Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu
Yüklə 7,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 598
– Bəlkə, özün tapasan? Tapa bilsən, çox şad olardım. Mənə bir yaxşı-yaxşı bax! Heç hiss eləməyibsən ki, hərdən oğlana oxşayıram? Məsələn, elə indinin özündə? Bəli, sir-sifətinə diqqətlə baxanda gördüm ki, düz deyir, həqiqətən, oğlana oxşayır. Bir az da baxan kimi, sifəti hər şeyi açıb dedi, məni öz uşaqlığıma qaytardı, dostumu xatırlatdı. Onun adı Herman idi. Qız, sanki, bircə anlığa həmin Hermana döndü. Heyrətlə dedim: – Əgər oğlan olsaydın, adın Herman olardı. – Kim bilir, bəlkə də, oğlanam, paltarımı dəyişmişəm, – deyə bic-bic gülümsədi. Bu ifadə izahatda verilib. Tapdığıma çox sevindi, gülə-gülə başı ilə təsdiqlədi. Həmin anda şorba gəldi, yeməyə başladıq. Lap uşaq kimi sevindi. Xasiyyətində xoşuma gələn, məni ovsunlayan ən gözəl, özünəməxsus cəhət o idi ki, tam ciddi olduğu halda birdən-birə şənlənə bilirdi və ya əksinə; bunları eləyəndə də heç dəyişmirdi, sanki, ağıllı uşaqdı. İndi bir anlığa şənləndi, öz fokstrotu ilə məni çaş-baş qoydu, hətta ayağımı da basdı. Ləzzətlə xörəyi təriflədi, dedi ki, belə geyinib-kecinməyə çox əziyyət çəkmiş olaram, ancaq xarici görkəmimdə çatışmazlıq hələ də çoxdur... Aralığa salıb soruşdum: – Necə elədin ki, birdən-birə oğlana oxşadın, mən də adını tapdım? – Ah, hamısını özün elədin. Bəs sən başa düşmürsən, cənab alim, mən ona görə xoşuna gəlirəm, ona görə lazımam ki, sənin üçün güzgü rolunu oynayıram, mənim daxilimdə elə bir şey var ki, səni başa düşür, sənə cavab verir?! Əslində, bütün insanlar bir-biri üçün güzgü olmalıdır, bir- birinə cavab verməlidir, tən gəlməlidir, ancaq sənin kimi qəribə adamlar lap möcüzə olur, tez tilsimə düşür, başqalarının gözündən heç nə oxuya bilmir, heç nə də veclərinə gəlmir. Belə bir tip qəflətən onun gözlərinin içinə baxan, ona cavab verən, doğma görünən adama rast gələndə, əlbəttə, sevinir. – Sən hər şeyi bilirsən, Hermine! – deyə heyrətlə qışqırdım. – Necə deyirsən, elə də var! Ancaq sən tamamilə ayrı adamsan! Sən mənim əksimsən, məndə olmayanların hamısı səndə var. Cavabı çox qısa oldu: – Sənə elə gəlir. Belə daha yaxşıdır. Doğrudan da, mənim üçün sehrli güzgüyə dönmüş sifətinə indi qalın bir ciddilik pərdəsi çəkilirdi və qəflətən tamam örtüldü, faciəli bir sifətə çevrildi. Asta-asta, hər sözdə dayana-dayana dedi: – Bura bax, ogün dediklərini unutma. Dedin ki, sənə əmr eləyim, əmrimə tabe olmaqdan xoşun gəlir. Bunu unutma ha! Onu da bil ki, balaca Harri, mən sənin üçün nəyəmsə, sifətim sənə hər şeyi necə açıb deyirsə, nəyəsə daxilən bağlıyamsa, doğmayamsa, demək sən də mənim üçün eləsən. Bu yaxınlarda «Qara Qartal»da səni o cür yorğun, ümidsiz, ölgün görən kimi bildim: nə desəm, eləyəcəksən, ürəyimdən keçdi ki, sənə əmr eləyim. Mən də bunu edəcəyəm, ona görə də söhbətə başladım və dost olduq. Elə ciddi, elə gərgin danışırdı ki, hamısını başa düşə bilmirdim və onu bu söhbətdən yayındırmağa, sakitləşdirməyə çalışdım. Ancaq yalnız qaşlarını dartmaqla: «Lazım deyil», – dedi, sərt nəzərlərlə üzümə baxdı, buz kimi soyuq bir səslə sözünə davam etdi: “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 599
– Gərək sözündən qaçmayasan, körpə bala. Bax indidən deyirəm, yoxsa peşman olarsan. Hələ məndən çox əmrlər alacaqsan, hamısını da yerinə yetirəcəksən. Qorxma, yaxşı, xoşagələn əmrlər də olacaq, sənə ləzzət verəcək. Lap axırda da son əmrimi yerinə yetirəcəksən, Harri. – Yetirəcəm! – Qeyri-ixtiyari dilləndim. – Axırıncı əmrin nə olacaq? Nə olduğu ürəyimə dammışdı, ancaq Allah bilir, haradan duymuşdum. Soyuğa çıxmış adamlar kimi üşərgələndi, yavaş-yavaş öz xəyal dünyasından ayrılmağa başladı. Gözlərini üzümdən çəkmirdi. Birdən-birə lap tutuldu: – Ağıllı adam bunu sənə deməzdi. Ancaq hələlik ağıllı olmaq istəmirəm, Harri, bu dəfə heç istəmirəm. Tamam başqa cür olmaq istəyirəm. Diqqətlə qulaq as! İndi eşidəcəksən, bir azdan unudacaqsan, dediyimə güləcəksən, sonra da ağlayacaqsan. Qulaq as, körpə balam! Səninlə ölüm-dirim oyunu başlamaq istəyirəm, qardaş, ancaq başlamazdan əvvəl kartımı açıb sənə göstərmək istəyirəm. Bu sözləri deyəndə elə gözəldi ki, adamın ağlı başından çıxırdı. Alışıb-yanan gözlərindən mənalı bir kədər süzülürdü. Deyərdin ki, onlar hər əzaba qatlaşıb, heç birinə də «yox» deməyib. Çətinliklə danışırdı, elə bil, nəsə mane olurdu. Sanki, bərk şaxtaya düşmüş, sifəti donmuşdu, ona görə də çənəsi tərpənmirdi. Ancaq hərdən görünən dilinin ucu ağzında tərpəndikcə dodaqlarına, cəhənglərinə heç də baxışlarına, səsinə uyuşmayan şirin bir həssaslıq, həzin bir nəşə süzülürdü. Qısa qıvrım saçları şumal qaşlarına dağılmışdı və hərdən düz orada – saçların töküldüyü yerdə oğlana oxşarlığın, hermafrodit sehrin həzin dalğası baş qaldırırdı. Qorxa-qorxa ona qulaq asırdım, ancaq, elə bil, huşum özumdə deyildi, sanki, alayuxulu idim. – Məndən ona görə xoşun gəlir ki, – sözünə davam etdi, – səbəbini demişəm – səni yalqızlığın əlindən almışam, cəhənnəmin qapısından qaytarmışam, təzədən ayıltmışam. Ancaq səndən daha çox şey umuram. İstəyirəm ki, mənə vurulasan. Dayan, etiraz eləmə, qoy sözümü axıracan deyim! Hiss edirəm ki, məndən çox xoşun gəlir, mənə minnətdarsan, ancaq hələ vurulmayıbsan. Lakin elə eləməliyəm ki, vurulasan, çünki bu, mənim peşəmdir. Axı mən özümu kişilərə sevdirməklə dolanıram. Ancaq yaxşı yadında saxla, elə bilmə ki, sənə valeh olduğum üçün belə eləyirəm. Sənə vurulmamışam, Harri. Sən necə, mən də elə... Ancaq mən sənə nə üçün lazımamsa, sən də mənə onunçün lazımsan. İndi ona görə sənə lazımam ki, hər şeydən ümidini üzübsən, bir təkan lazımdır ki, səni itələyib suya salsın, təzədən ayıltsın. Ona görə lazımam ki, rəqs etmək öyrədəcəm, gülmək öyrədəcəm, yaşamaq öyrədəcəm. Ancaq sən mənə bu gün lazım deyilsən, sonralar gərək olacaqsan, özü də çox vacib, xeyirli bir iş üçün! Özümü sənə sevdirəndən sonra, axırıncı əmrimi verəcəm, sən də onu yerinə yetirəcəksən. Həm sənin üçün yaxşı olacaq, həm də mənim üçün. O, qonur-bənövşəyi rəngli, yaşıl damarlı səhləb çiçəklərindən birini qaldırdı, başını ona tərəf əyib, diqqətlə gülə baxdı: – Sənin üçün asan olmayacaq, ancaq eləyəcəksən. Əmrimi yerinə yetirərək məni öldürəcəksən. Dediyim bu idi. Daha heç nə soruşma!
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 600
Səhləb çiçəyinə baxa-baxa susdu, sifətindəki gərginlik çəkilib getdi elə bil, ləçək çırtıltı ilə açıldı, baxışları hələ də bir nöqtəyə zillənib qalsa da, dodaqlarına qəfil, zərif bir təbəssüm qondu. Oğlan saçı kimi qıvrımsaçlı başını buladı, bir qurtum su içdi, birdən yadına düşdü ki, qabağında yemək var, iştahla, ləzzətlə onun üstünə düşdü. Bu etirafın hər sözünü aydınca başa düşmüşdüm, son əmrini də deməmişdən duymuşdum, hətta «məni öldürəcəksən» deyəndə də diksinmədim. Hər sözü inandırıcı idi, tale yazısı kimi səslənirdi və hamısını da qəbul etdim, heç bir müqavimət göstərmədim, lakin bütün bunlar nə qədər ciddiliklə deyilsə də, gerçəkliyinə tam inana bilmirdim. Qəlbimin bir hissəsi onun ağzından çıxan sözləri bircə-bircə canına çəkib hamısına inanır, o biri hissəsi isə özünə təsəlli verə-verə deyirdi ki, bax çox ağıllı, sapsağlam, özünə inanan Hermine də hərdən sayıqlayır, onun da qürub edən çağları olur. Son söz ağzından çıxan kimi qeyri-reallıq, xəyal dünyası öz qalın pərdəsini bu qəribə səhnənin üzünə çəkdi. Ancaq mən hələ də Hermine kimi kəndirbaz cəldliyilə həqiqətin, gerçəkliyin qoynuna atıla bilmirdim. – Demək, nə vaxtsa səni öldürəcəm? – Mən yenə də bayaqkı sözlərin təsiri altındaydım, o isə artıq gülür, böyük bir cidd-cəhdlə boşqabındakı quş ətini doğrayırdı. – Elədir, – deyə soyuqqanlılıqla başını tərpətdi. – Daha bu barədə kifayətdir, yemək lazımdır, Harri. Zəhmət olmasa, mənə bir az salat gətirt. İştahan yoxdur? Mənə elə gəlir, başqalarında öz- özünə alınan şeyləri sənə öyrətmək lazımdır. Hətta yeməkdən ləzzət almağı da! Elə isə bura bax, körpə balam, bu, ördək bududur, onun dümağ ətini sümükdən ayıranda əsl bayram olur, adamın iştahı açılır, əvvəlcə həyəcanlanır, sonra ürəyi sevinclə döyünür, elə bil, sevən adam ilk dəfə öz sevgilisinin köynəyini çıxarmağa kömək edir. Anladın? Yox? Sən lap qoyunsan ki! Dayan, indi bu buddan bir az sənə verərəm, özün görərsən. Bax belə... indi ağzını aç! Ah, sən heç adam içinə çıxası deyilsən ki! İlahi, indi də gözü onun-bunun üzündə qalıb ki, onu yedirtdiyimi görən oldumu?! Qorxma, ay yetim, səni utandırmaram! Əgər nədənsə zövq almaq üçün sənə başqasının icazəsi lazımdırsa, deməli, doğrudan da, yazıq adamsan! Bir az bundan əvvəlki səhnə, elə bil, yerli-dibli olmamışdı və adam heç inanmaq istəmirdi ki, bu gözlər bir neçə dəqiqə əvvəl dəhşət içərisində bircə nöqtəyə zillənib qalmışdı. Ah, belə eləyəndə, Hermine lap həyatın özü kimi olur, hökmü əvvəlcədən bilinməyən bir ana dönürdü. İndi yeməkləməşğul idi, gah ördək budu, gah da salat götürürdü. Tort, likör də bir ayrı məna kəsb eləyirdi, sevincin, ittihamın, söhbətin, fantaziyanın mövzusuna çevrilmişdi. Boşqablar yığışdırılan kimi təzə bir fəsil başladı. Mənə təpədən-dırnağacan bələd olan, həyatı, bəlkə də, bütün müdriklərdən yaxşı başa düşən bu qadın uşaqlıq edirdi. Bircə anın həyat adlı oyununu çox məharətlə oynayaraq, məni zorla öz şagirdinə çevirirdi. Heç bilmirəm bu, müdriklik idi, yoxsa adi sadəlövhlük – ancaq kim ki bir anın hökmü ilə yaşamağı bacarır, kim ki gündəlik həyatla ayaqlaşmağın, rastına çıxan hər xırda gülün qədrini bilir, kim ki hər anın dəyişən hökmünü qiymətləndirir, onun həyatdan qorxusu olmaz! Bəlkə, iştahası böyük olan, ağzının dadını çox yaxşı bilən bu şən uşaq həm də özünə ölüm diləyən bir xəyalpərvər, ruhi xəstə, ya da qəsdlə özünü sevdirib, adamı quluna çevirmək istəyən bir afət idi? Yox, ola bilməzdi! Sadəcə olaraq, özünü bütün varlığı ilə bircə anın ixtiyarına verir, eşitdiyi hər bir şad xəbəri də, qəlbinin dərinliklərindən qopan səksəkələri də eyni dərəcədə qəbul edir, onları daxilən yaşayırdı. Vur-tut ikicə dəfə gördüyüm Hermine haqqımda artıq hər şeyi bilirdi, sanki, heç nəyi ondan gizlətmək mümkün deyildi. Ola bilsin ki, mənəvi dünyamı tam başa düşmür, musiqiyə, Geteyə, Novalisə, Bodlerə münasibətimi bütün varlığı ilə dərk etmirdi, lakin bunun özu də sual altındaydı və çox güman ki, heç biri də onun üçün çətin olmazdı. Qoy bir də lap çətin olsun, axı «mənəvi “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 601
həyatım»dan nə qalmışdı ki? Hamısı çilik-çilik olub öz mənasını itirməmişdimi? Ancaq şübhə etmirəm ki, o birilərini – şəxsi problemlərimi, qayğılarımı başa düşəcək. Bir azdan onunla Yalquzaq, traktat haqqında, indiyəcən yalnız özümün bildiyim, heç kəsə demədiyim şeylər barədə danışacağıq. Dözməyib o dəqiqə başladım: – Hermine, bu yaxınlarda başıma qəribə iş gəlib, tanımadığım bir adam mənə çap olunmuş bir kitab verib, yarmarka reklamlarına oxşayır, içində də mənim başıma gələnlər, nə edəcəyim olduğu kimi yazılıb. Özün de, qəribə şey deyil? – O kitabçanın adı nədir ki? – ötəri soruşdu. – «Yalquzaq haqqında traktat»dır. – Oho, Yalquzaq! Əntiqə adı var. Həmin Yalquzaq da sənsən? Mütləq sən olmalısan? – Hə, mənəm. Mən yarıinsan, yarıcanavaram və ya özümə belə gəlir. Cavab vermədi. Sınayıcı nəzərlərlə, diqqətlə gözümün içinə, əllərimə baxdı. Bircə anlığa sifətinə bayaqkı kimi dərin ciddilik, qüssəli iztirab çökdü. Mənə elə gəldi ki, nə fikirləşdiyini duydum; görəsən, məndəki canavarlıq onun «son əmr»ini yerinə yetirməyə bəs edəcəkmi?! – Yəqin, bu da öz uydurmandır, – yenə şənlənməyə başladı, – ya da xoşuna gəlirsə, poetik fantaziyandır. Lakin mənasız da deyil. Bu gün canavar deyilsən, ancaq onda göydən düşmüş kimi restorana girəndə, bir az vəhşiyə oxşayırdın, mənə də xoş gələn bu oldu. Qəflətən dayandı, elə bil, nəsə yadına duşdü, həyəcanla dedi: – Necə də pis səslənir! «Vəhşi!» «Yırtıcı heyvan!» – heyvanlar haqqında belə danışmaq olmaz! Düzdür, çox vaxt dəhşətli olurlar, ancaq insanlara nisbətən daha təbiidirlər. – «Təbii» nədir? Bununla nə demək istəyirsən? – Məsələn, götür o heyvanlardan birini: ya pişiyi, ya iti, ya quşları, ya da lap elə heyvanxanadakı iri, gözəl pumanı, zürafəni! Görəcəksən ki, hamısı təbiidir, heç biri heç nədən çəkinəcəkli deyil, nə edəcəklərini, necə edəcəklərini də yaxşı bilirlər. Heç biri sənin xoşuna gəlmək üçün artistlik eləməz. Daşlar, çiçəklər, göydəki ulduzlar kimi necə varsa, elə də qalacaqlar. Başa düşürsən? Başa düşürdüm. – Heyvanlar çox vaxt kədərli olur, – sözünə davam etdi, – insan da nə vaxtsa diş ağrısına, pul itirdiyinə görə deyil, bircə saatlığa həyatı olduğu kimi dərk etdiyi üçün kədərlənəndə, onun da kədəri əsl kədər olur və onda bir az heyvana oxşayır. Həmin anda insan çox kədərli görünür, ancaq həmişəkindən təbii, həmişəkindən gözəl olur. Bunlar həqiqətdir! Birinci dəfə görəndə sən də eləydin, ay Yalquzaq! – Yaxşı, Hermine, bəs mənim haqqımda yazılan kitaba sözün nədir? – Ah, bilirsənmi, həmişə fikirləşməkdən xoşum gəlmir. Bu barədə ayrı vaxt! Bir gün verərsən, oxuyaram. Ya da yox, əgər nə vaxtsa oxuyası olsam, özün yazdığın kitablardan verərsən. Qəhvə istədi və sanki, bir anlığa nədənsə narahat oldu, dalğınlaşdı, sonra yenə üzü güldü, deyəsən, fikirləşib axtardığını tapdı. “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 602
– Aha! – Sevinclə dilləndi. – Tapdım! – Nəyi?
– Fokstrot! Bayaqdan o barədə düşünürdüm. De görüm, hərdən bir-iki saat rəqs eləmək üçün otağın var? Eybi yox, lap balacası da yarayar, təki səndən aşağı mərtəbədə yaşayan olmasın ki, yuxarıda tıqqıltı eşidən kimi gəlib dava-dalaş salmasın. Demək, varındır, lap yaxşı! Onda rəqs etməyi evdəcə öyrənərsən. – Elədir, – çəkinə-çəkinə dilləndim, – daha yaxşı. Ancaq elə bilirdim, musiqi də lazım olacaq. – Əlbəttə, lazım olacaq. Bura bax, musiqini mağazadan alacaqsan; uzaqbaşı rəqs müəlliminə verəcəyin qədər xərcin çıxacaq. Müəllimə verəcəyin isə qazanc qalar, özüm öyrədərəm. Elə eləsən, istədiyimiz vaxt musiqimiz olacaq, qrammofon da axırda qazanc qalacaq. – Qrammofon? – Bəs necə. Balaca bir cihaz alarsan, iki-üç dənə də val... – Əla! – Səsimi ucaltdım. – Əgər, doğrudan da, mənə rəqs etməyi öyrədə bilsən, axırda o qrammofonu qonorar kimi sənə verəcəm. Razısan? Bunu çox cəsarətlə desəm də, ürəkdən gəlmədi. Zəhləm gedən həmin cihazı kitablarla dolu balaca iş otağımda heç cür təsəvvür edə bilmirdim və rəqslə də o qədər aram yox idi. Fikirləşdim ki, bu da bir fürsətdir, sınamaq olar, ancaq əmindim ki, yaşım keçib, ağırlaşmışam, daha öyrənə bilmərəm. Zərbə zərbə üstündən gəlir, hamısı da çox gözlənilməz, ağır olurdu, hiss edirdim ki, köhnə ərköyün bir musiqi bilicisi kimi qrammofona, caza, müasir rəqs musiqisinə qarşı daxilimdə nə vardısa, hamısı ayağa qalxıb. Əslində, heç kəs ürək eləyib məndən öz otağımda – Novalisin, Jan Polun yanında, xəyallarımın sığınacağına çevrilmiş bir hücrədə Amerikanın son dəbli rəqs estradalarını çaldırmağı, həmin havaya da oynamağı tələb edə bilməzdi. Ancaq indi bunu tələb eləyən «bir kimsə» deyil, Hermine idi, onun da əmr etməyə ərki çatırdı. Razılaşdım. Əlbəttə, razılaşdım. Səhəri gün nahar vaxtı qəhvəxanada görüşdük. Mən gələndə Hermine artıq içəridə oturub çay içirdi və adıma rast gəldiyi bir qəzeti təbəssümlə mənə göstərdi. Vətənimin çox həyasız irticaçı qəzetlərindəndi, vaxtaşırı da mənim haqqımda kəskin həcvlər verirdi. Müharibə başlayanda ona qarşı çıxmış, qurtaranda da hamını dincliyə, səbirli olmağa, insanlığa, özünütənqidə çağırmış, gündən-günə kəskinləşən, azğınlaşan, vəhşiləşən milli çalışdırmanın əleyhinə çıxmışdım. Bu da növbəti hücumlardan biriydi, ancaq pis yazılmışdı, yarısını redaktor özü quraşdırmış, yarısını da ona oxşayan qəzetlərdən çırpışdırmışdı. Məlum şeydi ki, yalnız köhnəlmiş ideologiyanın müdafiəçiləri belə pis yaza bilər, öz təsərrüfatını belə baxımsız qoyar, belə başdansovdu idarə edə bilərdi. Hermine həmin məqaləni oxuyandan sonra xəbər tutmuşdu ki, Harri Haller ziyankar adamdır, əsli-kökü bilinmir və əlbəttə, nə qədər ki, belə adamlar, belə fikirlər yaşayır, gənclər də qatı düşməndən qisas almaq üçün mübariz ovqatda deyil, sentimental bəşəri ideyalar ruhunda tərbiyə olunacaq, deməli, ana vətənin də işləri heç vaxt düz gətirməyəcək. – Bu, sənsən? – deyə Hermine adımı göstərdi. – Elə isə özünə yaxşıca düşmən qazanmısan, Harri. Bunlar səni əsəbiləşdirmir? Bir neçə sətir oxudum: eyni şeylərdi, belə çeynənmiş, ürəkbulandıran sözlərə çoxdan adət etmişdim.
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 603
– Yox, – dedim, – əsəbiləşdirmir, öyrəncəliyəm. Bir-iki dəfə demişəm ki, hər bir xalq, hətta hər bir insan saxta «müqəssir axtaran» siyasətin beşiyində xumarlanmaqdansa, papağını qabağına qoyub fikirləşməli, öz səhvlərini, nəzərdən qaçırdıqlarını, pis adətləri ilə müharibədəki, eləcə də dünyanın başqa bədbəxtliklərindəki günahını aydınlaşdırmalı və bilməlidir ki, növbəti müharibədən can qurtarmağın yeganə yolu budur. Bunu mənə heç cür bağışlamırlar, çünki hamısı «günahsızdır». İmperatorun da, generalların da, iri sənayeçilərin də, siyasətçilərin də, qəzetlərin də zərrə qədər günahı yoxdur, hamısı safdır! Demək olar ki, dünyanın işləri lap əntiqə gedir, yalnız bir neçə milyon insanın meyiti yerdə qalıb. Bilirsənmi, Hermine, bu cür həcvlər məni daha əsəbiləşdirə bilməsə də, hərdən kədərləndirir. Həmvətənlərimin üçdə ikisi belə qəzetləri oxuyur, hər səhər, hər axşam bu sözləri eşidir. Onların beynini yeyir, öyrədir, qızışdırır, narazı salır, əsəbiləşdirirlər. Hamısının da son məqsədi, son istəyi, hər şeydən əvvəl, müharibədir. Getdikcə yaxınlaşan, birincidən də betər olacaq müharibə! Bunların hamısı çox aydın, çox da sadədir, istəyən başa düşər. Kim bircə saat fikirləşsə, eyni nəticəyə gələ bilər. Amma bu heç kəsin ürəyincə deyil, heç kəs növbəti müharibədən qaçmaq istəmir, heç kəs özünü də, balalarını da növbəti kütləvi qırğından qorumaq haqqında düşünmür. Halbuki hamısına baha başa gələcək. Bircə saat düşünmək, bircə anlığa özünə qayıdıb dünyanın qarmaqarışıqlığında, kinküdurətində öz payını müəyyənləşdirmək lazımdır, vəssalam. İşə bax, heç kəs də bunu istəmir. Deməli, hər şey beləcə davam eləyəcək və minlərlə insan da günbəgün səylə müharibəyə hazırlaşacaq. Bunu başa düşən gündən iflic olmuşam, ümidim üzülüb. İndi mənim üçün heç bir ideal, «Vətən» yoxdur. Bunların hamısı yeni müharibəyə hazırlaşan cənablar üçün pərdədir. İndi insan kimi düşünməyin, danışmağın, yazmağın mənası qalmayıb, beynindəki yaxşı fikirləri oyatmağın da xeyri yoxdur. Bunları eləyən iki-üç adam da hər gün minlərlə qəzetin, jurnalın, çıxışların, açıq və gizli iclasların hücumuna məruz qalır. Hamısı da bunun əksini deyir, dediklərinə də yetir. Hermine maraqla qulaq asırdı. – Elədir, – axır ki, dilləndi, – haqlısan. Əlbəttə, yenə müharibə olacaq və bunu bilmək üçün qəzet oxumaq da lazım deyil. Düzdür, adam kədərlənir, ancaq xeyri yoxdur. Bu da mütləq öləcəyini bilən, lakin əlindən heç nə gəlməyən adamın kədərlənməsi kimi bir şeydir. Ölümə qarşı mübarizə aparmaq ən nəcib, ən gözəl, ən ülvi, ən şərəfli işdir, əziz Harri, müharibəyə qarşı çıxmaq da elə. Amma bu mübarizə həmişə ümidsiz bir Don Kixotluq olur. – Bəlkə də, elədir, – sərtləşdim, – ancaq bu cür həqiqətlərə göz yummaqla, «onsuz da bir azdan öləcəyəm» – deyib hər şeyə tüpürməklə bütün həyatı bayağılaşdırırıq, axmaq vəziyyətində qoyuruq. Hə, deməli, belə çıxır ki, hər şeyi atmalıyıq, mənəviyyatdan da, mübarizədən də, insanlıqdan da üz döndərməliyik? Meydanı şöhrətpərəstliyə, pula verməliyik, qabağımıza bir parç pivə qoyub növbəti səfərbərliyi gözləməliyik? Hermine heyrətlə üzümə baxdı. Bu baxışdan rişxənd də, kinayə də, hiyləgərlik də, həssas bir doğmalıq da, bunlarla bərabər, həm də kədər, ağıl, dərin ciddilik yağırdı. – Heç biri lazım deyil, – ana nəvazişi ilə dilləndi, – mübarizənin mənasızlığını bilməklə sənin həyatın heç vaxt bayağılaşmaz, axmaq vəziyyətdə qalmaz. Ən böyük bayağılıq odur ki, Harri, nəsə yaxşı, ideal bir şeyin uğrunda mübarizə aparasan və ona da çatasan. Məgər ideallar ona görə yaranıb ki, sən onlara çatasan? Məgər biz insanlar ölümdən can qurtarmaq üçün yaşayırıq? Yox, biz əvvəlcə ondan qorxmaq, sonra isə sevmək üçün yaşayırıq, elə ona görə də həyat hərdən lap möcüzəyə dönür. Sən hələ uşaqsan, Harri. Deyilənləri eşit, dur gedək, bu gün işimiz çoxdur. Mən bu gün bir daha müharibə, |