Yaşar Kamalın əsərlərində folklor və mifoloji qaynaqlar

Türk Adı haqqında

“Türk” sözü türklərin nəslindən olanların ümumi bir adı kimi istifadə edildiyi dövrdən əvvəl “güc”, “qüvvət” mənasını ifadə edirdi. Qədim uyğur mətnlərində rastımıza gələn “Türk” sözü bəzən “ərkək türklər” kimi istifadə edilmişdir. Bu söz sifət kimi güclü, qüvvətli mənasını sevirdi.

Hunların dövründə “Türk” sözünün hal-hazırkı mənasını verən Hun (Kun) idi. Hun imperatorluğunun dövründə türk boyları bu adı Kun adını almışdılar. Və türklərə o dövrdə Türk Kun (qüvvətli hun) deyirlərmiş.

Türk sözü türk millətinin və Türk dövlətinin rəsmi adı olaraq ilk dəfə Göytürk imperiyası dövründə işlədilmişdir.

Bu gün elm aləmində,. Ümumiyyətlə, Türk adının e.ə VI əsrin ortalarında Göy türklər tərəfindən qurulmuş olan dövlət (552-744) ilə ortaya çıxdığı qəbul olunmuşdur. Buna əsasən Türk adı ilk olaraq Şin mənbəyi Çou-şuda Göytürk birliyini göstərmək üçün, 542-ci ildə və Qərbi Vei imperatorluğu Tait-tsu tərəfindən Göy Türk Kağanı Buminə elçi göndərməsiylə 545 ci ildə görülməkdədir.

Çin mənbələrində türk sülaləsinin əsasını qoyan tayfanın tarixdə ilk dəfə görünməsi eramızdan əvvəl 92-ci ildən hesablanır. Eramızın 92-ci ilində çinlilər Tarbaqatay şəhərinin ətrafında hunları tamamiləməğlub edirlər. Bu məğlubiyyətdən sonra hunlardan Aşina tayfası adlı bir nəsil sağ şıxır. Bu nəsil Dulqa, türkyut xalq adı ilə Altay dağlarının ətəklərinə köçürlər. Onlar əvvəl syanbilərdən asılı vəziyytı düşərək, sonrlar jujanlardan asılı olurlar. Çin mənbələrində türklərlə jujanlar arasındakı ədavətə səbəbin türklərin jujan xanının qızının Bumına istəməsi və xanın etirazı olmuşdur. Həm də sözsüz ki, azadlıqlarına bağlı olan türklər artıq çinlilərin əsarəyindən qurtulmaq üçün can atırdılar. Beləcə, Bumin Anaxuanın “Sən mənim dəmirçimsən, necə cürət edib mənim qızıma elçi çıxırsan!” sözlərindən qəzəblənərək, jujanllarla bütün əlaqələrini kəsir. 551-ci ildə isə Bumn Çin imperatorunun qızı ilə evlənir. Elə çinlilərin də köməyilə 552-ci ildə jujan qoşunlarına qalib gəlir. Məğlub olan Anaxuan ğzünü öldürür. Beləliklə də 552-ci ildə Bumn xaqan olur. Bu hadisə ilə Asiyanın siyasi həyatında olduqca önəmli rol oynayacaq Türk xaqanlığı yaranır. Məhz bu xaqanlıq ilk Türk adını daşıyan dövlət də olur.

Türk adının haradan qaynaqlandığı haqqında müxtəlif rəvayətlər vardır. Məsələn, müqəddəs kitablara görə Nuh peyğəmbərin oğullarının adları: Ham, Sam və Yafəs idi. Yafəsin də Türk adlı bir oğlu vardı. Nuh Peyğəmbər dünyanı oğulları arasında bğləndə, Türklərin cəddi olaraq qəbul edilən bu sonuncu oğlunun Ceyhun çayının o biri tərəfindəki əraziləri vermişdir. Buralar Türkistandır. Müqəddəs kitablara bağlı rəvayətlərə görə Yafəsin oğlu Türkün vətəni İssıq göl ərazisidir.

Çin qaynaqları Göy türklərin müstəqilliyini qazanmadan əvvəl Altayların cənubunda yerləşdiklərini bildirir. Buralar milli ənənlərə görə Ergenekondur. Kun və Göytürklərin hər ilin beçinci ayının səkkizinci günü Ergenekonda Allaha və dədə babalarının ruhlarına qurbanlar kəsib, dini ayin və bayramlar təşkil etdikləriylə bağlı da müxtəlif rəvayətlərə rast gəlirik.

“Türk” sözü türklərin nəslindən olanların ümumi bir adı kimi istifadə edildiyi dövrdən əvvəl “güc”, “qüvvət” mənasını ifadə edirdi. Qədim uyğur mətnlərində rastımıza gələn “Türk” sözü bəzən “ərkək türklər” kimi istifadə edilmişdir. Bu söz sifət kimi güclü, qüvvətli mənasını sevirdi.

Hunların dövründə “Türk” sözünün hal-hazırkı mənasını verən Hun (Kun) idi. Hun imperatorluğunun dövründə türk boyları bu adı Kun adını almışdılar. Və türklərə o dövrdə Türk Kun (qüvvətli hun) deyirlərmiş.

Türk sözü türk millətinin və Türk dövlətinin rəsmi adı olaraq ilk dəfə Göytürk imperiyası dövründə işlədilmişdir.