, shuningdek tebranishlarning
so‘nishi o‘lchash qurilmasi mavjud.
7.2 jadval
Dostları ilə paylaş: