Xocali soyqirimi

Mizə Allahverdiyev: "Ermənilərin hücumundan sonra meĢəyə çəkildik. 3 gün ac-susuz qaldıqdan sonra 
bizi tutub Əsgəranda ölüm kamerasına saldılar. Hər gün bir neçə adamı iĢgəncə ilə öldürürdülər. Qızıl diĢlərimi 
kəlbətinlə çıxardılar, iki qabırğamı sındırdılar. Atamı, qardaĢımı, qardaĢım oğlunu öldürdülər. 18 gündən sonra 
bir alt paltarında bizi dəyiĢdirdilər". 
8  yaĢlı  Xatirə  Orucova:  "Gözümün  qabağında  atamı,  anamı  və  6  yaĢlı  bacımı  öldürdülər.  Mənə  də 
güllə dəyib". 
Gülalı Mehrəliyev: "Altı günə kimi meĢədə qaldıq. Ac-susuz, gecələr meĢənin vahiməsi, soyuq, erməni 
qorxusu yazıq qızımın bağrını yardı. Nakam balam dözə bilmədi, keçindi. Balamın 20 yaĢı vardı, 8 ay idi gəlin 
köçmüĢdü. Sağ qalıb, min bir çətinliklə Ağdama gəlib çıxdım. Amma qızımın meyitindən nigaranam. Bircə onu 
gətirib basdırsaydım, bəlkə bir az rahatlanardım"(6). 
Zavallı xocalılar, arzu etdiyiniz o azca rahatlığı ermənilər o soyuq, müdhiĢ fevral gecəsində əlinizdən bir 
yolluq  aldılar.  Nə  qədər  ki,  haqq,  ədalət  bərpa  olunmayıb,  torpaqlarımız  alınmayıb,  nə  dirilərin  ürəyi,  nə  də 
Ģəhidlərin ruhu rahatlıq tapacaq. Ermənilər belə faciəni yaĢamıĢ olsaydılar dünyanı ayağa qaldırardılar. 
Yalnız böyük siyasətçi ulu öndər Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldikdən sonra bu faciə siyasi qiymətini 
ala bildi.  Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin Qərarı ilə 26 fevral  "Xocalı soyqırımı  və  milli  matəm 
günü" elan olundu, Azərbaycan Respublikası Prezidenti Heydər Əliyevin qərarı ilə hər il fevral ayının 26-sı saat 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
122 
17:00-da  Azərbaycan  Respublikasının  ərazisində  Xocalı  soyqırımı  qurbanlarının  xatirəsinə  ehtiram  əlaməti 
olaraq sükut dəqiqəsi  elan  edildi. Erməni silahlı qüvvələri Dağlıq Qarabağı bütövlükdə  və 7 rayonu qan tökə-
tökə iĢğal etdi. Bu iĢğal nəticəsində 20 mindən çox azərbaycanlı qətlə yetirilmiĢ, 50 min nəfərdən çox insan əlil 
olmuĢ, 4 mindən çox insan əsir və itkin düĢmüĢ, girov götürülmüĢdür. Bır milyondan çox Azərbaycan vətəndaĢı 
öz  ata-baba  yurdlarından  qovularaq  məcburi  köçkünə  çevrilmiĢdir.  Bütün  dünyanın  gözü  qarĢısında  bu 
vəhĢilikləri  törədən  ermənilər  heç  bir  beynəlxalq  qanuna,  hüquqi  normalara  məhəl  qoymur  və  dünya  susur. 
Dünya susduqca onlar daha da azğınlaĢır və Azərbaycanın maddi və mənəvi sərvətlərini qəddarcasına talan edir, 
od vurub yandırırlar. Bu alovun dilləri göylərə bülənd olduqca Azərbaycanın dərdini dünyaya hayqırır, təəssüf, 
çox  təəssüf  ki,  dünya  bu  hayqırtını  ya  eĢitmir,  ya  da  eĢitmək  istəmir.  Ümummilli  liderimiz  Heydər  Əliyev 
Xocalı soyqırımı haqqında demiĢdir: "Bu qəddar və amansız soyqırımı aktı insanlıq tarixinə ən dəhĢətli kütləvi 
terror aktlarından biri kimi daxil oldu"(6). 
Bu hərbi-siyasi cinayət zamanı 8 ailə tamamilə  məhv  edildi, 25 uĢaq hər iki  valideynini, 130 uĢaq isə 
valideynlərindən  birini  itirdi,  56  nəfər  Ģəhid  oldu,  xüsusi  amansızlıq  və  qəddarlıqla  diri-diri  yandırıldı. 
Ümumiyyətlə, iĢğala haqq qazandırmaq üçün erməni təbliğatçılarının ortaya atdığı saxta ərazi iddiaları zaman-
zaman  xalqımıza  böyük  bəlalar  gətirdi.  Təəssüf  ki,  Ermənistanın  hərbi  təcavüzü  dünya  ictimaiyyəti  tərəfindən 
ittiham  edilmədi,  bu  dəhĢətli  cinayət  cəzasız  qaldı.  Beynəlxalq  Cenevrə  Konvensiyasına  əsasən,  Ermənistan 
Respublikasına  qarĢı  sanksiyalar  tətbiq  edilməli  olduğu  halda,  bu  cinayətin  iĢtirakçılarının  heç  biri 
cəzalandırılmadı. 
Ġkrah hissi yaradan məsələlərdən biri də Xocalı faciəsini törədən erməni mənfurlarının bu faciə üzərində 
siyasi  oyunbazlıqlarıdır.  Belə  ki,  onlar  xarici  ölkə  mətbuatında  yalanlar  uydurur,  Xocalı  faciəsinin  faktlarını 
qəsdən  əksinə  izah  edir,  heç  bir  əndazəyə  sığmayan  iftiralar  yayırlar:  bu  vəhĢiliyi,  guya,  azərbaycanlılar 
ermənilərə qarĢı edib. Xocalı faciəsi, guya, azərbaycanlıların özləri tərəfindən törədilib. 
Dünya  birliyi  və  beynəlxalq  təĢkilatlar  Ermənistanın  bu  təcavüzünün  qarĢısını  almaq  üçün  vaxtında 
təsirli tədbirlər görmədiyi üçün "həvəslənən" ermənilər Azərbaycan Respublikasının 14 min kv. km (20 %-ni) 
ərazisini iĢğal etdilər (1). 
Ümumiyyətlə,  ermənilərin  Azərbaycana  qarĢı  təcavüzü  zamanı  20  mindən  çox  adam  öldürüldü.  50 
minədək  adam  yaralandı  və  ya  Ģikəst  oldu.  4  min  nəfər  əsir  düĢdü,  yaxud  girov  götürüldü.  1  milyonadək 
azərbaycanlı  ev-eĢiyini  itirdi.  100  mindən  çox  yaĢayıĢ  evi,  1  milyondan  çox  iqtisadi  obyekt,  600-dən  çox 
məktəb  və  tibb  müəssisəsi  yandırıldı,  talan  edildi  və  100  milyonlarla  dollar  dəyərində  Ģəxsi  əmlak,  dövlət 
əmlakı,  maddi  sərvətlər  iĢğal  olunmuĢ  ərazilərdən  Ermənistana  daĢındı.  Erməni  vandalizmi  nəticəsində 
azərbaycanlılara  məxsus  minlərlə  tarix  və  mədəniyyət  abidəsi  dağıdıldı,  muzey  eksponatları  və  kitabxanalar 
məhv edildi. 
Hələ  o  zaman  Azərbaycan  Prezidenti,  ulu  öndərimiz  Heydər  Əliyev  Ermənistan-Azərbaycan,  Dağlı 
Qarabağ  münaqiĢəsinin  nizamlanmasında  beynəlxalq  təĢkilatların  və  dünya  dövlətlərinin  laqeydliyini  önə 
çəkərək  "ATƏT-in  sərhəd  və  ərazilərin  toxunulmazlığı  prinsiplərinə  Azərbaycan  həmiĢə  tərəfdar  olmuĢdur" 
deməklə  beynəlxalq  təĢkilatların.  dünya  səviyyəsində  böyük  nüfuza  malik  dövlətlərin  Ermənistanın  iĢğalçılıq 
siyasətinin qarĢısını almaq üçün təsirli tədbirlər görmədiyini təəssüflə ifadə edirdi (2, s. 10). Ermənistan isə bir 
qayda  olaraq  beynəlxalq  təĢkilatların  və  dünya  dövlətlərinin  bəyanat  və  xəbərdarlıqlarına  məhəl  qoymayaraq 
Dağlıq Qarabağ probleminin həll edilməsinə "kompromislər" bəhanəsi ilə mane olmaqda davam etmiĢdir. 
Ulu öndər Heydər Əliyevin siyasi kursunu uğurla davam etdirən Azərbaycan Prezidenti Ġlham Əliyevin 
Ermənistan-Azərbaycan,  Dağlıq  Qarabağ  münaqiĢəsinin  həllində  qətiyyətli  və  sərt  mövqe  tutması  və  hücum 
diplomatiyasına  üstünlük  verməsi  bu  məsələyə  barmaqarası  baxan  beynəlxalq  təĢkilatların,  xüsusilə  ATƏT-in 
Minsk  Qrupunun  fəaliyyətinin  canlanmasına  səbəb  oldu.  Bu  istiqamətdə  məntiqi  ardıcıllıqla  atılan  qətiyyətli 
diplomatik  addımlar  qarĢı  tərəfi  reallıqla,  ədalətlə  barıĢmağa  məcbur  etməyə  baĢladı.  Hələ  Azərbaycan 
Respublikasının baĢ naziri olarkən Ġlham Əliyev sentyabrın 24-də BMT BaĢ Məclisinin 58-ci sessiyasında çıxıĢı 
zamanı  demiĢdir:  "Azərbaycan  Dağlıq  Qarabağ  münaqiĢəsinin  "mövcud  reallıq"  əsasında  həll  variantı  ilə  heç 
zaman razılaĢmayacaq və torpağının bir qarıĢını belə heç kimə verməyəcəkdir" (3, s. 62). Azərbaycan dövlətinin 
beynəlxalq  təĢkilatlarda  apardığı  diplomatik  səylər  nəticəsində  respublikamızın  ərazi  bütövlüyünün  bərpa 
edilməsində  onu  dəstəkləyən  dövlətlərin  sayı  artsa  da,  ermənilərin  iĢğalçı  siyasəti  günbəgün  ifĢa  edilsə  də, 
Azərbaycan  hökumətinin  haqq  iĢini  dəstəkləyən  dövlətlərin  Ermənistana  təzyiqi  güclənsə  də,  təəssüf  ki, 
Ermənistan-azərbaycan,  Dağlıq  Qarabağ  münaqiĢəsi  hələ  də  öz  həllini  tapmamıĢdır.  Belə  ki,  Azərbaycan 
dövlətinin   ATƏT-in Minsk qrupu üzvləri ilə, ATƏT üzvü olan dövlətlərlə apardığı fəal və məqsədyönlü iĢin 
Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ probleminin ədalətli və sülh  yolu ilə  həllinə yaxınlaĢdırsa da münaqiĢə hələ  də 
həll edilməmiĢdir. 
1992-ci  ildə  birbaĢa  Xocalı  faciəsinə  baĢçılıq  edən  Serj  Sarkisyan  Ermənistan  prezidenti  seçildikdən 
sonra, elə bu yaxınlarda verdiyi müsahibələrində bir daha bu vəhĢiliyi, bu qəddarlığı törədən "qəhrəman" kimi 
utanmadan, çəkinmədən danıĢır. 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
123 
"BBC",  "Moscou  Times"  və  "The  Times  of  London"  mətbuat  agentliyində  çalıĢan  jurnalist  "Çornıy 
Sad"  kitabının  müəllifi  Tomas  de  Vaala  verdiyi  müsahibəsində  yazır:  "Hazırkı  Ermənistan  prezidenti  Serj 
Sarkisyandan  Xocalının  iĢğalı  barəsində  soruĢduqda  o,  ehtiyatla  cavab  vermiĢdir:  "Biz  bu  haqda  danıĢmaq 
istəməzdik.  Qurbanların  sayına  gəlincə.  onun  sözlərinə  görə,  rəqəmlər  təhrif  olunaraq  ĢiĢirdilmiĢdir,  bundan 
əlavə qaçan azərbaycanlılar silahlı müqavimət göstərmiĢlər". Lakin baĢ vermiĢ hadisələrə dair fikrini Sarkisyan 
daha  doğru  və  sərt  Ģəkildə  bildirmiĢdir:  "DüĢünürəm  ki,  əsas  məsələ  baĢqa  Ģeydədir.  Xocalı  olayına  qədər 
azərbaycanlılar  fikirləĢirdilər  ki,  bizimlə  zarafat  etmək  olar,  onlar  fikirləĢirdilər  ki,  ermənilər  dinc  əhaliyə  əl 
qaldıra bilməzlər. Biz bu yanlıĢ təəssüratı dağıda bildik. BaĢ verənlər göz önündədir. Bir də onu nəzərə almaq 
lazımdır ki, həmin oğlanlar arasında Bakı və Sumqayıtdan qaçan oğlanlar da var idi". 
Ermənilər  törətdikləri  vəhĢiliklərə  görə  haqq-ədalət  qarĢısında  cavab  verməyə  məcbur  edilməyincə, 
Ermənistan  iĢğalçı  dövlət  kimi  tanınmayınca,  bu  kimi  hadisələrin  təkrarlanmasına  Ģübhə  edilməməlidir.  Heç 
kim  zəmanət  verə  bilməz  ki,  dünya  ictimaiyyətinin  gözü  qarĢısında  baĢ  verən  Xocalı  soyqırımı  kimi  dəhĢətli 
faciəyə rəvac verənlər nə vaxtsa özləri də belə faciələrlə qarĢı-qarĢıya qalmayacaqlar. 
 
ĠSTĠFADƏ OLUNMUġ ƏDƏBĠYYAT 
 
1. Azərbaycan beynəlxalq aləmdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin 1993-1998-
ci illərdə xarici ölkələrə səfərlərinə dair materiallar. I-IV cildlər. (c.I, 1996, 268 s.; c.II, 1997, 761 s.; с. II, 1998, 
776 s.; c.IV, 1999, 520 s.). Bakı: Göytürk, 1996-1999 
2. Azərbaycan Respublikasının BaĢ naziri Ġlham Əliyevin sentyabrın 24-də BMT BaĢ Мəсlisinin 58-ci 
sessiyasında çıxıĢı // DirçəliĢ-XXI əsr, 2003, № 67-68, s. 64-68 
3. Ġmanov R. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qəsd - qondarma Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti. Bakı: 
Adiloğlu, 2005, 260 s. 
4. Mahmudov Y., ġükürov K. Qarabağ: real tarix, faktlar, sənədlər (Azərbaycan, ingilis, fransız, эгэЬ, 
alman və rus dillərində). Bakı: Təhsil, 2005, 380 s. 
5. Məmmədova H. Xocalı: Ģəhidlər, Ģahidlər. Bakı: XXI-YNE, 2003, 197 s. 
6. Məmmədov N. Azərbaycan SSR Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti, iyun 1941, dekabr 1950-ci illərdə. 
Bakı: Elm, 2006, s. 38 
7.  PaĢayev  A.  XIX-XX  əsrlərdə  ermənilərin  azərbaycanlılara  qarĢı  törətdikləri  soyqırımları 
deportasiyalar (arxiv sənəd və materialları əsasında). T.e.d. alimlik dərəcəsi almaq üçün dis. avtoreferatı). Bakı, 
2008, 22 s. 
8. Sayadov S. XX əsr: Azərbaycan və dünya. Bakı: Elm, 2006, 186 s. 
9. Veliçko V. Rus iĢi və tayfalararası məsələlər (tərcümə edən V.Quliyev). Bakı: AzərnəĢr, 1995, 192 s. 
10.  Алиев  Г.  Обращение  к  азербайджанскому  народу  в  связи  с  восьмой  годовщиной 
Ходжалинского геноцида // Бакинский рабочий, 26 февраля 2000. 
11. Помпеев Ю. Кровавый омут Карабаха. Баку: Азернешр, 1992. 280 с. 
12. События вокруг НКАО в кривом зеркале фальсификаторов (Сборник материалов). Баку: Элм, 
1989, 92 с. 
 
KHODJALY GENOCIDE IS THE RESULT OF TERRITORIAL  
ASSERTIONS OF ARMENIA TO AZERBAIJAN. 
 
Khavva Mamedova 
The  work  makes  paleontological  research  of  historical  stages  of  territorial  assertions  of  Armenia 
towards  truly  Azerbaijan  lands  that  became  the  basic  element  of  implementation  of  chauvinistic  programs  of 
Armenian  extremist political  organizations and the  consequence  of  national policy  of  imperial Russia on  mass 
migration  of  the  Armenians  to  the  South  Caucasus.  Basing  on  historical  documents  and  published  materials 
connected  with  Armenian-Azerbaijan  conflict  over  Nagomo  Garabag,  the  author  specially  underlines  the 
criminal  character  of  the  policy  of  genocide  of  the  Azerbaijanis  that  showed  in  atrocities  committed  by  the 
Armenians over the residents of Khodjaly, the great role of nationwide leader Heydar Aliyev played in political 
assessment of the tragedy and stabilization of military-political situation in the Caucasus. 
 
ХОДЖАЛИНСКИЙ ГЕНОЦИД - РЕЗУЛЬТАТ ТЕРРИТОРИАЛЬНЫХ  
ПРИТЯЗАНИЙ АРМЕНИИ К АЗЕРБАЙДЖАНУ. 
 
Хавва Мамедова. 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
124 
В  работе  проводится  политологическое  исследование  исторических  этапов  территориальных 
притязаний  Армении  в  отношении  исконно  азербайджанских  земель,  ставших  важнейшей  частью 
реализации  шовинистских  программ  армянских  экстремистских  политических  организаций  и 
следствием  национальной  политики  царской  России  по  массовому  переселению  армян  на  Южный 
Кавказ. Основываясь на исторических документах и публицистических материалах, связанных с армяно-
азербайджанским  нагорно-карабахским  конфликтом,  автор  особо  отмечает  преступный  характер 
политики  геноцида  азербайджанцев,  проявившийся  в  зверствах,  учиненных  армянами  над  жителями 
Ходжалы,  выдающуюся  роль  общенационального  лидера  Гейдара  Алиева  в  политической  оценке 
трагедии и стабилизации военно-политической обстановки на Кавказе. 
 
“DirçəliĢ XXI əsr”.–2010.-№141-142.–S.197-208. 
 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
125 
SOYQIRIM  
insanlıq əleyhinə cinayətlərin ən təhlükəlisidir 
 
Şahin Rüstəmov, 
Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin  
Aparat rəhbərinin əvəzi 3-cü dərəcə dövlət müşaviri 
 
1944-cü ilə  qədər  «soyqırım» anlayıĢı ictimaiyyətə bəlli olmamıĢdır. Bu xüsusi termin  hər hansı  insan 
qrupuna  qarĢı  onların  məhv  edilməsi  məqsədilə  törədilən  cinayət  əməllərini  ifadə  edir.  Ġlk  dəfə  1944-cü  ildə 
yəhudi  mənĢəli  polĢalı  hüquqĢünas  Rafael  Lemkin  Avropa  yəhudilərinin  faĢistlər  tərəfindən  kütləvi  məhv 
edilməsi  siyasətini  ifadə  edən  yeni  termin  iĢlətdi.  O,  yunan  dilində  genos  -  «nəsil,  kök,  soy»  sözü  ilə  latın 
dilindən caedo - «öldürürəm» sözlərinin birləĢməsindən «genosid» (soyqırımı) terminini təklif etdi. Bu termini 
təklif  edən  Lemkin  belə  əsaslandırırdı  ki,  soyqırımı  -  müəyyən  insan  qruplarının  mövcudluğunun  vacib 
əsaslarını məhv etməyə yönəlmiĢ müxtəlif cinayətkar hərəkətlərin koordinasiya olunmuĢ, planlı Ģəkildə həyata 
keçirilməsidir.  Bir  ildən  sonra  Nürnberq  beynəlxalq  hərbi  tribunalı  faĢist  liderlərini  «bəĢəriyyət  əleyhinə 
cinayətlərdə» ittiham etdi. Tribunalın ittiham aktında «soyqırım» anlayıĢı hüquqi termin kimi deyil, təsviri ifadə 
kimi iĢlədilmiĢdi. 
9 dekabr 1948-ci ildə BirləĢmiĢ Millətlər TəĢkilatı tərəfindən «Soyqırım cinayətinin qarĢısının alınması 
və  cəzalandırılması  haqqında»  Konvensiya  qəbul  edildi.  (Bu  Konvensiya  12  yanvar  1951-ci  ildə  qüvvəyə 
minmiĢdir). Bununla ilk dəfə olaraq beynəlxalq hüquqda insan qruplarının milli, etnik, irqi, dini fərqlərinə görə 
kütləvi  məhv  edilməsinə  yönələn  cinayətlər  soyqırım  adlandırılmaqla,  Konvensiyaya  qoĢulan  dövlətlərin 
üzərinə bu cinayətin qarĢısının alınması və bu cinayəti törədənlərin cəzalandırılması vəzifəsi qoyuldu. 
Bu Konvensiyaya görə (Maddə 2) soyqırım hər hansı milli, etnik, irqi və ya dini qrupun qismən və ya 
bütövlükdə məhv edilməsi məqsədilə törədilən aĢağıdakı hərəkətlərdən biridir: 
a)
 
bu cür qrup üzvlərinin öldürülməsi; 
b)
 
bu  cür  qrup  üzvlərinə  ağır  bədən  xəsarətlərinin  və  yaxud  əqli  qabiliyyətinə  ciddi  zərər 
yetirilməsi; 
c)
 
qəsdən  hər  hansı  bir  qrupun  tam  və  ya  qismən  fiziki  məhvini  nəzərdə  tutan  həyat  Ģəraiti 
yaradılması; 
d)
 
bu cür qrup daxilində doğumun qarĢısını almağa yönəlmiĢ tədbirlərin həyata keçirilməsi; 
e)
 
bir insan qrupuna mənsub olan uĢaqların zorla baĢqa qrupa verilməsi. 
Konvensiyanın 3-cü maddəsinə görə aĢağıdakı əməllər cəzalandırılandır: 
a)
 
soyqırım; 
b)
 
soyqırım törətməyə yönəlmiĢ gizli sövdələĢmə; 
c)
 
soyqırım törətməyə birbaĢa və açıq təhrik; 
d)
 
soyqırım törətməyə yönəlmiĢ qəsd; 
e)
 
soyqırımda iĢtirak. 
Hazırkı dövrə qədər müxtəlif ölkələrdə bəĢəriyyət əleyhinə törədilmiĢ bir neçə cinayət beynəlxalq aləm 
tərəfindən  soyqırım  kimi  qəbul  edilib.  FaĢistlərin  Avropada  törətdiyi  məlum  əməllər  Nürnberq  Tribunalının 
hökmü  ilə  soyqırım  kimi  qiymətləndirilməsə  də  bəĢəriyyət  əleyhinə  cinayət  hesab  edilmiĢdir  (həmin  dövrdə 
«soyqırım»  hüquqi  termin  kimi  iĢlədilmirdi).  KeçmiĢ  Yuqoslaviyanın  ərazisində  olan  Bosniya  münaqiĢəsi 
zamanı  (1992-1995)  kiçik  Srebrenisa  Ģəhərciyində  serb  qoĢunları  tərəfindən  7800  bosniyalı  kiĢilərin  və  oğlan 
uĢaqlarının öldürülməsi bəĢəriyyət əleyhinə ağır hərbi cinayət olmaqla soyqırım kimi qiymətləndirildi. 1993-cü 
ildə  BMT  Təhlükəsizlik  ġurasının  827  saylı  qətnaməsi  ilə  Haaqada  keçmiĢ  Yuqoslaviya  üzrə  Beynəlxalq 
Tribunal  yaradıldı.  Tribunalın  yurisdiksiyası  keçmiĢ  Yuqoslaviyanın  ərazisi  ilə  məhdudlaĢırdı.  1994-cü  ilin 
oktyabr  ayında  BMT-nin  Təhlükəsizlik  ġurası  Ruandada  Tutsi  xalqının  800  min  əhalisinin  öldürülməsi  ilə 
(1994-cü  ilin  aprel-iyul  ayları  ərzində)  əlaqədar  Beynəlxalq  Tribunalın  yaradılmasına  qərar  verdi.  Hərbi 
Tribunal  Tanzaniyanın  AruĢa  Ģəhərində  yerləĢirdi.  2  sentyabr  1998-ci  ildə  tarixdə  ilk  dəfə  olaraq  soyqırım 
cinayəti  törətməkdə  ittiham  edilərək  Taba  kommunasının  meri  postunda  fəaliyyət  göstərmiĢ  Jan-Pol 
Akayesunun  barəsində  hökm  çıxarıldı.  Bu  tribunallar  və  Beynəlxalq  Cinayət  Məhkəməsinin  fəaliyyəti  ilə  öz 
yurisdiksiyaları  çərçivəsində  cinayətləri  araĢdırmasına  və  məhkəmə  presedenti  yaratmalarına  baxmayaraq, 
soyqırım cinayətinin müəyyən edilməsi və bu cinayəti törətmiĢ Ģəxsləri məhkum etmək praktiki cəhətdən hələ 
də  çətinliklərlə  qarĢılaĢır.  Bundan  da  mürəkkəb  məsələ  isə  soyqırım  cinayətinin  qarĢısının  alınmasıdır. 
Beynəlxalq aləmin səylərinə baxmayaraq, bu gün də soyqırım cinayətini törədən Ģəxslərin cəzalandırılması və 
soyqırımın qarĢısının alınması çətin və mürəkkəb bir prosesdir. 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
126 
Azərbaycan  Respublikasının  Milli  Məclisi  tərəfindən  qəbul  olunmuĢ  BMT-nin  «Soyqırım  cinayətinin 
qarĢısının  alınması  və  onun  cəzalandırılması  haqqında»  Azərbaycan  Respublikasının  Qanunu  31  may  1996-cı 
ildə Ümummilli Liderimiz Heydər Əliyev tərəfindən imzalanmıĢdır. Qanun 25 iyun 1996-cı ildə «Azərbaycan» 
qəzetində dərc edilməklə qüvvəyə minmiĢdir. 
Konvensiyanın  müddəalarının  icra  edilməsi  üzrə  Azərbaycan  Respublikasının  öz  üzərinə  götürdüyü 
öhdəliklərin  həyata  keçirilməsi  istiqamətində  görülən  tədbir  kimi  Azərbaycan  Respublikasının  Cinayət 
Məcəlləsinə  «Soyqırım»  (Maddə  103),  «Soyqırımın  törədilməsinə  təhrik  etmə»  (Maddə  104)  maddələri  daxil 
edilmiĢdir. 
Bu gün böyük təəssüf hissi və ürək ağrısı ilə qeyd edirik ki, dünyanın soyqırıma məruz qalan az sayda 
xalqları  sırasında  Azərbaycan  xalqı  da  var.  XIX  əsrdən  baĢlayaraq,  Ģovinist  imperiyaların  himayəçiliyi  ilə 
ermənilər  tərəfindən  azərbaycanlılara  və  Azərbaycana  qarĢı  törədilən  hərəkətlər  məhz  soyqırım  kimi 
qiymətləndirilməlidir. Azərbaycanın və azərbaycanlıların üzləĢdiyi bu faciələr ilk dəfə Heydər Əliyev tərəfindən 
imzalanmıĢ  26  mart  1998-ci  il  tarixli  «Azərbaycanlıların  soyqırımı  haqqında»  Azərbaycan  Respublikası 
Prezidentinin Fərmanı ilə siyasi qiymətini aldı. Fərmanda qeyd olunur: «...Azərbaycanın XIX-XX əsrlərdə baĢ 
verən bütün faciələri torpaqlarının zəbti ilə müĢayiət olunaraq, ermənilərin azərbaycanlılara qarĢı düĢünülmüĢ, 
planlı surətdə həyata keçirdiyi soyqırımı siyasətinin ayrı-ayrı mərhələlərini təĢkil etmiĢdir. Bu hadisələrin yalnız 
birinə - 1918-ci il mart qırğınına siyasi qiymət vermək cəhdi göstərilmiĢdir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 
varisi kimi Azərbaycan Respublikası bu gün onun axıra qədər həyata keçirə bilmədiyi qərarların məntiqi davamı 
olaraq soyqırım hadisələrinə siyasi qiymət vermək borcunu tarixin hökmü kimi qəbul edir...» 
Beləliklə,  ilk  dəfə  Heydər  Əliyevin  Fərmanı  ilə  31  mart  Azərbaycanlıların  Soyqırımı  Günü  elan 
edilmiĢdir. 
Azərbaycanlıların  ermənilər  tərəfindən  soyqırıma  məruz  qalmasını  təsdiqləyən  faktlardan  biri  də  26 
fevral 1992-ci ildə ermənilərin törətdiyi Xocalı faciəsidir. Həmin gün cəmi bir necə saat ərzində 613 nəfər dinc 
azərbaycanlı,  o  cümlədən  63  uĢaq,  106  qadın,  70  qoca  yalnız  azərbaycanlı  olduğuna  görə  qəddarcasına, 
dözülməz  iĢgəncə  verilməklə  öldürülmüĢ,  487  nəfərə  ağır  xəsarət  yetirilmiĢ,  1275  sakin  -  köməksiz  qocalar, 
uĢaqlar,  qadınlar  girov  götürülərək  ağlasığmaz  zülmə,  təhqirlərə  və  həqarətə  məruz  qoyulmuĢlar.  Erməni 
hərbçiləri öldürdükləri insanların baĢlarının dərisini soymuĢ, müxtəlif əzalarını kəsmiĢ, körpə uĢaqların gözlərini 
çıxarmıĢ, hamilə qadınların qarınlarını yarmıĢ, adamları diri-diri torpağa basdırmıĢ və ya yandırmıĢlar. 
Bu  faciənin  də  Azərbaycanlıların  soyqırımının  tərkib  hissəsi  olmaqla  acı  nəticələri,  illər  keçməsinə 
baxmayaraq, hələ də öz təsirini göstərir. Bütövlükdə isə, 1988-ci ildən ermənilərin Dağlıq Qarabağda baĢladığı 
növbəti avantürist hərəkətin nəticəsi olaraq bu gün bir milyondan artıq soydaĢımız erməni qəsbkarları tərəfindən 
öz doğma yurd-yuvalarından didərgin salınmıĢ, ərazimizin 20 faizinin erməni silahlı qüvvələri tərəfindən iĢğalı 
zamanı minlərlə vətəndaĢımız Ģəhid olmuĢ, xəsarət almıĢdır. 
Xalqımız ermənilərin azərbaycanlılara qarĢı əsrlər boyu davam etdirdiyi soyqırımı unutmur. Bu mənada 
Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti  Cənab  Ġlham  Əliyevin  azərbaycanlıların  soyqırımının  dünyada 
tanıdılmasına yönəlmiĢ tədbirlər həyata keçirməsi hər bir azərbaycanlı üçün nümunə olmalıdır. Hesab edirik ki, 
soyqırıma  qiymət verilməsi siyasi aksiya olmaqla yanaĢı, həm  də  hüquqi  məsələdir. Bu  mövzu hüquqĢünaslar 
tərəfindən araĢdırılmalı, hər bir hüquqĢünas ermənilərin azərbaycanlılara qarĢı törətdiyi soyqırımın beynəlxalq 
hüquqi qiymət almasına istiqamətlənmiĢ tədbirlərdə əlindən gələni əsirgəməməlidir. 
Bu  mənada  hazırkı  nəĢri  də  belə  tədbirlərdən  biri  kimi  əhəmiyyətli  Ģəkildə  qiymətləndirmək  olar. 
Azərbaycanlılara  qarĢı  soyqırımın  acı  nəticələrinin  dünya  ictimaiyyətinə  çatdırılması  istiqamətində  siyasi  və 
sosial  tədbirlərə  həm  də  hüquqi  dəstək  verilməsi  baxımından  bu  kitabın  nəĢri  və  yayılması  əhəmiyyətli 
addımdır.  Bu  nəĢrdə  soyqırıma  dair  beynəlxalq  sənədlər,  ölkədaxili  normativ  aktlar  və  digər  sənədlər 
toplanmıĢdır.  Ümid  edirik  ki,  bu  cür  təĢəbbüslər  hüquqĢünaslarımız  tərəfindən  dəstəklənəcək  və  davam 
etdiriləcəkdir.  Çünki  bu,  hər  bir  azərbaycanlını  düĢündürən  və  düĢündürməli  olan  ümummilli  məsələdir. 
Həmçinin, nəzərə almaq lazımdır ki, soyqırım  - hansı milli, etnik, irqi, dini insan qrupuna yönəlməsindən asılı 
olmayaraq,  insanlıq  əleyhinə  olan  cinayətdir.  Cinayətə  qarĢı  mübarizə  aparmaq  isə  hər  bir  bəĢər  övladının 
borcudur. 
 
“Soyqırım cinayəti (Beynəlxalq aktlar, müraciətlər və şərhlər toplusu)”.- Bakı: 2010.- S. 3-7.  
 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
127