Xalqaro jurnalistika nazariyasi va amaliyoti kafedrasi mavzu: uslublar tasnifi

qora choy damlaymi
 
yoki 
 
ko’k 
choy damlaymi?
degan ma‟noda tushunishimiz mumkin. Xuddi shu savolni 
do‟kon sotuvchisi tilidan eshitsak, 
qora choy olasizmi
 
yoki 
ko’k choy sotib 
olmoqchimisiz? 
ma‟nosida tushunishimiz ham mumkin. 
Ikkinchidan, so‟zlashuv nutqida til birliklari o‟zining ekspressivlik 
imkoniyatlarini 
keng 
namoyish 
qiladi. 
Masalan, 
 ulguramizmi?
 
degan 
savolga 
yo’q, ulgurmaymiz
 
deyishdan ko‟ra vaziyatdan kelib chiqib, 
ulgurib 
bo’pmiz, ulgurish qayoqda, ulgurib ham bo’ldik 
singari javoblar birmuncha 
tabiiy va ekspressivroq bo‟lib chiqadi. 
Uchinchidan, bu uslubda ohang - intonasiyaning ahamiyati nihoyatda 
kattadir. Ohang og‟zaki nutqning reallashuvida til birliklaridan keyingi muhim, hal 
qiluvchi vosita bo‟lib, uning nutq tempi, pauza, ton, melodiya, tovush tembri, so‟z 
va gap urg‟usi kabi ko‟rinishlari ma‟noni farqlashda, ottenkalarni ajratib 
ko‟rsatishda, hayajonni kuchaytirishda xizmat qiladi. 
So‟zlashuv uslubi ham boshqa vazifaviy uslublar kabi fonetik, leksik, 
grammatik o‟ziga xosliklarga ega. 

---

Nutqda tovushlarning uyg‟unlashuvi (
ketti, ottan, yigichcha
), bir tovush 
o‟rnida ikkinchisining talaffuz qilinishi (
traktir, zaril, bironta
), tovushlarning o‟rin 
almashishi (
turpoq, aynalmoq
), tovushlarning orttirilishi (
o’ramol, fikir, banka
), 
tushirib qoldirilishi (
gazet, burni, egni
) kabi fonetik hodisalar avvalo so‟zlashuv 
uslubida namoyon bo‟ladi. 
So‟zlashuv uslubi leksikasida ikki qatlam alohida ajralib turadi. Birinchi 
qatlam – bu kundalik turmush muomalasida faol qo‟llaniladigan ijtimoiy hayot va 
uy-ro‟zg‟or yumushlari bilan bog‟liq so‟zlar. Bundan tashqari bu uslubda 
«…siyosat, san‟at, madaniyat, sport va so‟zlovchining kasb-hunarga mansub 
xilma-xil narsa va hodisalarni ifodalovchi umumadabiy leksika ko‟plab 
ishlatiladi»15 
Ikkinchi qatlam - og‟zaki nutqdagi ekspressiv bo‟yoqqa ega bo‟lgan so‟zlar. 
Ular neytral qiymatdagi so‟zlar bilan sinonimik munosabatga kirisha 
oladi: