Xələfli A. A
Az gilli məhlulla doymuş süxurların elektrik müqaviməti
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gilli süxurlar
|
Az gilli məhlulla doymuş süxurların elektrik müqaviməti.
Bu dəstəyə karbonatlı, qumdaşlı süxurlar və qumlar daxildir. Belə ki, bu süxurların gövdəsi (skeleti) bir tərtibli böyük müqavimətli minerallardan ibarətdir, bu süxurların xüsusi müqaviməti əsasən süxurun tərkibində olan nəmliyin miqdarı, onun minerallaşması və məsamələrin strukturu ilə təyin olunur. Süxurun məsamələri məhlulla tam doymuş olarsa süxurda nəmliyin miqdarı, məsaməliliyin funksiyası olacaqdır. Məsaməlilik k nə qədər çoxdursa nəmlik də bir o qdər çox olur. Məsamələr nəmliklə maksimum dolduqda müqavimət boşluğu dolduran məhlulun zənginliyindən asılı olacaqdır. Eyni mineral tərkibə və nəmliyin eyni qiymətində süxurlar elektrik müqavimətinə görə bir- birindən kəskin fərqlənəcəkdir. Nəzəri və təcrübi olaraq süxurun müqaviməti sk və minerallaşmış məhlulun müqaviməti s arasında düz mütənasiblik mövcuddur. Sementləmənin dərəcəsi artdıqca boşluqların strukturunun rolu artır. Sıxlaşaraq bərkidikdən sonra məsamələrin bir hissəsi bağlanır, yeni sədlər yaranır və məsamələrin forması mürəkkəbləşir, yəni əyilərək (girintili-çıxıntılar) artır. Boşluqların girintili-çıxıntılı olmasının elektrik müqavimətinə təsiri o qədər çoxdur ki, eyni mineral tərkibə və məsaməliliyə malik olan iki süxur müxtəlif quruluşa malikdirsə, onda müxtəlif müqavimətə malik olacaqdır. Əgər süxurun bütün boşluqları elektrolitlə dolmuş olsa bu elektrik keçiricilikdə iştirak edəcəkdir, onda parametr poristosti P boşluqların girintili-çıxıntılıqları ilə və məsaməliliyin T ilə aşağıdakı nisbətdə əlaqədar olacaq. к T P 2 V downloaded from KitabYurdu.org 33 Gilli süxurlar . Gilli süxurlarda böyük müqavimətli minerallarla bərabər elektrik keçirən zeolit və gil dəstəsinə aid olan minerallar da vardır. Bununla əlaqədar olaraq gilli süxurların elektrik keçiriciliyi təkcə süxurun tərkibində olan məhlulun müqavimətindən yox, bunun tərkibində olan mineralların miqdarından, xarakterindən, onun paylanmasından asılıdır. Gilin hissəcikləri süxurun dənələri arasında yerləşir, yaxud da boşluğun səthini örtür. Süxurun tərkibində gilin olması məsaməliliklə müqayisədə nəmliyin artmasına səbəb olur, bu gil hissəciklərinin məhlulda ilişməsi hesabına baş verir. Süxurun tərkibində gilin nəzərə çarpacaq dərəcədə olması özünəməxsus spesifik xassəyə malik olur. Birinci gil hissəciklərinin miqdarı artdıqca həcmdə nəmlik artır. İkinci süxurun müqaviməti ilə mineral məhlul arasındakı düzxətli asılılıq pozulur. Məhlulun tərkibində mineral duzların zənginliyi gilli süxurlarda xüsusi müqavimətin artmasına, az zənginlik isə azalmasına səbəb olur. Bu qanunauyğunluğun fiziki xüsusiyyəti Daxnov tərəfindən aşağı- dakı kimi şərh edilmişdir. Boşluqdakı məhlulun zənginliyinin artması ionun bir hissəsinin elektrolitdən ikiqat yaranan elektrik qatına keçməsidir. İonlar bu qatda böyük elektrostatik cazibə qüvvəsinin təsiri nəticəsində yürüklüyünü itirir, bununla da müqavimətin artmasına səbəb olur. Belə ki, süxurun tərkibində gil materialı nə qədər çox olsa, bir o qədər də ikiqat təbəqənin səthi çox olur, uyğun olaraq elektrik müqaviməti artır (Şəkil5). Gilli süxurlarda elektrolitdə duzun zənginliyinin azalması ilə xüsusi müqavimətin azalmasına səbəb olur. Bu səthi elektrik keçiriciliyi hadisəsi ilə, gilli materialların hidrolizi ilə əlaqədardır. Hidroliz məhsulları hesabına süxur əlavə keçiricilik əldə edir. Gil hissəcikləri çox olduqca ionlar da çox olur, bununla əlaqədar olaraq süxurların müqaviməti az olur. Elektrokinetik hadisənin nəzəriyyəsinə əsasən səthi keçiriciliyi, iki qat təbəqənin yüksək keçiriciliyi ilə əlaqələndirirlər, təbəqənin qalınlığı zənginlik artdıqca azalır və onun təsiri praktiki olaraq itir. Gilli materiallar neftli-qazlı süxurlarda olduqda onun müqavi- mətini güclü azaldır, nəticədə gilli süxurlar orta yaxud kiçik müqavimət əldə edir. downloaded from KitabYurdu.org |