Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu
Yüklə 7,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 581
səksəkəli bir ciddilik, saxta məyusluq ifadəsi dolaşırdı. Hamısı da ürəyində deyirdi ki, kaş bu zəhlətökən mərasim tez qurtaraydı. Axır ki, qurtardı. İrəlidə dayanmış iki dindaşı natiqin əlini sıxdı, sonra mərhumun qəbrindən çıxan palçığa bulaşmış ayaqqabılarını yaxınlıqdakı çəməklikdə təmizlədilər, sifətləri o dəqiqə öz əvvəlki insani görkəminə qayıtdı və qəflətən onlardan biri mənə tanış gəldi: əlində plakat gəzdirən, kitabçanı verib aradan çıxan kişiyə oxşayırdı... Elə həmin anda da o, üzünü çevirib aşağı əyildi, qara şalvarının balağını səliqəylə çırmaladı və çətirini də qoltuğuna vurub iri addımlarla uzaqlaşdı. Arxasınca qaçıb ona çatdım, başımla salam verdim, ancaq deyəsən, tanımadı. – Bu gün axşam tamaşası var? – deyə soruşdum və köhnə bir sirdaş kimi göz vurmağa çalışdım. Ancaq göz-qaşla danışmaq vaxtım çoxdan keçib getmişdi və bu cür ki mən yaşayırdım, az qala, adi danışıq tərzimi də yadırğamışdım. Özüm də hiss etdim ki, yalandan üz-gözümü qırışdırdım. – Axşam tamaşası? – kişi mızıldanıb key-key üzümə baxdı. – Bura baxın, əgər buna ehtiyacınız varsa, «Qara Qartal»a gedin. Əslində, bu kişinin həmin adam olduğunu dəqiq bilmirdim və ümidimi üzərək yola düzəldim. Ancaq hara getdiyimi özüm də bilmirdim: nə bir məqsədim, nə bir istəyim, nə də bir işim vardı! Yaşamaq yenə zəhərə döndü, hiss etdim ki, illər uzunu yığılıb qalmış iyrənclik lap son həddinə çatdı, həyat məni öz qoynundan kənara tulladı. Dəli kimi bomboz şəhərin canına düşdüm; hər şeydən, sanki, nəm torpaq, meyit qoxusu gəlirdi. Yox, bu bayquşların heç biri mənim məzarım önündə dayanıb cübbəsini yellədə-yellədə, sızıldaya-sızıldaya ulamayacaq! Ah, hara baxsam da, nə haqda fikirləşsəm də, heç nədə sevinc, çağırış, cazibədarlıq tapa bilmirdim. Hər şeydən kəsif çürüntü, razılıq qoxusu gəlirdi. Hər şey köhnəlmiş, saralmış, bozarmış, zəifləmiş, heydən düşmüşdü. Aman Allah, belə də şey olar? Necə olmuşdu ki, mənim kimi yenicə pərvazlanmış bir gənc, bir şair, elm və sənət ilahələrinin yaxın dostu, səyyah, coşqun idealist bu günə qalmışdı?! Bu iflic, hər şeyə və özünə nifrət hisslərinin kütləşməsi, tərs ovqat, qəlb evini dəhşətli bir cəhənnəmə döndərmiş boşluq, ümidsizlik haradan belə asta-asta, sinə-sinə gəlib məni caynağına almışdı?! Kitabxananın yanından keçəndə, cavan bir professorla rastlaşdım. Bir neçə il əvvəl, lap axırıncı dəfə bu şəhərdə olanda onunla söhbət etmiş, hətta bir neçə dəfə Şərq mifologiyası haqqında danışmaq üçün evinə də getmişdim. Onda bu sahə ilə çox məşğul olurdum. Ötüb keçmək istəyəndə, professor mənə tərəf gəldi, səmimiyyətlə özünü üstümə saldı və belə acınacaqlı vəziyyətimdə, demək olar ki, ürəyimdə ona qarşı minnətdarlıq hissi oyandı. Professor çox sevindi, kefi duruldu, keçmiş söhbətlərimizin bütün təfərrüatlarını xatırlatdı və dedi ki, mənim təşəbbüslərimin ona çox xeyri olub, məni tez-tez xatırlayıb, o vaxtdan sonra həmkarları ilə belə maraqlı, xeyirli mübahisələri çox az-az olub. Soruşdu ki, şəhərə nə vaxt gəlmişəm (mən də aldatdım ki, bir-iki gündür), niyə onu axtarmamışam. Bu nəzakətli insanın müdrik, mehriban sifətinə baxdım, belə vəziyyətdə görüşməyimiz mənə lap gülünc göründü, ancaq bu bircə qırıq hərarəti, bircə içim məhəbbəti, bircə dişləm diqqəti ac qurd kimi gözlərimə təpirdim. Riqqətə gəlmiş Harri irişdi, qurumuş boğazı yaşlandı, iradəsi tərsinə, sentimentallıq onu əydi. Bəli, başladım yalandan çərənləməyə ki, yolüstü gəlmişəm, elmi işimlə bağlıdır, özümü də bir az pis hiss eləyirəm, yoxsa onu mütləq axtarardım. Səmimi qəlbdən məni bu axşam evinə dəvət edəndə, təklifini minnətdarlıqla qarşıladım, xahiş elədim ki, arvadına salam söyləsin və tez-tez danışdıqca, gülümsədikcə, hər şeyi çoxdan yadırğamış çənəm ağrıdı. Və mən – yəni yaxşı yerdə axşamladığından yaltaq-yaltaq gülümsəyən, özünü nəzakətli, diqqətli göstərən Harri Haller küçədə dayanıb, o mehriban kişinin uzağı görməyən gözünə gülümsəyəndə, başqa bir Harri də
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 582
onunla yanaşı dayanıb irişir və irişə-irişə də fikirləşirdi ki, mən nə qəribə, axmaq, yalançı qardaşam, ikicə dəqiqə əvvəl qəzəblə bu lənətə gəlmiş dünyaya dişimi qıcayırdım, indisə elə ilk çağırışda hörmət-izzətli bir adamın ilk səmimi salamıyla yerimdən oynadım, sadəliklə hər şeyə «bəli, amin» dedim, cüzi bir mərhəmətdon, diqqətdən, mehribanlıqdan donuz çoşqası kimi eşələnməyə başladım. Beləliklə də, birbirindən xoşu gəlməyən iki Harri nəzakətli professorun qarşısında dayanıb bir-birini ələ salır, bir-birinə göz qoyur, bir-birinə tüpürür və həmişə olduğu kimi də özlərinə sual verirdilər ki, bütün bunlar, sadəcə olaraq, insan səfehliyi, insan zəifliyi, ümumi insan taleyidir, yoxsa bu sentimental xudpəsəndlik, bu zəiflik, bu natəmiz qoşa hisslər yalnız, sadəcə olaraq, yalquzaqlığa xas olan bir peşəkarlıqdır?! Əgər belə alçaqlıq bütün insanlığa xas idisə, onda mənim bu dünyaya nifrət hissim yeni bir qüvvə ilə onun üstünə atılmalıydı, yox, əgər şəxsi zəifliyim idisə, onda özünə nifrətdən nəşələnməyə haqqım vardı. Bu iki Harrinin mübahisəsinə başım elə qarışmışdı ki, az qala professoru unutmuşdum. Birdən-birə ondan da bezikdim, yaxamı tez qurtarmağa çalışdım. Aralanandan sonra xeyli dayanıb, arxasınca baxdım: sadədil, bir az da dindarlara, idealistlərə xas olan yerişlə gözdən itdi. İçimdə qızğın döyüş başlandı, gizli-gizli bütün bədənimi sızıldadan podaqra sancıları ilə döyüşə-döyüşə, qeyri- ixtiyari, qatıb ağaca dönmüş barmaqlarımı yumub açanda, özüm də bildim ki, saat səkkizin yarısındakı axşam yeməyinə dəvətlə bərabər nəzakətli olmaq məcburiyyətini də, elmi boşboğazlığı da, yad bir ailənin səadətinə baxmağı da özümə artıq yük elədim. Acıqlı-acıqlı evə yollandım, konyaka su qatıb içdim, həblərimi atdım, divana uzanıb oxumağa çalışdım. Axır ki, on səkkizinci əsrin ən maraqlı bulvar ədəbiyyatı olan «Sofiyanın Memeldən Saksoniyaya səfəri»ndən bir az oxuya bildim. Və qəfildən yenə yadıma düşdü ki, gedəsi yerim var, üzüm də tüklüdür, hələ paltarı da dəyişmək lazımdır. Allah bilir, bunu haradan özümə caladım. Deməli, Harri, ayağa qalx, kitabı qırağa qoy, üzünü sabunla, çənəni də kəs qanat, sonra geyin-kecin, gedib insanlarla qayna-qarış! Üzümü sabunlaya-sabunlaya bu gün qəbiristanda o naməlum adamı iplə salladıqları zibilli xəndəyi xatırladım, darıxan həmxristianların özlərini gülməkdən güclə saxladıqları barədə fikirləşdim və heç birinə də gülə bilmədim. Mənə elə gəldi ki, o zibilli xəndəkdə keşişin mənasız, xəcalətli duasında, yasa gələnlərin üzündəki mənasız, xəcalətli ifadədə, tənəkədən düzəldilmiş, mərmərdən yonulmuş xaçların, xatirə lövhələrinin kədərli baxışında, məftildən örülmüş, şüşədən kəsilmiş saxta güllərin arasında təkcə həmin naməlum adamın həyatı sona atmır. Təkcə mən sabah, ya biri gün ölüb, yalandan yas tutan adamların əli ilə torpağa quylanmayacağam. Xeyr, hər şey – ağır xəstəliyə tutulmuş bütün səyimiz, bütün mədəniyyətimiz, bütün inamımız, bütün həyat nəşəmiz, bütün həyat həvəsimiz də bir gün ölüb gedəcək, bax beləcə torpağa gömüləcək. Qəbiristanlıq bizim mədəniyyət dünyamız idi və burada yatan İsa peyğəmbər, Sokrat, Motsart, Haydn, Dante, Gete pas atmış tənəkə lövhələrin üstündə quruca ada çevrilmişdi. Yalandan yas tutan adamlar da onları dövrəyə almışlar və özləri də bir vaxt müqəddəs hesab elədikləri tənəkə lövhələrə inamı saxlamaq, çoxdan ölüb getmiş bu dünyaya öz kədərlərini, ümidsizliklərini bildirmək, heç olmasa, ürəkdən gələn ciddi bir söz demək üçün hər şeyə hazır idilər, ancaq bütün bunların əvəzində hamısına xəcalətli bir təbəssümlə qəbrin başına yığışmaq qalmışdı… Əsəbiləşib, çənəmin həmişə kəsdiyim yerini yenə də qanatdım. Yaranın üstündə xeyli həkimlik elədim, ancaq bununla belə, yenicə taxdığım yaxalığı təzədən dəyişməli oldum. Özüm də bilmirdim bütün bunları niyə eləyirəm, çünki qonaq getməyə heç həvəsim yox idi. Ancaq Harrinin bir hissəsi yenə də artistliyə başlamışdı: professordan xoşu gəlirdi, insan ətri, boşboğazlıq, ünsiyyət həsrətindəydi, yadına professorun qəşəng arvadı düşmüşdü, elə bilirdi ki, mehriban, qonaqpərvər adamların arasında keçirəcəyi bircə axşam onu nəyəsə ruhlandıracaq. Həmin istək mənə kömək eləyib çənəmə ingilis leykoplastırı yapışdırdı, geyindirdi, qəşəng bir qalstuk bağlatdırdı, qılıqlayıb evdə qalmaq arzusundan daşındırdı. Eyni zamanda da, düşündüm: bu cür ki geyinib-kecinib professora qonaq gedirəm, ikimiz də istəməyə-istəməyə özümüzü nəzakətli göstəririk – bunları hamı hər gün, hər saat, istəməyə-istəməyə, məcburən eləyir: qonaq gedir, “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 583
söhbətə başlayır, iş yerlərində, idarələrdə oturub qalır. Hamısını da məcburən, qeyri-ixtiyari, istəməyə-istəməyə eləyirlər! Bütün bunları maşınlar da eyni səviyyədə eləyə bilərdi və ya heç eləməmək də olardı. Və bu əbədi, dəyişməz qeyri-ixtiyarilik də onlara mənim kimi, öz həyatlarına tənqidi yanaşmağa, onun səfehliyini, dayazlığını, sırtıq-sırtıq irişən ikiüzlülüyünü, ümidsiz kədərini, heçliyini görməyə, hiss etməyə qoymur. Ah onlar – yəni insanlar düz eləyir. Çox düz eləyir ki, beləcə yaşayır, həyatla oynayır, mənim kimi, adama qüssə-kədər gətirən qeyri-ixtiyariliyə qarşı çıxmaq, gözlərini zilləyib ümidsiz- ümidsiz o heçliyə baxmaq əvəzinə, lazım olan işlərin ardınca qaçırlar. Əgər mən bu qeydlərimdə hərdən insanlara nifrətlə istehza edirəmsə, qoy heç kim fikirləşməsin ki, günahı onların boynuna atıram, onları ittiham edirəm, başqalarını öz şəxsi faciəmə cavabdeh saymaq istəyirəm! Ancaq mən – həddən artıq uzağa gedib, həyatın zülmət bir heçliyə dirənmiş son nöqtəsində dayanan Harri – həm özünü, həm də başqalarını aldadaraq desəm ki, mən də o qeyri-ixtiyariliyə tabeyəm, mən də o əbədi oyunun məsum körpə dünyasının sakiniyəm, deməli, düz eləmirəm, yalan danışıram! Elə həmin axşamın özü də çox qəribə oldu. Tanışım yaşayan evin qarşısında bircə anlığa ayaq saxlayıb, pəncərələrə baxdım. «O kişi burda yaşayır», – deyə fikirləşdim, – həmişə öz işi ilə məşğul olur, mətnləri oxuyur, şərh edir. Ön Asiya və hind mifologiyaları arasında əlaqə axtarır, hamısından da zövq alır, çünki işinin dəyərinə, nökəri olduğu elmə, xalis zəkanın, toplanmış məlumatların mənasına, tərəqqiyə, inkişafa inanır. Nə müharibə görüb, nə də Eynşteynin indiyə qədər mövcud olan bütün təfəkkür tərzlərini darmadağın etdiyini hiss eləyib (ona elə gəlir ki, bu yalnız riyaziyyatçılara aiddir), ətrafında yeni bir müharibə üçün gedən hazırlıq işlərindən də xəbəri yoxdur. Fikirləşir ki, yəhudilər də, kommunistlər də nifrətə layiqdir, özü isə xeyirxah, dərd-qəm tanımayan, şad-xürrəm, özündən razı, qibtəyə layiq bir uşaqdır. Özümü toplayıb içəri girdim. Məni ağönlüklü qulluqçu qız qarşıladı. Hansı hissin təsiri iləsə paltomu, şlyapamı apardığı yeri yadımda dəqiq saxladım. O, məni işıqlı, isti bir otağa ötürüb gözləməyi xahiş etdi. Əlim dinc durmadı, hansı duanısa zümzümə eləmək və ya mürgü döymək əvəzinə, gözümə sataşan ilk əşyanı götürdüm. Dəyirmi stolun üstünə qoyulmuş balaca bir şəkil idi, çərçivəyə alınmış, arxasına da onu çəp saxlayan karton dayaq yapışdırılmışdı. Qravür idi. Şair Geteni əzəmətli, səliqə-sahmanla daranmış nurlu bir qoca kimi təsvir edirdi. Rəssam, böyük bir çətinlik bahasına da olsa, onun məşhur, od-alov saçan baxışlarını, saray əyanlarına xas cilalı tənhalığını, fəciliyini verə bilmişdi. Müəllif bu məkrli qocanın müdrikliyinə xələl gətirmədən, necə deyərlər, professorlara, sənətkarlara xas bir dözüm, məsumluq ifadəsi də əlavə etməklə, bütövlükdə, doğrudan da, hər hansı meşşan evinə bəzək vura biləcək yaraşıqlı bir qoca zadəgan obrazı yaratmışdı. Çox güman ki, onun heç nəyi bu növ əsərlərdən – yəni əldən iti peşəkarların yaratdıqları iltifatlı peyğəmbərlərin, apostolların, igidlərin, mənəvi qəhrəmanların, dövlət xadimlərinin şəkillərindən pis deyildi. Bəlkə də, müəllifin hansısa virtuoz bacarığının təsiri idi ki, həmin şəkil məni yerimdən belə oynatdı. Qoy necə istəyir olsun, ancaq, hər halda, mən əməlli-başlı hirslənmişdim, ürəyim dolmuşdu və qoca Getenin bu lovğa, özündənrazı şəkli heç xoşuma gəlmədi. Hiss etdim ki, bura mənim yerim deyil. Bura yalquzaqların deyil, təqlid olunan ustadların, milli dahilərin yeri idi! Əgər indi ev sahibi içəri girsəydi, bəlkə də, bəxtim gətirib hansı bəhanə iləsə aradan çıxa bilərdim. Ancaq arvadı gəldi və mən bu görüşun pis qurtaracağını hiss eləsəm də, taleyimlə barışmalı oldum. Salamlaşdıq və ixtilaf ixtilafın dalınca düzüldü. Qadın yaxşı qaldığıma görə məni təbrik etdi, ancaq özüm gözəl bilirdim ki, son görüşümüzdən keçən illər ərzində çox “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 584
qocalmışam. Əl verərkən barmaqlarımdan qalxan podaqra sancılarının ağrısı da, istər-istəməz, bunu mənə xatırlatdı... Bəli, sonra soruşdu ki, sevimli arvadımın kefi necədir, məcbur olub dedim ki, məni atıb, ayrılmışıq. Professor içəri girəndə, ikimiz də sevindik. O da mənimlə səmimi görüşdü və bu saxta, komik vəziyyət lap son həddinə çatdı. Əlində qəzet vardı. Abunə yazılmış olduğu həmin qəzet militaristlərin, müharibə qızışdıranların orqanıydı. Salamlaşandan sonra qəzeti göstərib dedi ki, mənim adaşım – Haller adlı bir publisistin haqqında yazı var, deyəsən, yaramazın, yurdsuz-yuvasız səfilin biridir. İmperatoru ələ salıb, deyib ki, guya, müharibənin başlanmasında onun vətəninin günahı düşmən ölkələrin günahından az deyil. Yaramazlığa bax! Ancaq payını alıb, redaksiya o yaramazı rüsvay eləyib, lap atasını yandırıb! Lakin görəndə ki, mövzu məni heç maraqlandırmadı, başqa şeylərdən danışmağa başladı və heç birinin də ağlına gəlmədi ki, həmin o əclaf indi onlarla üzbəüz otura bilər. Ancaq, əslində, eləydi, həmin əclaf mən özüm idim. Bilməsələr yaxşıdır, səs-küy qaldırıb, camaatı narahat etmək nəyə lazımdır! Ürəyimdə güldüm və o dəqiqə bu axşamın xoş təəssüratına olan son ümidim də sındı. Həmin an yaxşı yadımda qalıb. Elə həmin andaca, yəni professor vətən xaini Hallerdən danışanda, içimdə dəhşətli bir düşkünlük, ümidsizlik hissi baş qaldırdı. Dəfn səhnəsində başlayan bu hisslər getdikcə qüvvətlənmiş, azğın bir əzaba, cismani ağrılara (qurşaqdan aşağı), adamı için-için yeyən qorxulu bir tale yazısına çevrilmişdi. Hiss edirdim ki, nəsə məni güdür, arxamca bir təhlükə düşüb. Xoşbəxtlikdən xəbər gəldi ki, yemək hazırdır. Qonaq otağına keçdik. Ağzımdan xata çıxmasın deyə, başımı yeməyə qarışdırdım, həmişəkindən çox yedim və halım getdikcə pisləşdi. «Pərvərdigara... – elə hey ürəyimdən keçirirdim, – niyə biz özümüzü belə üzürük?» Aydınca görürdüm ki, ev sahibləri də özlərini yaxşı hiss eləmirdilər, zorla şən görünməyə çalışırdılar. Ya mənim təsirim keçmişdi, ya da evlərində qanqaralığı olmuşdu. Elə şeylər soruşurdular ki, heç birinə əməlli cavab vermək olmurdu və o qədər yalan danışdım ki, hər sözü deyəndə iyrənməyə başladım. Axırda sözü dəyişmək məqsədi ilə bu gün şahidi olduğum dəfn mərasimindən söhbət saldım. Ancaq, deyəsən, yerinə düşmədi, yumorum təsirsiz qaldı, aramızdakı anlaşılmazlıq getdikcə dərinləşdi, içimdəki yalquzaq dişlərini qıcıya-qıcıya gülməyə başladı və çərəz yeyəndə, demək olar ki, heç birimiz danışmadıq. Qəhvə, şnaps içmək üçün yenə həmin otağa qayıtdıq, elə bildik ki, heç olmasa, bunların bir köməyi dəyər. Şəkli götürüb komodun üstünə qoysalar da, şairlər şahı yenə də gözümə sataşdı. Heç cür gözümü çəkə bilmirdim və daxilimdən baş qaldıran etiraz səslərini eşidə-eşidə onu yenə əlimə götürdüm, çəkişmə təzədən başladı. Beynimi belə bir fikir yeyirdi ki, daha bu vəziyyətə dözmək qeyri- mümkündür, ya ev sahiblərini hərəkətə gətirməli, öz ovqatım üstündə kökləməliyəm, ya da nəsə bir partlayış olmalıdır – Güman edək ki, – dedim, – Gete heç də belə olmayıb. Bir bundakı şöhrətpərəstliyə, alicənab duruşa, möhtərəm tamaşaçısı ilə dilxoşluq eləyən ləyaqətə, kişilik pərdəsi altında gizlənmiş iltifatlı sentimentallığa bax! Əlbəttə, ona çox şeyi irad tutmaq mümkündür, elə çox vaxt mən özüm də bu qoca lovğanın əleyhinə olmuşam, ançaq onu belə təsvir eləmək... Yox, bu lap həddini aşmaq deməkdir... Sir-sifətinə kədər qonan sahibə hamıya qəhvə süzüb tələsik otaqdan çıxdı, pərt olmuş əri məni məzəmmətlədi ki, Getenin şəkli arvadınındır və bunu çox xoşlayır. – Lap haqlı da olsaydınız – yeri gəlmişkən, fikrinizlə heç də razı deyiləm, – gərək belə kəskin deməyəydiz... – Haqlısınız, – deyə boynuma aldım. – Təəssüf ki, bu, mənim çox pis cəhətimdir, ən kəskin ifadələr seçməyə adət eləmişəm. Yeri gəlmişkən, Getenin özü də kefi kök vaxtlarında belə edərmiş. Ancaq bu nərmənazik, meşşan, salon Getesi heç vaxt kəskin, doğru, yerinə düşən ifadələr işlətməzdi.
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Bədii nəsr. Romanlar. Povestlər”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 585
Sizdən də, arvadınızdan da üzr istəyirəm, ona deyin ki, mən başdanxarabam. Eyni zamanda, icazə versəydiniz, qulluğunuzdan mürəxxəs olardım... Pərt olmuş professor gözgörəti etiraz etdi, dedi ki, əvvəlki söhbətimiz çox gözəl, maraqlı olub, bəli, mənim Mitra və Krişna haqqındakı mülahizələrim çox xoşuna gəlib, ümid edirmiş ki, bu gün də... və sair... və ilaxır... Təşəkkürümü bildirib dedim ki, bunlar səmimi sözlərdir, ancaq təəssüf ki, Krişnaya olan marağım elmi söhbətlərə olan həvəsim kimi tamamilə sönüb, bu gün də ona çox yalanlar satmışam, məsələn, şəhərə bir neçə gün bundan əvvəl deyil, bir neçə ay qabaq gəlmişəm, özüm üçün yaşayıram, daha dəbdəbəli evlərə yaraşan deyiləm, çünki, birincisi, həmişə əhvalım pis olur, podaqra sancılarına mübtəlayam, ikincisi də, çox vaxt sərxoş oluram. Sonra da haqq-hesabı biryolluq çürütmək, bu evdən axırıncı dəfə yalançı kimi getməmək üçün möhtərəm cənaba onu da dedim ki, bu gün çox xətrimə dəydi. Mürtəce bir qəzetin Hallerə münasibətində alimə yaraşmayan, axmaq, malbaş, avara bir zabit mövqeyi tutdu. Həmin «gədə», əsli-kökü bilinməyən Haller elə mən özüməm və ən azı fikirləşməyə qabil olan bir neçə adam kor-koranə, ağına-bozuna baxmayıb yeni müharibəyə can atmaq əvəzinə, ağıla, dincliyə üstünlük versə, bizim ölkənin də, dünyanın da işləri yaxşılaşar. Daha qurtardıq, sağlıqla qalın! Və beləliklə də, ayağa qalxdım. Gete ilə, professorla vidalaşdım, şeylərimi asılqandan götürüb burdan uzaqlaşdım. Qəlbimdəki pisniyyət canavar ucadan uladı, Harrilərin arasında mərəkə başladı, nə başladı. Çünki o dəqiqə başa duşdüm ki, bu nəhs axşamın özündən çıxmış professordan çox mənə xeyri oldu. Bu onun üçün adicə məyusluq, ötəri bir əsəbilik idisə, mənim üçün axırıncı məğlubiyyət, fərarilik, meşşanlıqdan, elm aləmindən ayrılmaq idi. Yalquzağın tam və qəti qələbəsi deməkdi. Və bir də fərari kimi, məğlub kimi ayrılmaq, öz tənəzzülünü boynuna almaq, təsəllisiz, yumorsuz vidalaşmaqdı. Mədəsində xora olan adam qızardılmış donuz əti ilə necə vidalaşırsa, mən də öz keçmiş dünyamdan, vətənimdən, meşşanlıqdan, adət-ənənələrdən, elm aləmindən eləcə ayrıldım. Qəzəbli-qəzəbli, qüssəli-qüssəli küçələrdə vurnuxmağa başladım. Nə kədərli, nə xəcalətli, nə nəhs gün oldu bu! Özü də düz səhərdən axşama qədər – qəbiristanlıqdan professorun evindəki səhnəyəcən! Niyə? Nə üçün? Belə günləri təzədən özünə yük eləməyin, sonra da onun altını çəkməyin mənası vardımı? Yox! Bu komediyanı axşam qurtarmaq lazımdır! İndi evə get, Harri, ülgücü boğazına çək! Çox dözmüsən, bəsindir! Ələm məni qabağına qatıb küçələrdə qovurdu. Əlbəttə, elə yaxşı adamların saray bəzək-düzəyinə tüpürməkdə axmaqlıq elədim, lap səfehlik, tərbiyəsizlik oldu, ancaq başqa cür də bacarmazdım. Daha bu bəzək-düzəkli, saxta, səliqə-sahmanlı həyata dözə bilmirdim, yaşadığım cəmiyyətdən də zəhləm gedirdi. Lap iyrənmişdim, düşdüyüm cəhənnəmin havasız heçliyində boğula-boğula yalandan əl-qol atırdım... Məgər başqa çıxış yolum vardımı? Yox idi! Ah, yazıq ata-anam! Ah, gəncliyin uzaqlarda qalan müqəddəs odu-alovu, ah, min-min sevinclər, əməllər, həyat amalları! Onlardan mənə heç nə qalmadı. Heç peşmançılığı da! Qalan yalnız nifrət, azar-bezar oldu. Mənə elə gəldi ki, yaşamaq məcburiyyətinin özü də heç vaxt indiki kimi əzaba çevrilməmişdi! Miskin bir meyxanada nəfəsimi dərdim, su ilə konyak içdim. Şeytan məni təzədən küçələrə saldı, qədim şəhərin sərt, əyri-üyrü dalanlarından, xiyabanlarından keçib vağzal meydanına gəldim. «Çıxıb getmək lazımdır», – deyə fikirləşib içəri girdim, hərəkət cədvəlinə baxdım, bir az şərab içdim, fikrimi toplamağa çalışdım. Getdikcə qorxduğum kabusu daha yaxından, daha aydın gördüm. Həmin kabus geri dönmək, evə qayıtmaq, ümidsizlik qarşısında aciz qalmaq idi! Çox vurnuxsam da, ondan yaxamı qurtara bilmədim. Yenə o qapıya, üstü kitabla dolu masanın üzərindən sevgilimin şəkli asılmış divanın yanına qayıtmaq! Yenə ülgücü boğazıma çəkəcəyim |